Articulus III. Analysis libri tertii.

Quamvis christiana religio tam a longo tempore ab eximiis defensoribus satis superque asserta fuerit, nec ullo prorsus vindice indigens, per se ipsam contra omnes adversariorum impetus stet plane inconcussa; Arnobius tamen operae pretium esse judicavit 0378A satisfacere ethnicis, semper rogantibus cur christiani deos nec colerent, nec adorarent. Respondet itaque in Deo rerum omnium creatore et moderatore, quidquid colendum et adorandum est a christianis coli et adorari. Si qui ergo dii sint, ab illo originem suam ducunt, atque in eo coluntur. Sed eos revera esse deos probari nunquam potuit ab ethnicis, quibus incompertum semper fuit aut unde nomina sua acceperint, aut quanta sit illorum multitudo.

Ulterius vero progreditur atque ex his, quae ethnici de diis suis praedicabant, nullos esse apertissime demonstrat. Primo enim deos mares et foeminas venerabantur. At divinam naturam non diversi, immo nullius sexus esse capacem non solum Ciceronis testimonio, 0378B sed inde etiam plane conficit, quod sexuum diversitas ad generandam sobolem data est. Atqui quamvis nomen Deus masculini sit generis, tamen dii gentilium nec generare, nec generari possunt. Cum enim immortales, et senectuti, aliisque infirmitatibus non obnoxii fingantur, si generare possent, jam infinitus esset eorum numerus. Ad haec vero foedis voluptatibus ac cupiditatibus contaminarentur. Denique deae turpia paterentur graviditatis, et partus, aliaque mulierum incommoda. Cur ergo ethnici aegre ferant tales deos genitos et generantes a christianis reprobari, nulla prorsus est ratio.

Secundo iidem gentiles, quemadmodum Saducaei, persuasum habebant deos corporea humanaque forma figurari, ac componi. At certe quidquid corpore constat, 0378C mortale utique sit oportet. Quid vero, quod Arnobius facta humanorum membrorum enumeratione, his deos componi non posse ostendit? Huc accedit quod dii sibi invicem dici deberent aut similes, aut dissimiles. Non primum. Quis enim unum ab alio posset discernere? Non secundum; nam aliqui, uti ab ethnicis repraesentabantur, capitones essent, frontones, pueri, juvenes, senes, nonnulli his lineamentis, alii aliis conformati, quidam hac, alii alia figura. At id non minus absurdum, quam animalium formas illis attribui, quod sane ab Aegyptiis factum caeteri gentiles merito irridebant.

Neque ex his quidam audiendi, qui respondebant humanam figuram diis honoris tantum causa accommodari. Pejor siquidem error, majorque contumelia 0378D est, diis formas adscribere, quas habere non credantur. Addit haud illepide Arnobius, si belluae ratione aliquando praeditae homines honorare vellent, numquid homines patienter ferrent se belluina forma pingi et exhiberi? Nulla igitur Dei, tametsi audiat, videat, intelligat, species aut figura esse potest, aut si quae sit, prorsus nescimus. Unum scimus nihil corporei, aut humanorum lineamentorum et affectuum esse in Deo, cujus natura nullo potest mortali sermone explicari.

Tertio ethnici deos inducebant aliqua singulos quosque arte, et scientia informatos, ac particulatim humanis officiis, negotiis, rebusque aliis sive bonis aut malis, sive honestis aut turpibus, hic ab Arnobio accurate enumeratis, praesidentes. Verum haec 0379A christianis quantumlibet impii et athei dicantur, nullus umquam persuadebit.

Quarto, Arnobius luculenter demonstrat fictitios omnino esse gentilium deos, ex variis illorum opinionibus de Jano, Saturno, Jove, Junone, Minerva, Neptuno, Mercurio, Magna matre, Vulcano, Diana et aliis. Unus enim tantummodo cum esse possit aeternus Deus, quem frustra nonnulli mundum hunc esse putabant, caeterorum omnium, uti vocabantur, deorum falsitas ex hac opinionum plane ridicularum varietate evidentissime ostenditur.

Quinto, itaque Arnobius idem non minus efficaciter conficit ex eorumdem ethnicorum de origine, et numero deorum suorum, puta Musarum, Novensilium, 0379B Penatum, Larium perpetuis absurdisque contentionibus ac dissidiis. Nemini quippe ethnico homini tantas inter dissentiones licuit discernere, quis ex illis verus erat Deus, quis invocandus et honorandus, quis opem petentibus ferre umquam poterat.