Articulus II. Quam luculenter Arnobius docuerit Christum tam verum Deum fuisse, quam hominem.

Non patitur Arnobius sibi ab Ethnicis objici Christum dici non posse Deum (Arnob., lib. I, pag. 21 et seqq.) , utpote qui natus, crucis supplicio vitam finivit. Nam praeterquam quod ipsi Ethnici natos homines, 0469B mortuos, et suppliciis affectos deos esse garriebant, certe divina Christi doctrina, et miracula ab illo, uti diximus, vivente, moriente, et mortuo edita, manifestissime demonstrarunt illum tam verum Deum fuisse quam hominem, et utriusque divinae et humanae naturae participem. Quid autem mirum, si ille, accepta humana natura, sive humano corpore, quod exigua, ut ait Arnobius (Ibid., lib. I, pag. 32) , pars ejus erat, assumpto, humanam vitam, sicut caeteri homines, egerit et amiserit? Sed praestat ipsummet Arnobium audire, ut intelligas quam recte ac perspicue humanam divinamque Christi naturam, et sanctissimum illius, ut jam loqui solent theologi, incarnationis mysterium explicet.

Rogantibus enimvero Ethnicis: Si Deus fuit Christus, 0469C cur sub hominis forma visus est, et more interemptus humano, sic ille respondet: «An aliter potuit invisibilis illa vis, et habens nullam substantiam corporalem, inferre et commodare se mundo, conciliis interesse mortalium, quam ut aliquod tegmen materiae solidioris assumeret, quod oculorum susciperet injectum, et ubi se figere inertissime posset contemplationis obtutus? Quis est enim mortalium, qui quiret eum videre, quis cernere, si talem voluisset inferre se terris, qualis ei primigenia natura est, et qualem se ipse in sua esse voluit vel qualitate, vel numine. Assumpsit igitur hominis formam, et sub nostri generis similitudine potentiam suam clausit; ut et videri posset, et conspici, verba faceret, et doceret, atque omnes exsequeretur res eas, propter 0469D quas in mundum venerat, faciendas, summi regis imperio et dispositione servatis.» (Ibid., pag. 37.) Potuitne suprema Christi divinitas, illiusque cum humana natura conjunctio clarioribus verbis enuntiari? Quis umquam post Nicaenum, et alia generalia concilia, utramque illius naturam dilucidiori oratione exposuit? At vero ibi ille non suam tantum, sed communem omnium suae aetatis christianorum patefacit sententiam. Quis ergo negare, aut in dubium jure aliquo vocare audeat utrum illi, ante ejusdem concilii Nicaeni tempora, id crediderint, quod in eo concilio et aliis postea de Christi divinitate et assumpta ab ipso humana natura statutum est?

Age vero, eique quo pacto Christi divinitati mors 0470A nequaquam offecerit, enarranti, adhuc, si lubet, auscultemus. Objiciebant Ethnici: More est hominis interemptus. Quid ad haec Arnobius noster? «Non ipse,» inquit (Ibid.) , «neque enim cadere divinas in res potest mortis occasus; nec interitionis dissolutione labi id, quod est unum et simplex, nec ullarum partium congregatione compactum. Quis est ergo visus in patibulo pendere? Quis mortuus est? Homo quem induerat, et secum ipse portabat.» Tum deinde ostendit illud fidem apud Ethnicos mereri, qui credebant, vatibus et Sibyllis morientibus, illum non mori, cujus afflatu oracula fudisse videbantur. Quibus explicatis, eosdem Ethnicos hisce verbis alloquitur: «Mors illa, quam dicitis, assumpti hominis fuit, non ipsius: gestaminis, non gestantis: quam 0470B nec ipsam perpeti succubuisset, tanta si non agenda res esset, et inexplicabilis ratio fati clausis patefacienda mysteriis.» (Ibid., pag. 38.) Quis autem vel primoribus, ut aiunt, labris theologorum, et antiquorum Ecclesiae patrum scripta gustavit, et nesciat eos simili plane modo haereticis eadem postea objicientibus respondisse? Infinita quidem possent illorum proferri testimonia. Sed quia plura, a Theodoreto, et Gelasio citata (Theodor., ad calc. lib. III Dial. Impassib.; Gelas., Dial. de duab. natur.) , atque ab aliis compluribus tradita, nemini ignota sunt; iis praetermissis, haec tantum referemus Ambrosii verba, quae in Leonis magni epistola, et concilii Chalcedonensis actis recitata et transcripta habentur: «Quod lectum est,» ait eximius ille vir (Ambros., lib. II, de 0470C Fide, cap. 5, § 58, pag. 481) , «Dominum majestatis crucifixum esse, non quasi in majestate sua crucifixum putemus: sed quia idem Deus, idem homo, per divinitatem Deus, per susceptionem carnis homo, Jesus Christus Dominus majestatis dicitur crucifixus; quia consors utriusque naturae, id est, humanae atque divinae, in natura hominis subiit passionem; ut indiscrete et dominus majestatis dicatur esse, qui passus est, et filius hominis, sicut scriptum est, qui descendit de coelo.» Videsis quae in hunc Ambrosii locum annotavimus, et ibi citata a nobis chalcedonensis concilii acta, et Augustini primum de Trinitate librum.

Porro autem Arnobius noster docet Christo, qui tot miracula ediderat, violentas manus, si mori noluisset, 0470D a nemine umquam potuisse inferri, sed eum sua sponte et voluntate mortuum. «Vides,» inquit, «si nollet inferri sibi a quoquam manus, summa illi fuisset contentione nitendum, ut hostes ab se suos vel potestate inversa prohiberet? Qui coecis restituerat lumina, is efficere si deberet, non poterat caecos? . . . . . manus in se porrigi ab immanibus passus est.» (Arnob., lib. I, pag. 38.) Mortuus est itaque, quia, ut adhuc loquitur auctor noster: «Virtutum omnium dominus, atque ipsius mortis exstinctor, hominem suum permisit occidi.» (Ibid., pag. 41.) Quibus ille verbis significat Christum secundum humanam tantum naturam, quando voluit, occisum; ita tamen ut moriendo divinam suam naturam novis 0471A ac penitus stupendis miraculis ostenderit. «Exutus corpore,» inquit (Ibid., pag. 32) , «quod in exigua sui circumferebat parte, postquam videri se passus est, cujus esset magnitudinis sciri, novitate rerum exterrita universa mundi sunt elementa turbata: tellus mota contremuit, mare funditus refusum est, aer globis involutus est tenebrarum, igneus orbis solis tepefacto ardore diriguit.» Talpa sane caecior, aut inflexibilis obstinationis homo is sit oportet, qui non videat, et fateatur utramque ab Arnobio divinam humanamque Christi naturam recte distingui, et unicuique quod suum est, bene penitus attribui et explicari.

At, inquies, quid sibi ille vult, cum dicit in Christo fuisse simulatum hominem? Ait quippe: «Rex summus 0471B ea, quae in mundo facienda decreverat, sine homine simulato non quibat efficere.» (Ibid., pag. 37.) Numquid putavit veram non esse humanam Christi naturam, sed fictam et simulatam? Nonne tota via cum his aberravit haereticis, qui Christum non verum hominem, sed hominis, ut aiebant, phantasma, et hominem phantasticum fuisse stulte asseruerunt? Minime gentium. Nam ex iis, quae ab ipso de Christi vita et morte tradita memoravimus, luce meridiana clarius probatur eum certo certius credidisse veram a Christo assumptam fuisse humanam naturam, verumque humanum corpus. Quamobrem iis vocibus, homine simulato, idem significat, ac si dixisset homine expresso et exhibito, ita ut quem exprimebat et exhibebat, verus esset homo. Negare 0471C tamen non possumus ibi Arnobium improprie minusque accurate loqui. Sed quis Aristarchus non satis castigatum hujusmodi loquendi modum homini facile non condonabit, qui saepe saepius verbis utitur barbaris et obsoletis, nec pure et emendate loquitur?