I. Qui e veteribus videantur Verbum a carne Christi mortua separatum sensisse. Qua ratione ab haereticis dissideant.

162. In primis occurrit quod Epiphanius haer. 69, n. 62, ad praedicta Christi verba, Deus, Deus meus, quare me dereliquisti, respiciens ait: Cumilla eadem humanitas cum divinitate conjuncta sic esset, ut una esset utriusque sanctitudo; et in hac illa perfectissime omnia cognosceret, utpote Deo copulata, et in unam consociata deitatem; videns divinitatem jam in procinctu quodam esse, ut sanctum corpus desereret, ex ipsius hominis Dominici 0079B persona, hoc est, humanae naturae a Verbo susceptae (quippe divinitas omnia quae ad passionis mysterium attinebant, perficere decreverat, et ad inferos cum anima descendere) . . . vox ad conjunctam divinitatem illa est edita, Deus, Deus meus, quare me dereliquisti? Ita etiam Leporius in libello emendationis (cui Augustinus aliique episcopi subscripsisse se testantur epist. apud August. 219, n. 13) profitetur, Christum ideo in cruce clamasse, Deus, Deus meus, quare me dereliquisti? ut vere manifesteque Filius Dei secundum carnem se ostenderet moriturum, et velut carnis ipsius voce utens, ponens praeteritum pro futuro, quia per mortem crucis necessario terrenum corpus erat a Deo pro tempore relinquendum, non solum a Deo, verum etiam ab anima sua, quae erat unita cum Deo, hoc ipsum prius 0079C quam fieret, nobis moriens testaretur. Et paulo post: Divinitas cum unita sibi anima, non crucifixum hominem reliquit in poenam, sed examinem carnem reliquit ad tempus.

163. Cum his facere crederes Athanasium, lib. de Incarnatione Christi, pag. 75, ubi defendens indecorum fuisse ut vi morbi Christus moreretur, mortem illius eo verbo enuntiat, quod Verbi a corpore secessionem sonet. Si ejus corpus aegritudine laborasset, et verbum ab eo dissoluto recessisset, etc., εἰ μὲν οὖν ἦν πὰλιν νοσῆσαν τὸ σῶμα, καὶ ἐπ᾽ ὄψει πάντων διαλυθεὶς ἀπ᾽ αὐτοῦ ὁ λόγος, etc. At lib. de salutari adventu J. C., pag. 645, de sententia sua dubitari non permittit, cum Christi mortem non vult dici segregationem deitatis, sed corporis mortificationem; ita ut eo tempore divinitas neque corpus in monumento, neque animam in inferno 0079D destituerit, quod et subinde demonstrat. Potiore forsitan jure ad superiorem sententiam retuleris illa Eusebii Ceasar. ad calcem, cap. 13. lib. IV Dem. Evang.: Sic sane etiam mortuum illud Verbi corpus, ubi exiguum quiddam virtutem Verbi attigit, tum excitatum est illico ac revixit: quasi nimirum corpus Verbo abscedente mortuum, eodemque redeunte redivivum fuisset.

164. Propius omnium Hilarii nostri verba imitatur Ambrosius, lib. X in Luc. n. 127, ubi illud Matthaei: Clamans voce magna, emisit spiritum, sic interpretatur: In quo vel professio gloriosa usque ad mortem se pro nostris descendisse peccatis . . . vel evidens manifestatio contestantis Dei secessionem divinitatis et corporis: sic enim habes: Clamavit Jesus voce magna, dicens: Deus, 0080A Deus meus, respice in me, quare me dereliquisti? Clamavit homo separatione divinitatis moriturus. Posterior haec sententia in expositione symboli apostolorum, seu tractatu de Trin. apud ipsum Ambrosium in append. tom. II, edito cap. 13 inserta est.

165. Denique cum consequens sit, ut verbum anima dissoluta a corpore disjunctum fuerit, si anima tantum mediante cum corpore fuerit conjunctum; quotquot huic opinioni favent, illi merito existimentur suffragari. Unde illud etiam consectarium est, ut si Verbum anima tantum mediante cum carne conjunctum absque ulla haereseos nota docere licuerit, licuerit pariter dicere Verbum anima recedente a corpore secessisse.

166. Itaque haec Christi in cruce morientis verba: 0080B Deus, Deus meus, quare me dereliquisti, quamvis nonnullos Patres pariter cum haereticis de Verbi a carne discessione interpretatos esse quis largiatur; non statim tamen ei concedendum est, unius ejusdemque interpretationis eamdem in utrisque fuisse rationem. Quippe haeretici Verbi divinitatem, quasi infirmam et trepidam ne sibi mors et passio sustinendae essent, a Christo passuro discessisse somniabant: contra quos Gregorius Nazianz. Or. 36, n. 20: Neque enim, quod quidam opinantur, ipse vel a Patre, vel a sua divinitate, quasi passionem extimescente, ob idque sese a perpetiente colligente atque contrahente, derelictus est. Patres vero, qui cum illis consentire videntur, hanc innuunt opinionis suae rationem, quod tantam arbitrarentur divinitatis virtutem, ut mortem, quam Christus 0080C ad implendam Patris voluntatem subire decreverat, corpori cum ea conjuncto contingere nullo pacto posse existimarent. Nam cum divinitas, inquit loco mox memorato Ambrosius, mortis libera sit, utique mors esse non poterat, nisi vita discederet; quia vita divinitas est. Eadem habet auctor expositionis Symboli apud ipsum Ambrosium. Eo revocari potest quod Tertullianus, lib. contra Prax. n. 30, cum dixisset Christum tradendo spiritum obiisse, subjicit: Spiritu enim manente in carne, caro omnino mori non potest: si tamen ibi, ut alias solet, Spiritus nomine divinitatem intellexit, quod non satis liquet. At hinc evidens est, Patres haereticosque maxime dissidere, cum hi abjectius, illi quodam modo sublimius de Christi divinitate sentientes, ejus a corpore mortuo separationem docent.

0080D 167. In hoc praeterea dissentiunt, quod haeretici ante Christi mortem, imo etiam ante passionem, catholici vero in ipsa dumtaxat morte Verbum a corpore separatum praedicarint. Unde libellus Leporii supra monet, in verbis quare me dereliquisti positum esse praeteritum pro futuro: et Epiphanius observat, hanc carnis vocem, non ad separatam, sed ad conjunctam divinitatem esse, et cum jam in procinctu quodam esset, ut sanctum corpus desereret. Ex quo maximum illud inter utrosque habetur discrimen quod cum illi merum hominem, isti verum Deum pro nobis passum ac mortuum esse constituant; ab his infinitum, et ab illis finitum ponatur redemptionis nostrae pretium.

168. Postremo Epiphanius, Leporius, aliique catholici 0081A asserunt, Verbi cum anima Christi, etiam morte intercedente, conjunctionem illaesam permansisse. Ad inferos, inquit Epiphanius, haer. 20, n. 2, cum divinitate sua animaque descendit, captivam ducit captivitatem, ac die tertio cum sanctissimo suo corpore ad vitam excitatur. Quod quidem corpus cum divinitate sua conjunxit non amplius dissolvendum. At haeretici totum hominem Christum a divinitate desertum ac separatum esse contenderunt. Porro memoratus auctor expositionis Symboli, dum verbis Ambrosii nonnihil adjicit, ad haereticorum sententiam accedit: sic enim habet cap. 13: Haec est beata anima, quae in cruce ad divinitatem clamavit dicens: Deus, Deus meus, respice in me, quare me dereliquisti? etc. Et post panca subjicit, Deus ergo, qui Verbum et Spiritus est, qui ubi vult inspirat, 0081B carnem seu animam susceptam non deseruit invitus, etc. Neque desunt, qui allatas Patrum sententias ita interpretentur, ut eos ne a mortuo quidem Christi corpore Verbum separatum sensisse defendant. Quorum interpretationi nonnullum forte robur accedet, ubi enucleata fuerint Hilarii ea de re verba.