Tractatus Psalmi.

1. Psalmum hunc aliqui accommodant Christo.—Secundum hunc psalmum canticorum graduum, aliqui referendum esse ad personam Domini et salvatoris nostri existimant, aptantes maxime ei dictum hoc: Per diem sol non uret te, neque luna per noctem. Impletam enim hanc prophetiam eo tempore putant, quo in passione Domini sole obscurato nox intercessit. Sed judicio eorum nihil decerpimus. Neque enim sensum intelligentiae hujus arguimus, uniuscujusque 0654C arbitrio relinquentes, quid ex his quae aut legerint aut intellexerint, sequi magis velint. Nos tamen non potuimus sermonem nostrum nisi his quae intelligebam aptare.

2. Oculorum mentis seu cogitationis vis.—Vers. 1. Levavi oculos meos in montes. Humanae mentis natura est, ut si cogitatione aliquid contemplemur, talem se nobis unaquaeque species exhibeat, qualem eam et cogitando formemus. Quoquo enim mentis nostrae oculos intenderimus, id ipsum in quo defixi sunt referunt ad sensum. Et ut planius intelligi id quod dictum est possit, afferemus exemplum. Si quis hiemis die ver cogitaverit, et ornamentum ejus lumine mentis inspexerit, oblitterata hieme in qua sit atque algeat, totum ei in sensu suo ver cum habitu suo ornatuque 0654D consistet. Adeo mentis oculi oculis corporis praestant, ut ineunte in nos oblivione praesentium, totos nos obtineat quidam quasi animo praesumptus 0655A usus absentium. Hoc igitur quo spectet, mox videbimus.

3. Hic mentis oculi levantur.—Levat in montes Propheta oculos. Quosnam oculos? Nempe de quibus scriptum est: Revela oculos meos, et cognoscam mirabilia ex lege tua (Ps. CXVIII, 18) : et rursum: Praeceptum Domini lucidum illuminans oculos (Ps. XVIII, 9) . Numquid non isti oculi nostri corporali lumine ad contemplandum accensi sunt? numquid non naturam videndi sortiti sunt? Quae illuminatio vel quae revelatio erit necessaria? Deinde quae visuri mirabilia in lege? Nisi forte ( subaud. visuri sint) in casis festa frondium, in templo pecudum sanguinem, in pascha agni victimam, in summa religione sabbati otium? Sed, ut puto, fieri haec ab his qui adspectatores 0655B aderant videbantur. Non ergo ad id revelandi sunt 427 oculi quod cernebatur, sed ad id quod intelligi optabatur in lege.

4. Montes prophetici libri. Angelica ministeria.—Mentis ergo oculos propheta elevavit in montes. Quosnam in montes? Non utique in hos lucis atque aris profanatos et conventibus impios, neque in illos silvis horridos, saxis nudos, praeruptis invios, nivibus concretos: quid enim in his aut admirationis aut spei situm est? Sed montes accipimus propheticos libros ex terra in altum elatos, per quos sit in superiora conscensus, et gradus in aeterna. Poterimus autem et montes existimare angelica ministeria et coelorum virtutes et potestates, quarum ministerio nobis in sublimia praestatur adscensus. Si enim secundum 0655C Danielem Dominus ipse mons magnus est (Dan. II, 35) , non ambigendum est, montes eos nuncupari, qui praecepti ejus et voluntatis et communicandae in nos beatitudinis sunt ministri.

5. In haec levantur oculi, sed ab his auxilium non exspectatur.—In hos igitur montes propheta oculos cordis clevans, horumque intra se omnium monita, ministeria, officia, dona contemplans, et in his intelligentiae suae lumen intendens, reddidit sensui suo contemplatae speciei integram perfectamque naturam, et totum id quod cogitatione viderat, mente continuit, sciens unde ei venturum esset auxilium, dicens, Vers. 2: Unde veniet auxilium mihi. Statimque sibi beata confessione respondit: Auxilium meum a Domino, qui fecit coelum et terram. Ad montes 0655D quidem oculi elevantur: quia per eos est doctrinae 0656A ministerium profectus, adscensus. Sed cum confitendum sit unde veniat auxilium: Auxilium meum a Domino, qui fecit coelum et terram. Haec felix fides est, haec vera confessio, haec spes aeterna, et coelestis benedictionis digna muneribus.

6. Cujus, de quo, ad quem sit hic versus.—Denique quia prophetia omnis in spiritu est, statim beatam hanc ejus confessionem in persona prophetae sancti Spiritus consecuta benedictio est, Vers. 3: Ne det in commotionem pedem tuum, neque dormitet qui custodit te. Sensus ipse significat conversionem factam esse personae. Ad eum enim, qui superius locutus est, sermo conversus est: Ne det in commotionem. Quis? nempe qui fecit coelum et terram. Pedem tuum. Cujus? quaerimus. Namque ejus qui levavit 0656B oculos in montes, et qui confessus est quod auxilium ejus esset a Domino. Sed et illud, ne det, optantis et benedicentis affectus est. Et quis optat? Ille scilicet qui nobis est, praeter Dominum, 428 alius advocatus de quo ait: Et alium advocatum mittet vobis: qui et loquitur in prophetis (Joan. XIV, 16) . Quid ergo advocatus hic loquitur? Confessorem utique hujus fidei et spei benedicit: Ne det in commotionem pedem tuum, neque dormitet qui custodit te. Sed utraque haec indigna Deo sunt, ut et commotioni tradat, et dormitet et post custodiae vigiliam ex quadam laboris continuatione requiescat. Sed antequam id attingamus, quid in pede significationis sit, tractandum est.

7. Pes carnis, et pes animi quid.—Pes est pars corporis, omne corpus in res efficiendas agendasque 0656C circumferens. Et quia Scriptura per corporalia spiritalia docet, et invisibilia per visibilia demonstrat; sub pedis nomine motus mentis nostrae incessusque significat, ut in hoc eodem propheta: Mei autem paulo minus moti sunt pedes (Psal. LXXII, 2) . Utique hi semper carnales moventur in corpore: et quomodo periculi res est, quod pene sint moti, quorum ut semper moveantur proprium officium est? Sed et in Evangeliis Dominus pedes alios significans, dextrum scandalizantem jussit abscindi, dicens: Et si pes tuus dexter scandalizat te, abscinde eum (Matth. V, 30; Marc. IX, 44; Matth. XVIII, 8) . Numquid si in pede dextro scandalum est, minus scandalizabit sinister? Aut quid illa pars corporis potest tentationis afferre, cum ipsa absque aliquo appetitionis affectu solum in 0656D re habeat ministerium necessariae servitutis? Ergo 0657A ut oculi mentis, ita et pedes intelligendi sunt, habentes in se et intelligentiae visum, et voluntatis motionem.

8. Deus in vitia non tradens cur tradere dicatur.—Non est autem intelligendum, quod ideo ista benedictio sit: Ne det in commotionem pedem tuum, tamquam aliquos Deus tradat in vitia, in quae pedibus corruptae mentis invehimur. Non ille nos tradit, sed cum ab eo abscedimus consequitur . Nam cum pedibus corruptae mentis invehimur, non ille nos tradit, sed nos ab eo per peccata desciscimus. Et cum in peccatoribus ipse non habitet, discessionem nostram ab eo consequitur et abscessio ejus a nobis; quia nos ab eo per peccata discedimus. Et discedente eo a nobis, in omnes delictorum foveas incidimus, 0657B et per amplissimam mortis viam currimus, dominatui daemonum subditi, quibus nos Dei a nobis abscessio derelinquit (V. litt. 16, Psal. CXVIII, n. 5 et 6) . Et desolatio ejus idcirco traditio est, quia peccatores obtinere diabolus nisi Deo ab his abscedente non poterit.

429 9. Qui dormire et vigilare. Sanctus, et perversus. —Caeterum nobis penes eum manentibus, vel eo in nobis manente, pervigil custodia est et indefessa munitio. Verum si per teporem fidei dormiamus, dormit ipse in nobis. Non enim in aeterna Virtute somnus aut requies est, cujus Angeli et nomine et natura vigilantes sunt; haec enim sunt terrenis corporibus necessaria: sed quia secundum fidem nostram aut vigilantem, aut dormientem, Dei auxilium nobiscum aut vigilabit, aut dormiet: idcirco Dominus frequenter et vigilans significatur, et dormiens. Quo exemplo illud in hoc eodem propheta dictum est: Cum sancto sanctus eris, et cum perverso perverteris (Ps. XVII, 26) . Numquid Deus non semper sanctus est, ut etiam aliquando perversus sit? Non utique. Non enim quidquam nisi bonum in eo et aeternum est: sed quia secundum uniuscujusque mores ac studium unicuique Deus adjacet; idcirco et perversis aversus, et sanctus in sanctis est.

10. Deus somni expers. Israel quis. Cui invigilet Deus.—Atque ut ostenderet ex nostra potius ad fidem dormitione somnum esse custodiae, neque in naturam custodiae coelestis somni requiem convenire, quia indefessa sit et aeterna, statim connexuit, Vers. 4: Ecce non dormitabit, neque dormiet, qui custodit Israel. 0657D Imprecatus superius ne dormitaret, nunc neque dormitare neque dormire ait: dormitationem superius ex nostra ab eo discessione significans; nunc autem neque dormitare neque dormire, quia sit aeternitas indefessa, 0658A demonstrans. Sed quis hic est, qui neque dormitet, neque dormiat? Ille scilicet, qui custodit Israel. Israel Genesis exponit eum esse qui Deum viderit (Gen. XXXII) . Jacob enim patriarcha post luctam, quam cum Deo habuerat, hoc nomen accepit. Ultra humanam naturam Deum contuens fidei suae oculis, dignus hoc nomine est. Deum autem adeo vidit, ut benedici se ab eo precaretur. Meminit et Paulus esse nunc in plebe gentium, id est, in populo Ecclesiae, Israel dicens: Pax super eum et super Israel Dei (Gal. VI, 16) ; ne forte nomen hoc antiquae tantum illius plebis fuisse existimaretur. Ergo et si ille non dormit qui custodit Israel, et proprium Israel nomen est Deum videntis; ille necesse est custodiatur, qui elevatis ad montes oculis vidit, et dixit: Auxilium meum a Domino, 0658B qui fecit coelum et terram. Impenditur ergo fidei huic coelestis custodia, et aeternae vigiliae munitionem confessio ista sortitur, quae perfecte sectanda, obtinenda, retinenda est, numquam custodia ejus in nos, quem sic confitebimur, dormiente.

430 11. Manus dexterae. Dextera quid. Manus.—Ac ne alicujus alterius insomnis custodia demonstrari existimaretur, subjicitur: Dominus custodiet te: ille utique, qui fecit coelum et terram. Dehinc custodiae ipsius ratio distincta est, Vers. 5: Dominus protectio tua supra manum dexterae tuae. Jam et superius diximus, per ea quae corporalia sunt, significari incorporalia. Infirmitas enim intelligentiae nostrae consequi invisibilia non potest, nisi per visibilium comparationem: 0658C ut nunc id quod dicitur, sensum nostrum nisi per nomen manus et dexterae non adit. Quamquam hic contra naturae intelligentiam manus et dextera posita sit. Sic enim dicitur: Dominus protectio tua supra manum dexterae tuae. Absoluta res esset, si dictum esset supra manum dexteram tuam. At vero cum ita dicatur, supra manum dexterae tuae; significari videtur dextera, habens manum dexteram et sinistram. Hoc non recipit, nec natura hominis, nec sensus. Verum semper Scriptura dexteram partem optimam atque utilissimam demonstrat. Et quidem Evangelia per eos qui a dextera et sinistra sunt, significantiam intelligentiae utriusque monstrabunt (Matth. XXV, 33) . Manum vero effectum omnis operis accipimus. Unde illud etiam ab hoc eodem propheta, sic dictum est: Libera me de ore leonis et de manu canis unicam meam 0658D (Ps. XXI, 21, 22) . Neque enim hoc animal oblatrans et rabidum pars haec corporis conveniebat: sed ab operibus se malitiae liberari deprecatur. Ergo quia adversantes nobis daemonium virtutes optima et validissima 0659A fidei nostrae opera debilitare et convulnerare contendunt: idcirco supra manum dexterae custodia Dei vigilatura promittitur: ut illibata in nobis bonae voluntatis opera perseverent, quibus manentibus aeterni illius et beati temporis regno, abstersa omni infirmitate corporeae labis, utemur.

12. Solis et lunae proprietas.—Nam id nobis in eo quod sequitur Prophetae spiritus pollicetur, dicens, Vers. 6: Per diem sol non uret te, neque luna per noctem. Elementorum horum natura hanc in se efficientiam habet, ut unumquodque eorum in suo tempore humanorum corporum vires per demutationem imbecillae in nobis substantiae infirmet, ut sol calore, luna frigore adurat: sitque per anni cursum talis eorumdem conversio, ut hiberno tempore sol 0659B non adurat, luna adurente, sed solvat; rursumque aestivis mensibus sol urat, et luna dissolvat.

13. Psalmi hi non corporaliter intelligendi.—Qui itaque haec putant corporaliter intelligenda: quaero quid asserant Prophetam 431 ei, qui in montes oculos suos elevaverit, polliceri in eo quod dicitur: Per diem sol non uret te, neque luna per noctem? Non enim manente natura corporis nostri, natura quoque elementorum demutabilis fiet; ut non naturae suae in naturam nostram consuetudine perseverent. Aut numquid quisquam audebit hanc sibi in hoc saeculo firmitatem corporis sperare, ne aduri nocte ac die possit, beato patriarcha Jacob perustum se noctis frigore et calore diei conquerente, cum dicit: Et fui diei perustus calore, et gelu noctis (Gen. XXXI, 40).

0659C 14. Quietis aeternae felicitas.—Sed Propheta nunc, vel Spiritus per Prophetam novit illam beatitudinem temporum in qua a nobis omnis demutat io corporeae infirmitatis abscedit, in qua non frigus, non calor, non nox et demutatio, sed aeterna dies et beata temperies sit, justitiae in nos sole dominante. Cujus temporis requiem jam in deserto Dominus praeformans, populo suo diurnum calorem columna nubis, et nocturnum frigus ac tenebras columna ignis temperabat. In hac igitur aeterna temporum et beata temperie, quisquis Domini custodiam promeruerit, permanebit: ne natura corporis gelu lunae, et calore solis uratur; sed saeculi hujus malis et injuriis liberatus, In aeternis et beatis et temperatis quiescens, glorificati corporis sui sumat solidam indemutabilemque 0659D naturam.

15. Mala putata. Mala vera vere cavenda.—Sequitur 0660A deinde, Vers. 7: Dominus custodiet te ab omni malo. Et a quibus malis custodiet Dominus? Non opinor ab his quae putantur: haec enim sunt infirmitati nostrae et corpori debita, mori, infirmari, egere: quae si mala essent, nec Abel mortuus, nec Job cruciatus esset, nec Petrus pecunia quam in eleemosynam poscebatur eguisset. Ergo fidelem animam ab omni malo Dominus custodit, id est, ne eam diaboli tinea corrumpat, ne fur obrepat, ne canis oblatret, ne lupus laceret, ne ursus desaeviat, ne pardus insiliat, ne tigris advolet, ne leo vastet. Haec enim nunc sunt diaboli ministeria, haec omnia ejus in tempore saeculi hujus officia, vitiis consumere, blandimentis subrepere, oblectationibus lacerare, ambitione insilire, lasciviis advolare, et tota virtutis 0660B suae potestate vastare. Ab hoc igitur omni malo Dei expectanda custodia est. Et quia in animam maxime saeviat; nam debitum nobis est, ut adversus eum pugnemus in corpore, non est enim nisi ex concertatione victoria: idcirco subsequitur: Custodiet animam tuam Dominus: ne quid tot 432 tantisque superius memoratis malis in eam sit potestatis.

16. Sinu Abrahae justi ad regnum coelorum reservati. —Tenuit autem propheticus sermo ordinem suum, dicens: Dominus custodiet exitum tuum et introitum tuum ex hoc et usque in saeculum. Non enim temporis hujus et saeculi est ista custodia, non aduri sole atque luna et ab omni malo conservari; sed futuri boni expectatio est, cum exeuntes de corpore ad introitum illum regni coelestis per custodiam Domini fideles omnes 0660C reservabuntur, in sinu scilicet interim Abrahae collocati, quo adire impios interjectum chaos inhibet, quo usque introeundi rursum in regnum coelorum tempus adveniat (Luc. XVI, 26) . Custodiet ergo Dominus exitum, dum de corpore exeuntes, secreti ab impiis interjecto chao inquiescant. Custodiet introitum Dominus, in aeternum illud et beatum regnum introducens. Ipse est enim qui ait: Ego sum janua; (Joan. X, 7) ; et, Nemo vadit ad Patrem nisi per me (Joann. XIV, 6) ; id est, Dominus noster Jesus Christus, qui est benedictus in saecula saeculorum. Amen.