Littera XII. Lamed.

In aeternum (Hil. saeculum), Domine, permanet verbum tuum in coelo. In generatione et generationem (Hil. generatione) veritas tua: fundasti terram, et permanet (Hil. permanebit). Ordinatione tua perseverat dies: quoniam omnia serviunt tibi. Nisi quod lex tua meditatio mihi est, tunc periissem in exprobratione mea (Hil. mea est, tunc forsitan perissem in humiliatione). In 0576C aeternum non obliviscar justificationes tuas; quia in ipsis vivificasti me, Domine (abest infra Domine). Tuus sum ego, salva me: quoniam justificationes tuas exquisivi. Me exspectaverunt peccatores ut perderent me: testimonia tua (Hil. Domine) intellexi. Omni consummationi vidi finem: latum mandatum tuum nimis (Hil. vehementer).

348 1. Scientia coelestis, Dei donum.—Sermonem Prophetae non in humilibus aut pervulgatis demorari decet, sed semper excelsa et Deo digna tractare: atque ita, ut dum nos ad innocentis vitae observantiam imbuit, ingenii quoque nostri humilitatem ad intelligentiam divinorum et invisibilium sacramentorum extollat. Nec sane humana infirmitas in coelestem scientiam se ipsa proveheret, nisi Deo donum 0576D scientiae per doctrinam Spiritus largiente ad cognitionem divinae et imperspicabilis naturae erudiretur. Volens igitur Propheta praestare nos ac perficere Deo dignos, et sciens repositum humanae spei esse, ut in coelestem gloriam, si disciplinam coelestis obedientiae consectaretur, adscenderet, ita coepit, Vers. 89: In saeculum, Domine, permanet verbum tuum in coelo.

0577A 2. Coeli obsequium Dei verbo.—In coelo ait: quia scit in terris propter falsitatem hominum non manere. Et quomodo in coelo maneat, ipsa veluti corporalis contemplationis fide cernitur. Non est illic transgressio, non demutatio, non infirmitas, non otium. Contueamur solis annuum cursum, et menstruum lunae recursum, astrorum quoque aut stationes aut conversiones aut demutationes: numquid non finibus suis et constitutis terminis ac decretis vicissitudinibus continentur? Nihil illic demutatur, nihil differtur, nihil negligitur: sed ( subaud. unumquodque) in constitutionis suae manet lege, et in indefessis obedientiae ministeriis perseverat.

3. Verbum Dei post saeculum hoc in aliis etiam manebit creaturis.—Sed servavit hanc desinendorum et 0577B praeteriturorum officiorum Propheta rationem, dicens, Vers. 89: In saeculum, Domine, permanet verbum tuum in coelo. Latini quidem interpretes ambigua id significatione et minus propria transtulerunt. Nam quod graecitas habet, εἰς τὸν αἰῶνα, Κύριε, id nobiscum est in aeternum, Domine, translatum. Accipi autem aeternum ita potest, ut intelligatur nullo id quod aeternum est fine desinere. Saeculum vero, quod αἴων graece est, intra spatium definiti temporis continetur. Non enim ait, in saeculum saeculi; neque, in saecula saeculorum: sed, in saeculum verbum tuum permanet. Scit post hoc saeculum coelum et terram praeterire, Domino dicente: Amen dico vobis, coelum et terra praeterient , verba autem mea non transient (Matth. XXIV, 35) . Meminit etiam hoc saeculum 0577C praeteriturum esse, ut sit coelum novum, et terra nova (Esai. LXV, 17) . Idcirco ait, In saeculum, Domine, permanet verbum tuum in coelo: quia post hoc saeculum transeunte 349 coelo, verbum hoc obedientiae constitutae in creaturis, quae revelationem filiorum Dei exspectant, necesse sit permanere.

4. Quos jam habitet, quos deserat, quos fugiat.—Sed non idcirco non et in terris aliquando Dei verbum est, licet id tantum in coelo propheta praedicet manere. Nemo enim nostrum est, qui non interdum donum spiritalis gratiae sentiat, qui non aliquando 0578A in se habeat Dei verbum, cum sobrius, cum tranquillus est, cum continens est, cum benevolus ( Mss. benevolens) est, cum misericors est (in his enim cum sumus, manet in nobis Dei verbum), cum praeceptis ejus bonarum rerum obeditione famulamur. Sed subrepentibus turbidarum affectionum motibus, cum subit pecuniae cura, cum aestus turpis ac lascivae cupiditatis accenditur, cum irae impetus commovetur, cum ebrietas desideratur; jam non est in nobis manens Dei verbum. Est autem in his, qui secundum Apostolum exuti veterem hominem cum peccatis suis, novum induerunt (Coloss. III, 9) ; qui commortui Christo et consepulti, jam in novitatem vitae resurrexerunt, et collocati sunt in coelestibus (Rom. VI, 4) ; qui terrestris imagine derelicta, coelestis imaginem 0578B portant (I Cor. XV, 49) . In his enim tamquam in coelo verbum Dei permanet, in quibus hoc verbum non offenditur ira, ebrietate, odio, infidelitate, lascivia. Nam etsi aliquando manet in nobis: tamen has habitationis suae contumelias non fert, ut semper inesse permaneat. Si vero haec commemorata vitia semper in nobis erunt, ne introire quidem polluta corporum domicilia dignabitur.

5. Verbum Dei praesto est cuique. Solis instar patenti se immittit, negat clauso.—Adest autem unicuique proximum, ut dictum est: stat enim ad ostium verbum Dei, et pulsat ostium animae nostrae, et dicit: Ecce stans ante ostium pulso; si quis aperiet mihi ostium, ingrediar ad eum (Apoc. III, 20) . Vult ergo semper introire: sed a nobis ne introeat excluditur. 0578C Claudimus enim per haec corporis vitia animae nostrae aditum. Quae si coeperit emundatis omnibus patere, illico introibit, modo solis, qui clausis fenestrae valvis introire prohibetur, patentibus vero totus immittitur: Ipse quidem semper ut illuminet promptus est; sed lumen sibi domus ipsa obseratis aditibus excludit. Est enim verbum 350 Dei sol justitiae, adsistens unicuique ut introeat: nec moratur lucem suam repertis aditibus infundere. Manet igitur hoc verbum Dei in coelis per indefessam coelestium obedientiam: quo exemplo 0579A in sanctis quoque, qui coelestes secundum coelestis imaginem sunt (I Cor. XV, 49) , Dei verbum manere credendum est.

6. Ut in coelo, ita in sanctis manet. Generationes duae, in quibis solis veritas Dei.—Sequitur dehinc, Vers. 90: In generatione et generatione veritas tua. Duplicem hanc sensus nostri intelligentiam, qua verbum Dei manere ut in coelo ita et in sanctis hominibus existimamus, versus hc qui consequitur confirmat. Non enim ait, in generatione generationis, aut generationibus generationum: sed in generatione et generatione veritas tua. Utramque generationem simplici significatione commemorat. Duas igitur generationes in duobus populis cognovimus: quorum unus est legis et prophetarum, alias est Evangeliorum et Apostolorum. Veritas 0579B ergo Dei in solis his duabus generationibus manet. Sed cum prior generatio veritatem Dei intra se haberet, nulla alia tum habuit. Erant enim plures generationes gentium atque populorum. Et nunc cum haec eadem generatio indigna exstitit, in qua veritas Dei esset; hanc eamdem Dei veritatem, praeter eam quae Evangeliis credidit, non habet alia ulla generatio.

7. Terra fundata et mansura, moles terrena, rectius corpus humanum.—Sequitur vero: Fundasti terram, et permanebit. Convenerat ordini, ut post coelum dehinc terra nuncuparetur: sed hoc quod medium est, id est, in generatione et generatione veritas tua, ob eam causam intervenisse existimo, ut duplex illa de coelo, in quo verbum Dei manet, intelligentia 0579C confirmaretur. Nunc ergo tamquam integer ordo servatus est: cum post coelum, in quo permanet Dei verbum, fundata terra mansura est. Et quidem hoc etiam de hac terra forte dictum intelligetur, quae fundata permanet, quam secundum Salomonem Deus per sapientiam fundavit: quae cum fluidae sit aquarum naturae superjecta, et inconstanti innatet substrata elemento, ita tamen sapienta et virtute et spiritu Dei fundata fuerit, ut permaneat. Sed mihi propheticus sermo etiam 351 de terra humani corporis videtur locutus: quae ita fundata sit, ut in ea tamquam in coelo verbum Dei maneta. Coelum enim et terra praeteribit (Matth. XXIV, 35) : et quomodo 0580A haec terra fundata mansura est? nisi fundata in hoc saeculo tantum mansura sit, id est, secundum saeculi hujus constitutionem et ipsa mansura. Sed si permansura est, ( quo verbo significatur in perpetuum mansura), earum necesse est generationum terra fundata et mansura esse credenda est, quibus ob veritatem in his Dei manentem, coelestis horum, nunc terrenorum corporum gloria praeparatur. Et absolutis id ita consequenti versu poterit intelligi.

8. Dies, sanctorum lumen. Nunc non omnia Deo serviunt.—Ait enim, Vers. 91: Ordinatione tua perseverat dies, quoniam omnia serviunt tibi. Dies iste qui nunc est, non perseverat, interventu noctis exemptus. Aut si de hujus diei temporibus locutus esset, mentionem etiam noctis fieri convenerat, quae 0580B pari, ut dies, Dei ordinatione persistit. Sed quia dies lux est, et sanctus quisque mundi istius lumen est; hujus ergo luminis dies non ambigue ordinatione Dei perseverare creditur: et perseveraturus, quia omnia Deo serviant. Nunc enim non omnia Deo serviunt. Numquid peccatores Deo serviunt? Numquid et hi serviunt, qui adhuc scabello Domini pedum subdendi sunt? Dixit autem David: Dixit Dominus Domino meo: Sede a dextris meis, donec ponam inimicos tuos, scabellum pedum tuorum (Ps. CIX, 1) . Et secundum Apostolum: Oportet eum regnare, donec ponat inimicos suos sub pedibus suis (I Cor. XV, 25) . Ergo tunc dies, id est, sanctorum lumen permanebit, cum Deo coeperint universa servire.

0580C

9. In superioribus verum est etiam quod littera sonat.—Et haec quidem a nobis secundum propheticam atque apostilicam doctrinam commemorata sunt: ut quamquam in praesentibus dictis futurorum bonorum significari tempus intelligatur, in quo et coelum novum, et terra nova, et felix demutandorum corporum gloria, et aeterna, abolitis terrenorum vitiorum noctibus, nostri luminis dies spei et exspectatione nostrae praeparatur; tamen et magnificentiam Dei omnes hujus quoque mundi creationes indemutabili officiorum suorum constitutione testentur, cum ita firmata, fundata, statutaque omnia sint, ut perpetuis quibus manebunt constitutorum 0581A ab exordio temporum cursibus perseverent.

352 10. Legis meditatio in tentationibus et aerumnis non deserenda.—Sed propheta perseverare se ut diem postulat, seque jam servum esse Domini sui meminit, dicens, Vers. 92: Nisi quod lex tua meditatio mea est, tunc forsitan perissem in humiliatione mea. Frequenter admonuimus humiliationem id significare, cum tentationibus anima subjecta est, et infirmitati suae derelicta humilis efficitur. Lex ergo ei meditatio est: et nisi meditatio ei fuisset, forsitan in humiliatione perisset. Non est ergo meditatio legis Dei, cum tribulamur et angustiamur, relinquenda: sed cum variis corporum infirmitatibus affligimur, cum inter persecutionum bella vexamur, constans in nobis debet legis esse meditatio. 0581B Urant enim licet in excidium fidei ignes, lacerent quoque ad periculum salutis nostrae flagella, fodiant etiam ad eliciendam impietatis confessionem redempta a Deo corpora ungulae: dicti tamen prophetici meminisse debemus, ut consortes ipsius simus. Dicamus et nos patientes atque vincentes: Nisi quod lex tua meditatio mea est, tunc forsitan perissem in humilitate mea. Et beatitudinem meditationis hujus in exordio Psalmorum propheta meminit, dicens: Beatus vir qui non abiit in consilio impiorum, et in via peccatorum non stetit, et in cathedra pestilentiae non sedit. Sed in lege Domini fuit voluntas ejus, et in lege ejus meditabitur die ac nocte (Psal. I, 1 et 2) . Et vere beatus erit, quisquis in lege Dei meditabibur: quia ( Al. qua) meditatione in ipsa quoque 0581C tribulationum humiliatione servabitur.

11. Lex vitae initium.—Dehinc sequitur, Vers. 93: In saeculum non obliviscar justificationum tuarum; quia in ipsis vivificasti me. Scit propheta, secundum Apostolum, finem legis esse Christum (Rom. X, 4) , in qua justificationum observatio constituta est, scit et in Evangelia credituris legem esse paedagogam, scit et justum ex fide vivere (Gal. III, 24 et 11) , scit et legem spiritalem esse (Rom. VII, 14) , scit quod qui ea quae in lege sunt fecerit, vivet (Rom. X, 5) , et idcirco ait: In saeculum non obliviscar justificationum tuarum; quia in ipsis vivificasti me: ut quamquam fides evangelica finitis legis sit operibus praedicanda, justificationum legis tamen, quae sibi vitae initium sit, immemor non sit; quia legis justificatio 0581D evangelicae justificationis fideique paedagoga sit.

12. Dei est qui ei soli servit. Vitiorum est qui eis obsequitur.—Constanter vero, cum sibi nulla justificationum Dei subrepere possit oblivio, id quod consequitur 0582A est professus, dicens, Vers. 94: Tuus 353 sum ego, salva me: quia justificationes tuas exquisivi. Non omnibus vox professionis istius competit: et rarus quisque est, qui se Dei audeat dicere. Audebit sane ille qui dixit: Mihi vivere Christus est, et mori lucrum (Phil. I, 21) ; et: Vivo jam non ego, vivit autem in me Christus (Gal. II, 20) . Et qui hujus fidei erunt similes, non impudenter quod Dei sint confitebuntur. Vox ista est animae Deo semper intentae: opus istud est misericordiae indefessae, continentiae immobilis, jejunii usitati, largitionis impoenitentis. Quomodo enim se Dei esse profitebitur in libidinem calens, in iram mobilis, in avaritiam sollicitus, in ebrietatem sitiens, in gloriam saeculi inanis? Horum potius erit iste, non Dei. In quo enim haec passionum 0582B vitia abundabunt, quomodo non eorum erit, quibus serviet? Plures gentium dii (I Cor. VIII, 6) : sed unus Paulo Deus ex quo omnia, et unus Dominus noster Jesus per quem omnia. Constanter ergo propheta, cui soli servit, quod suus sit confitetur: et quia suus sit, ut salvetur orat. Suus autem per id est, quia justificationes ejus exquirat. Aliis quaerentibus gloriam mundi, aliis quaerentibus agros, domos, pecuniam, ille justitias Dei exquirit, et quod Dei sit gloriatur.

13. Diaboli contra justos contentio. Justi arma.—Est autem in istiusmodi pios ac religiosos viros ingens odium irreligiosorum. Et scit propheta, vel saeculi hominibus, vel diabolo et ministris ejus eum qui se Dei profitetur, esse perosum . Hoc etiam 0582C consequenti versu docet, quo ait, Vers. 95: Me exspectaverunt peccatores ut perderent me: testimonia tua, Domine, intellexi. Diabolo vel ministris ejus pugna est, omnem gloriam viri fidelis auferre: et eum non ex portione Dei sinere esse, sed in damnationis suae consortium assumere. Longo itaque ac diutino praelio contra fidem Prophetae dimicatur. Sed memor ille mandatorum Dei, et testimonia ejus intelligens, restitit atque permansit. Neque aliter spem eorum, qui perditionem suam exspectabant, elusit, quam quod vitae sibi in testimoniis Dei intellexit esse doctrinam. Arduum autem atque difficile est intelligere Dei testimonia: et ultra praesentis cognitionis scientiam eorum intelligentia procedit. De testimoniis vero jam in psalmi exordio tractavimus. Per 0582D haec enim praesentia legis testimonia, testimoniorum aeternorum cognitio praestatur. Denique id ipsum consequens sermo demonstrat.

14. Πέρας quid. Quid finis. Consummatio multiplex 0583A Prophetam non latens regnum Christi ante judicium.—Sequitur enim, Vers. 96: Omnis consummationis 354 vide finem. Frequenter admonuimus, non posse satisfactionem intelligentiae ex latinitatis translatione praestari. Alia enim vis dicti hujus est ex graeco enuntiati: ita enim est, πάσης συντελείας εἶδον πέρας. Id quod cum Graecis πέρας nuncupatur, ultra finem est rerum statutarum, neque aliquo ut desinat continetur; sed omnem limitem sub indefinita significatione transcendit. Quod autem nobiscum scribitur in finem, fine eo, quo significatur , existimabitur id unde agitur contineri. Sed Propheta, qui non corporalia neque terrena testimonia legis intelligit, secundum graecam significantiam ultra omnem consummationem contuetur. Scit consummationem esse 0583B temporum legis, cum post plenitudinem temporum Deus in corpore contuendns sit: sed ultra hanc consummationem videt! videt et enim evangelicae spei tempus. Sed et hujus quidem consummatio non ignota ei est; ultra id enim intelligentiae suae oculos extendit. Namque et resurrectionis consummationem videt; scit enim et demutationis esse ordinem constitutum, Apostolo dicente: Unusquisque autem in suo ordine (I Cor. XV, 23) ; et rursum: Omnes quidem resurgent, sed non omnes commutabuntur (Ibid. 51) . Novit et dies regni Domini nostri Jesu Christi, ex quo in regnum Dei patris provehemur, et in illa inexquisita et investigabilia Dei judicia transferemur. Scit et tempus esse judicii. Et haec scire ei ex amplitudine mandatorum Dei licuit: quia se in immensae 0583C cognitionis doctrinam divinus sermo diffuderit.

15. Mandatum Dei cur latum. Praecepta Dei non sunt difficilia.—Ait enim: Latum mandatum tuum vehementer. Latum plane est, sive quod in infinitum cognitionem humanae ignorantiae extendit; sive quod multa sunt in quibus Dei praeceptis obtemperetur: atque obtemperetur secundum divisiones et munera gratiarum. Non enim ab omnibus omnia exspectantur, neque universi universa ad summam placendi implere possunt. Alius jejunio placet, alius simplicitate fidei promeretur, alius vitia eleemosynis redimit, alius se charitate consummat: sicut alii curationum concessa virtus est, alii prophetiae scientia contributa est, alii fidei firmitas data est, alii sapientia et cognitio donata est. Latum igitur mandatum 0583D Dei est, et in omnia spei nostrae genera diffunditur: ut non difficile sit si voluntas adsit, praecepto Dei obtemperare; cum latum et diffusum sit ad placendum 0584A officiosae religionis varietate. Neque solum 355 latum, sed vehementer latum: latitudinis infinitate hac ipsa superlativa adjectione monstrata.