Tractatus Psalmi.

1. Scripturae dignitas. Ob inconsiderantiam vilescit. —Non est otiosus propheticus sermo, neque ex inanibus ac superfluis causis spiritalis loquela est. Si enim in viris prudentibus exspectari id maxime solet, ut ea quae loquuntur, gravitate eorum doctrinaque digna sint; omnisque sermo non sit fortuitus et vagus, sed ex rationabilibus causis profectus, et exspectationi audientium utilis, et auctoritati congruus disserentium: quanto magis id coelestibus eloquiis opinandum est, ut quidquid in his est, excelsum, divinum, rationabile et perfectum esse existimetur. Sed plerumque, immo semper, vitio nostro 0768C accidit, ut quae legi in ecclesia audimus, auribus atque animis nostris longe ab his peregrinantibus negligamus: ut per audiendi incuriam, vilescat apud nos dictorum coelestium dignitas. Cum in lectionis tempore rationes supputamus, iras concipimus, injurias cogitamus, luxus recolimus: tunc ad haec occupatis nobis surdae aures sunt, et hebes mens est; et si quid forte in aures nostras eorum quae leguntur inciderit, virtutem tamen dictorum obrutus saeculi curis animus non sentit: et quorum intelligentiam non consequitur, levem existimabit auctoritatem.

2. Scripturae multimoda doctrina. Cur libri ejus plures ac varii.—Omnia autem, quae in libris propheticis sunt, maximum humanae et salutis et doctrinae profectum in se habent, nostrique causa universa 0768D scripta sunt: ut nunc nobis institutionem vitae innocentis afferrent, nunc scientiam Dei intimarent, nunc originis naturaeque nostrae cognitionem tribuerent, nunc futurorum intelligentiam non spe tantum, sed ratione praestarent, nunc causas universitatis hujus ortusque proferrent, et humanum sensum tantarum rerum intelligentiae incapacem ad capiendam horum cognitionem variis doctrinae generibus distenderent. Partibus enim quibusdam et divisionibus opus fuit, 0769A per quas sensim sub usu exercitationis assiduo opinio saltem incomprehensibilis nobis hujus intelligentiae posset irrepere. Plures prophetae sunt, et ingentia eorum copiosaque dicta. Plures etiam psalmi sunt, et singulis multa et varia congesta sunt. Et quamquam omnes unam atque eamdem in se doctrinae formam complectantur: diversis tamen institutis in eamdem nos scientiae viam dirigunt; non omnia in unum congerentes (incapaces enim omnium sumus), sed partes 541 partibus explicantes: ut per id quod singula cognoscuntur, proficiatur ad multa. In hoc autem psalmo, quia singulis ejusdem rei argumenta diversa sunt, id continetur, ut causam universitatis hujus, id est, cur coelum, cur terra, cur homines, cur caetera sint, ex bonitate ac misericordia 0769B Dei profectam intelligamus per id quod dicitur, Vers. 1: Confitemini Domino: quoniam bonus, quoniam in saecula misericordia ejus.

3. Confessio duplex. Confessio peccati quid. Professionem habet desinendi.—Vers. 1. Ac primum in eo quod ita coeptum est, confitemini Domino, duplicis intelligentiae significatio affertur: ut aut Deum in confessione laudemus, quia bonus, quia misericordia ejus in saecula sit; aut peccata nostra confiteamur ei, ab eo indulgenda quia bonus est, et cujus indeficiens misericordia sit. Utrumque naturae nostrae conveniens est; ut et eum ad cujus cognitionem nascimur laudemus, et ei, qui bonus et misericors in saecula sit, confiteamur peccata sub agnitione peccati. Non enim confessio est, Deo qui nihil ignorat ea quae 0769C gesseris confiteri: quia confessione ista Deus non eget, cujus cognitioni nihil occultum est, cujus aditui nihil invium est, cujus virtuti nihil reliquum est, extra quem locus nullus est. Sed confessio est, rei scilicet ejus quae ignorabatur professa cognitio, ex alterius judicii opinione in alterius intelligentiae proficiens sententiam. Utile enim sibi ac jucundum quisque esse antea existimaverat, rapere, caedere, furari, superbire, potare, scortari: sed ubi haec omnia aeternae damnationi obnoxia esse cognovit, 0770A cognitis his confitetur errorem. Confessio autem erroris, professio est desinendi (Ita infra in ps. CXXXVII, n. 3) . Desinendum ergo a peccato est, ob quod peccati coepta confessio est. Caeterum extra veniam est, qui peccatum cognovit, nec cognitum confitetur.

4. Intermittenda non est etiam justificatis.—Confitendum autem semper est: non quod peccandum semper sit, ut semper sit confitendum; sed quia peccati veteris et antiqui utilis sit indefessa confessio. Docet autem Spiritus sanctus semper confitendum, cum ait per Prophetam: Justus ipse sibi accusator est in primo sermone suo (Prov. XVIII, 17) . Justus non se ex praesentibus, sed ex praeteritis accusat: cui enim adest praesentium accusatio, justi nomen 542 aufertur. 0770B Et audiamus se apostolum Paulum ex praeteritis arguentem, cum ait: Quia non sum dignus vocari apostolus, propter quod persecutus sum Ecclesiam Dei. Gratia autem Dei sum id quod sum (I Cor. XV, 9 et 10) . Haec est illa justi viri vera confessio, quae justitiam praesentem ex praeteritorum conscientia et confessione commendat. Ad quam et alibi per prophetam monemur: Confitere, inquit, peccata tua prior, ut justificeris (Esai. XLIII, 26) . Ad hanc ergo confessionem in psalmo vocamur: quoniam bonus, quoniam in saeculum misericordia ejus; confessionis nostrae hunc impensiore maxime fide ( al. fidei fiducia) invocantes, quia cui confitemur, et bonus est, et nescit misericors esse desinere.

5. Deus deorum, id est, beatorum. Gloriae aeternae 0770C maxima causa Dei misericordia.—Vers. 2. Confitemini Deo deorum; quoniam in saecula misericordia ejus. Ut in Evangeliis responsione Domini ad Sadducaeos docemur, non est Deus mortuorum, sed vivorum (Matth. XXII, 32) : per quem et dictum est: Ego dixi, Dii estis, et filii Excelsi omnes (Joan. X, 34) . Non dignatur Deus corruptibilium et mortuorum Deus esse: sed eorum qui in coelestem gloriam transformandi, exuti vetere homine terreno, novum qui in coelis induerunt, qui conformes erunt corpori 0771A gloriae Dei. Et deos hos effici, licet et ut fidei eorum meritum exigat, tamen ea maxima causa est, quoniam in saeculum misericordia ejus. Non ille eguit deorum Deus nuncupari: sed bonitatis et misericordiae suae est, ut deos faciat, honorem nominis sui ex affectu misericordiae et bonitatis impertiens.

6. Reges et domini sunt, qui carni non serviunt. Horum Deus Dominus.—Vers. 3. Confitemini Domino dominorum: quoniam in saecula misericordia ejus. Deos plures nuncupari sive in coelo, sive in terra, Apostolus docuit; ut non solum humanae naturae istud, sed spiritali (angelicae ex Tract. superiore n. 9) competere videretur, cum ait: Sed et si sunt dii qui nominantur in coelo et in terra (I Cor. VIII, 5) , per coeli et terrae significationem utrique naturae nomen 0771B hoc competens esse demonstrans. Idem quoque Apostolus Dominum dominorum esse significat, cum ait: Rex regum et Dominus dominantium (I Tim. VI, 15) , dominatus in viles et in degeneres indignus Deo est. Rex ille regum est, et Dominus dominorum, ut est Deus deorum. Et deos quidem quos significet, non ambiguum est: de quibus dixit: Deus stetit in synagoga deorum (Ps. LXXXI, 1) . Reges autem idem Apostolus 543 absolute ostendit, dicens: Jam sine nobis regnatis, et utinam regnaretis (I Cor. IV, 8) . Reges sunt in quos non regnat peccatum, qui dominantur corporibus suis, quibus est in jus subditae et subjectae sibi carnis imperium. Hi ergo reges sunt, et horum Deus rex est. Hi etiam domini sunt, qui non erunt servi peccati: quia qui facit peccatum, servus est peccati 0771C (Joan. VIII, 34) . Dominandum ergo peccato est, non serviendum. Domini autem sunt, qui haec peccati corpora dominationi suae per subjectionem vitiorum suorum peccatorumque subdunt. Novit se esse Apostolus corporis sui dominum, cum ait: Subjicio enim mihi corpus meum, et in servitutem redigo (I Cor. IX, 27) . Qui in servitutem redigit, domini necesse est jure in servitutem eum qui serviturus est redigat. 0772A Horum ergo talium dominorum Deus dominus est, vocans eos per spem aeternitatis, ut domini sint, ut in his dominis Deus dominus sit: et hoc non ob aliam causam, nisi ob id, quia in saecula misericordia ejus: donans nobis per aeternae misericordiae suae benignitatem, ut effectis nobis dominis, digni simus quorum ipse sit dominus.

7. Dei est quidquid per homines geritur mirabile. —Vers. 4. Qui fecit mirabilia magna solus. In plurimis quidem humanorum operum gestis multa magna et mirabilia exstiterunt: sed quidquid in his gestum est, ad eum refertur, cujus virtus illa gessit. Multa mirabilia Moyses in Aegypto egit: sed testimonium magi incantatoresque perhibent, quia in operibus illis digitus Dei est: sicut scriptum est: Dixerunt ergo 0772B incantatores Pharaoni, digitus Dei est hoc (Exod. VIII, 19) . Ex quo ostenditur virtutem Dei per Moysen operatam fuisse, cujus tum illa ministerio gerebantur. Magni quoque miraculi illud fuit tum, cum dicente Jesu Nave sol stetit contra Gabaon, et luna contra vallem Haylon (Jos. X, 12) . Nescio quid hoc mirabilius effici possit: cum in verbo hominis sol et luna in diei unius moram ex cursus sui lege detenti sunt. Sed virtutis hujus auctorem Scriptura mox addidit, dicens: Non fuit dies talis, neque prius neque postea, ut sic exaudiret Dominus hominem: quia Dominus pugnavit pro Israel. In eo enim quod Jesus exauditus est, et pugnabat Deus in Israel (Ibid., 14) ; virtus ejus in gestis, qui et pugnabat et exaudivit, ostenditur.

0772C 544 8. Coelum primum et quae angelorum sedes.—Vers. 5. Qui fecit coelos in intellectu: quoniam in saeculum misericordia ejus. Faciendorum sola misericordiae suae causa est; neque enim eguit ut fierent. Sed qui bonus est, in id universa fecit, ut plures bonitatis suae copiis uterentur. Fecit autem coelos in intellectu, non irrationabiles, neque informes, neque confusos et inordinatos. Sed cum regionem cognitioni 0773A suae qui infinitus est collocaret; coelo superiore atque primo eodemque in orbem collocato, terminum quemdam Virtutibus, quae primae ad cognoscendum se gignerentur, inclusit. Neque enim gignendae creationes virtutem inconspicabilis Dei ferre potuissent, nisi naturae temperatioris objectu sedem hanc moderatae ad infirmitatem habitationis incolerent. Aquis etenim elevatis ipsam illam primi coeli naturam temperavit, quae circumfusi Dei accensa virtute, nequaquam ab inferioribus esset patienda naturis.

9. Coelum inferius multiplex, firmamentum vocatur. —Coelum vero inferius, non uniforme, sed multiplex tetendit: quod totum firmamentum nuncupans, valida ad sustentationem aquarum superiorum temperationemque 0773B aeris nostri firmitate solidavit. Et idcirco plures coelos doctrina prophetica prodidit: quia necessarium naturae nostrae fuit, per momenta quaedam et profectus rationabilium moderationum, regionem hanc indulti nobis ad praesens habitaculi temperari.

10. De numero coelorum non constat.—De numero vero coelorum nihil sibi humanae doctrinae temeritas praesumat. Apostolus usque ad tertium tantum coelum sese raptum intelligit. Plures quidem thronos, dominatus, potestates, principatus connumerat (II Cor. XII, 2) , quibus necesse est proprias sedes habitationis 0774A congruae deputari. Sed et alia, quorum cognitionem futuris temporibus promittit, esse significat, cum ait: Et super omne nomen quod nominatur, non solum in hoc saeculo, sed etiam in futuro (Ephes. I, 21) . Sed de numero Apostolus nihil docuit: et nescio an tacuerit, an ignoraverit. Nunc enim et professus est se ex parte cognoscere: et tamen cum raptus ad coelos est, audisse se quae non sint loquenda testatur (I Cor. XIII, 9) . Nobis sufficit plures coelos scire esse: quippe cum et coeli coelorum, et aquae quae super coelos sunt laudent Dominum.

545 11. Terrae situs, et immensitas Dei.—Sub inferiore autem superioris circuli coelo quod firmamentum nuncupavit, terram inferius collocavit: quam mediam 0774B suspendens et confirmans, ita manendi sedem moderatus est, ut paribus undique mensuris medietatem circuli quo conclusa est obtineret: ut is qui infinitus est, primo illi superioris coeli circulo circumfusus aequalibus ex omni circumfusione sua lineis omnia, virtutis suae spiritu in usum ac naturam animantium temperato, ea quae crearentur attingeret. Apostolus enim ait: Quia in ipso vivimus, et movemur, et sumus (Act. XVII, 28) ; per quod ostenditur, terram in medio ejus, tamquam in transfusi Spiritus ambitu, constitisse: cum in Deo omnes et vivamus, et moveamur, et simus. Quod autem in omnia 0775A temperationis suae spiritu transfusus et penetrans sit, docet Propheta dicens: Spiritus Dei replevit orbem terrarum (Sap. I, 7) ; per quod intus atque extra, ambitu atque aditu, et circumfusus et transfusus ostenditur.

12. Quod autem terra non sit in unam demersa regionem, consequenter Spiritus sanctus ostendit, dicens, Vers. 6: Qui firmavit terram super aquas: quoniam in saeculum misericordia ejus. Altius nos quaerere ratio tractatus praesentis et loci non sinit. Satis sit, terram super aquas pendula firmitate consistere, ex prophetica auctoritate didicisse, inumbratam coeli temperationis obtentu, hoc firmamento, quod extensum tamquam pellis, et solidatum tamquam fumus, aquas supernas infernasque discernat. Certe aquis 0775B pendulam contineri, et in hoc, sicuti in omnibus, ea causa est, quoniam in saeculum misericordia ejus.

13. Qui Pater solus, nec tamen sine Filio operetur. —In eo autem quod sequitur, Vers. 7: Qui fecit luminaria magna solus: quoniam in saeculum misericordia ejus; non id intelligendum est, ut extra Sapientiam et Verbum et Virtutem, id est, unigenitum Deum Dominum nostrum Jesum Christum ea fecisse credatur: quippe qui ex persona Sapientiae dixerit: Ego eram apud eum disponens (Prov. VIII, 30) . Sed qui disponebat, ab eo cum quo disponebat et genitus et natus est. Cum 546 autem opera Filii opera Patris sint, et Pater operetur in Filio, per id quod ait: Pater qui in me est, ipse opera sua facit (Joan. XIV, 10) ; et rursum: Ego opera Patris facio (Joan. X, 0775C 37) , solus operatur, in eo et per eum operando quem genuit.

14. Cur divisiones maris Rubri, et non divisio. Ad coelum viae plures.—In caeteris vero absoluta ostendendae misericordiae Dei doctrina est: ut sciamus omnia non ob aliam causam, nisi quia Dens semper misericors sit, fuisse perfecta. De his autem, quae de Aegypti negotiis intelligi spiritaliter oportet, Tractatus psalmi anterioris, in quantum exsequi valuimus, complexus est: ad quorum confirmationem etiam hoc quod in psalmo hoc dictum est accedit, Vers. 13: Qui divisit mare Rubrum in divisiones: quoniam in saeculum misericordia ejus. Unam divisionem Rubri maris liber Exodi docet, dicens: Et fecit mare siccum, et divisa est aqua (Exod. XIV, 21) : et quomodo nunc Rubrum 0775D mare in divisiones dividitur? Nisi quia existimo sub relatione gestorum spiritalis doctrinae ordinem contineri. Evadentes enim Aegyptum, quae saeculi forma est, et ad terram repromissionis quam secundum Evangelium beati haereditabunt, euntes, per mare 0776A Rubrum, id est, per ejusdem hujus saeculi turbidos aestus et fluctuantes motus transibimus, in quo plures ad iter divisiones sunt. Aliis enim per jejunia iter est, aliis per pudicitiam, aliis per eleemosynam, per fidem, per spem, per charitatem. Et haec omnia diversas necesse est habeant divisiones hujus maris transeundi, omnibus tamen per has viarum divisiones iter saeculi transituris.

15. Quae redemptio hic canatur.—Conclusio autem psalmi, ut haec omnia de futuris intelligantur, majore fide firmat, cum ait, Vers. 23-26: In humilitate nostra memor fuit nostri Dominus: quoniam in saeculum misericordia ejus. Et redemit nos de manu inimicorum nostrorum: quoniam in saeculum misericordia ejus: Qui dat escam omni carni: quoniam in saeculum 0776B misericordia ejus. Confitemini Deo coeli, quoniam in saecula misericordia ejus. Non enim tunc tantum memor fuit humilitatis humanae Deus, cum ad liberandum populum ex Aegypto Moysen 547 ducem elegit: sed perfectius memor fuit humilitatis nostrae, cum ipsam humilitatem nostram corporeus natus assumpsit, cum hoc humile terrenumque corpus gloria in se naturae coelestis absorpsit. Neque tunc redemit de manu inimicorum, cum eos a dominatu Aegyptiorum exemit, nam postea inimicis subditi sunt, et hodie jure alieni imperii coercentur: sed redemit nos cum se pro peccatis nostris dedit, redemit nos per sanguinem suum, per passionem suam, per mortem suam, per resurrectionem suam. Haec magna vitae nostrae pretia sunt. Magno enim, ait Apostolus, 0776C pretio redempti estis (I Cor. VI, 20) , et redempti ab inimicis, a diabolo, ab angelis ejus, a filio perditionis, a principibus aeris, a mundi potentibus, ab inimica morte. Et redemit escam dando omni carni: Qui dat escam omni carni. Omni carni, id est, quae redempta est, dat escam incorruptam, aeternam, panis vivi, panis coelestis. Et in his singulis, quod humilitatis nostrae memor est, quod redempti sumus, quod omnis redemptorum caro escam accipit; ea causa est, quoniam in saecula misericordia ejus: et (( ob quod ei confitendum est. Confitemini enim Deo coeli, quoniam in saecula misericordia ejus.)) Quod coelum, quod terra, quod caetera sunt, et ipsum illud, quod sumus qui non fuimus, quod erimus quod non sumus, causam aliam non habet, nisi misericordiae Dei: quia ad 0776D consortium bonorum suorum nasci nos voluit ille qui bonus est. Unus enim bonus est, ait Dominus noster Jesus Christus (Matth. XIX, 17) , qui est benedictus in saecula saeculorum. Amen.