Tractatus De Psalmo XLI.

1. Disciplinam enarrandi generaliter in omnibus psalmis servandam puto, ut prius titulus inspiciatur, et ad ipsum omnis psalmus aptetur. Neque enim aliquis tam stultus est, qui cum se de cedro promiserit esse dicturum, describat quercum: nedum Spiritus Dei quem locutum credimus per prophetam, aliud in 0901C titulo notaverit, aliud in psalmi cantico dixerit, sicut in praesenti ea utique cantavit David quae intellectus esse deberent filiis Core (Num. XVI, 8) : sic enim est praetitulatio psalmi. Legimus autem synagogam Core in tempore Moysi adversus ordinationem Dei murmurasse, ut summam ministrationis sacerdotii quam Aaron et filii ejus secundum voluntatem Dei susceperant, usurpare sibi et rapere niterentur. Quod vitium cupiditatis Apostolus notat et monet quodammodo arguens: Ita dico vobis per gratiam quae data est mihi in omnibus vobis, ne supra modum sapiatis, quam sapere vos oportet (Rom. XII, 3) ; sed in eo sapiat unusquisque vestrum secundum quod et Dominus impertivit mensuram fidei: Sicut enim in uno corpore multa membra habemus, omnia autem membra non eosdem actus 0901D habent; sic multi unum corpus sumus in Christo, alter autem alterius membra, habentes charismata diversa (Ibid. 4 - 6) . Igitur alii datur ministratio, alii prophetia, alii virtus, alii sermo doctrinae. Quod si quis supra modum sapere volens egrediatur mensuram partitionis Domini, invenitur in stultitia Core, vocabiturque spiritualiter filius Core: et his talibus cantabitur intellectus, psalmus iste quem docet.

2. Vers. 2. Sicut cervus desiderat ad fontes aquarum, sic desiderat anima mea ad Deum vivum. Arbitror enim non sine causa fontes positos aquarum, cum proximum fuisset, ut diceret, sicut desiderat cervus ad aquas; sed maluit ad fontes aquarum nominare, id est originem et principium aquarum; sciens 0902A videlicet per sapientiam spiritalem quae sola novit radices arborum, et naturas bestiarum, etiam hoc mutum animal, non proximas quasque aquas, sed ipsos aquarum fontes desiderare, mundiora et puriora rivorum appetere principia. Quo exemplo commoneri vult, ut et nos ad ipsum fontem vitae et sapientiae Dominum, qui est omnium caput, desideremus. Unus est enim iste fons, ex quo multae spiritualium aquarum divisiones efficiuntur, ut curationes, ut prophetiae, ut genera linguarum, ut ministrationes, ut sermo scientiae, ut sermo doctrinae. Sed et proximorum modi non ita appetendi sunt, ut per aemulationem et concertationem et discordias, ipsius fontis desideria negligamus. Negligimus enim eum, quotiens nolumus mensuram divisionis ejus et ordinationis in pace et 0902B charitate servare. Ita in similitudinem filiorum Core figurati quicumque in hac superbia invenientur, commonebuntur hoc psalmo, ut intelligant potius ad quod intendere debeant desiderium suum, dicente justo: Sicut desiderat cervus ad fontes aquarum; sic desiderat anima mea ad Deum vivum.

3. Vers. 3. Quando veniam et parebo ante faciem Dei? Factae sunt mihi lacrymae meae panes die ac nocte, dum dicitur mihi quotidie, Ubi est Deus tuus? Sed de hoc ipso, quando veniam et parebo, ostenditur nobis quoniam non de proximo impetrabile est; et nisi fuerint nobis panis lacrymae nostrae die ac nocte, nequaquam perveniatur ad faciem Domini. Et debet intellectus filiorum Core doctrinae ordinem sequi, ut sciat per multas tribulationes et vexationes et imperia ( f. improperia) pervenire 0902C usque ad domum Dei, ne exaltetur in superbia sua, sciens quod virtus in infirmitatibus magis probatur, neve sibi rapiat dignitatem, quia Apostolus ait: Id sapite in vobis quod et in Christo Jesu: qui cum esset in forma Dei, non rapinam existimavit se esse parem Deo; sed humiliatus est, formam servi accipiens, et habitu inventus ut homo. Exinanivit se usque ad mortem, mortem autem crucis (Philip. II, 5-8) ; in qua cum esset affixus, audivit haec improperia: Ubi est Deus tuus? cum dicerent ei exprobrantes: Veniat et liberet eum (Matth. XXVII, 43) . Docetur ergo, ut dixi, synagoga Core, per quantas tribulationes et lacrymas accedatur ad domum: quas sibi lacrymas pulchre ait propheta in pane fuisse, id est in cibum vitae aeternae; et ex ordine venit, ut in subsequentibus dicat:

0902D 4. Vers. 5. Haec memini, et effudi in me animam meam, quia transibo in locum tabernaculi admirabilis usque ad domum Dei. Et quidem aliquantulum hic praeloquendum puto de signantia verbi, quid sit effudi. Ideo se effudisse dicit, quia transiturus esset in locum tabernaculi usque ad domum Dei. Bona autem spiritus sunt transitus usque ad domum Dei. Effundere ergo animam, spei bonae operatio est: sed quid de communi ejus novimus? quia quidquid effunditur, projicitur et perit, nec tam salvum est quam cum retineatur in vasculo. Hoc enim est effundere, quod alicubi clausum habueris id foras fundere. Ita qui dixit, effudi animam meam, non aliud dixisse intelligendus est, quam projeci et perdidi et vilem habui. 0903A Quomodo ergo ideo projecit et perdidit, quia transiturus esset in locum tabernaculi usque ad domum Dei? nisi forte manifestum facit praeceptum Dei, qui ait discipulis suis: Quicumque salvaverit animam suam, perdet illam; et quicumque perdiderit, salvam faciet eam (Luc. XVII, 33) . Et revera ordinem tenuit: cum enim praelocutus de tribulationibus fuisset, quoniam factae essent lacrymae ejus panis die ac nocte, dum dicitur ei quotidie, Ubi est Deus tuus? Haec, inquit, memini, et effudi in me animam meam: in quo non aliud dixisse intelligendus est, quam projeci et perdidi et vilem habui. Quomodo ergo animam Deo projecit? Scit enim justus, quotiens superveniunt tribulationes et persecutiones et improperia propter nomen Dei, perdendam esse et projiciendam et vilem habendam animam, ut 0903B salva fiat in die Domini; ideoque et hic significanter, non ideo se fudisse animam suam ostendit, quia desperaverit de spe vitae futurae; sed ideo effudisse animam, quia transiturus esset in loco tabernaculi admirabilis usque ad domum Dei. Docti igitur hoc psalmo, quotiens persequetur inimicus et improperabit nobis nomen Domini, effundamus ei animas nostras, perdere eas, parati, ut salvas faciamus illas: non ideo effundentes eas, quasi desperemus de fiducia adjutorii Dei; sed ideo quia certi simus reddendas illas esse nobis, et transituros nos esse in loco tabernaculi admirabilis usque ad domum Dei.

5. Quisquis autem hic locus sit admirabilis tabernaculi, in quo transitus erit usque ad domum Dei, jam hic interrogare incipiamus. In veteribus libris 0903C invenimus tabernaculum a Moyse factum Deo Israel, in quo arca testamenti tenebatur (Exod. XXVI, I) , et in hoc omnia celebrata mysteria, et hic eos prius hostias offerentes apparuisse ante faciem Dei, usquequo per Salomonem aedificata est domus Dei, transivit arca ex tabernaculo pellium in templum lapidibus instructum: sed illud tabernaculum quod in deserto fuerat, et illae pelles quae ante tecta templi cooperiebant, ministerio admirabiles fuerunt. Denique in Canticis canticorum initia sua sponsa sic laudat: Nigra sum et bona, filiae Jerusalem, sicut tabernaculum Cedar, sicut pelles Salomonis (Cant. I, 4) . Et in alio psalmo David licet in atria Domini concupisceret; laudat tamen et tabernacula ejus dicens: Quam admirabilia, inquit, Domine, concupiscit anima mea in atria 0903D Domini (Psal. LXXXIII, 2) . Est enim quidem admirabile tabernaculum Dei; sed magis concupiscenda domus Dei. Denique et ipse David pacifico jam regno Israel, cum arca Dei in Sylon sub pedibus ( f. pellibus) tabernaculi moraretur, concupiscit aedificare domum Dei. Sed quid illi ait propheta? Non mihi aedificabis domum (II Reg. VII, 7) : non est omnium aedificare domum Dei. Itaque quasi ad majores ascensiones, transitus nobis est faciendus in loco tabernaculi, ut perveniamus usque ad domum Dei. Et admonemur de exemplo Jerusalem, quia non prius aedificatur domus Domini, nisi hoste victo atque peccato: sed tamen tamdiu in tabernaculo sumus, quousque desertum transeatur, et intretur 0904A in terram Jordanis, initium repromissae haereditatis, debelletur omnis Chananaeus hostis.

6. Id autem interest inter dignitatem tabernaculi et domus, quod in tabernaculo non semper degitur; at vero in domo semper, sicut in ascensionibus significat David dicens: Quoniam elegit Dominus Sion, complacitam habuit inhabitationem sibi: haec requies mea in saeculum saeculi (Psal. CXXXI, 13) . At vero in tabernaculo non habet requiem: movendum est enim in tempore belli, in quo et recedebat nubes ab eo quae significabat praesentiam Dei: quae recte comparabitur similitudo nobis, quamdiu in hoc corpore peregrinamur, in hac aequanimitate vincamus omnia vitia ejus, ut nullus hostis vivens aut vigens relinquatur. Visitabit enim nos etiam in tabernaculo Deus, 0904B et in tempore quietis: at ubi exorta fuerit pugna cum vitiis, constringendum est tabernaculum nostrum, et ad expeditionem belli praeparandum; nec poterit expandi, nec delectari in requiem Dei tempore quo fiet interpellatio vitiorum: et praecedet te Deus quidem in pugna, ut si ambulaveris post eum, facile vincas hostes tuos, habitare autem illo tempore in te non potest. Itaque licet vincas, licet exsuperes vitia carnis, ex ipsa tamen conflictatione contaminas manus tuas in sanguine tuo. Nec idoneus eris in hoc tempore aedificare domum Domini, sicut reprobatur David qui operatus esset in sanguine. Ille autem aedificat domum Domini qui intrat in requiem, qui nullis inquietatur vitiis, cui omnis hostis extinctus est, qui possit dicere: Mihi autem mundus crucifixus 0904C est et ego mundo (Gal. VI, 14) ; apud quem omnia vetera transierunt, nova facta sunt, quale regnum Salomonis in figuram nostri refertur. Sed si in hujus vitae cursu nemo tam perfectus inveniatur, qui mundus ab omni interpellatione peccati pervenire in domum Dei possit: potero tamen ita dicere, quoniam transibo in locum tabernaculi usque ad domum Dei: id est in hac vita praesenti, ut quandiu in hoc mundo sum, in locum transeam tabernaculi; quippe cum quotidie pugna contra carnem et sanguinem, contra spiritualia nequitiae gerenda sit. At cum resoluta fuerit inhabitatio tabernaculi hujus, sicut Apostolus ait, et accipere domum non manibus fabricatam, sed aeternam in coelis; cum transfiguratum fuerit corpus humilitatis nostrae in similitudinem corporis filii Dei: 0904D tunc perveniam in domum Dei, quo tempore possit in aeternum habitare in me; et recte psallam, quoniam transibo in locum tabernaculi admirabilis usque ad domum Dei.

7. Erit autem hic transitus meus in voce exultationis et confessionis, sonus epulantis. Nec mirum autem si umbra futurorum bonorum habuit imaginem hujus jucunditatis, vel cum David transferens arcam Dei de tabernaculo Sylon, intrabat in Jerusalem cum choro et tympanis diem festum agens, vel cum Salomon aedificato templo intulit omne ministerium in multa exultatione cantantium et psallentium Deo. Nec mirum, inquam, cum unusquisque nostrum tabernaculum hoc corporis sui commutabit in illam domum non manu 0905A factam, sed aeternam in coelis, si erit transitus ejus in voce exultationis et confessionis sonus epulantis.

8. Hanc igitur spem qui percepit, merito interpellavit tristitiam animae dicendo, Vers. 6: Ut quid, anima, tristis es, et ut quid conturbas me? Spera in Deum, quoniam confitebor illi, salutare vultus mei et Deus meus. Et vide nisi conveniat intellectui huic quem secuti sumus, ut in tempore persecutionis et improperii nominis Dei hujusmodi spe consoletur animam justus. Ut quid tristis es, anima, et ut quid conturbas me? Spera in Deum quoniam confitebor illi. Sed quoniam fieri non potest, ut projiciens animam suam in mortem non aliqua contristatione turbetur, quippe cum ipse omnium virtutum Dominus, ipse princeps fidei, ipse Filius Dei, qui antequam in tempus crucis 0905B veniret, ac fiducia loquebatur ut diceret: Nemo auferet animam meam a me, potestatem habeo ponendi animam meam et iterum resumendi eam (Joann. X, 18) ; idem tamen in proxima hora mortis, perturbata est, inquit, anima mea usque ad mortem (Marc. XIV, 34) ; et, Pater, si fieri potest, transeat calix iste a me (Matth. XXVI, 39) , et in novissimo gemitu: Deus, Deus meus, ut quid me dereliquisti (Matth. XXVII, 46) ? Ita et psalmus iste imaginem persecutionis in ordinem ostendens, quantae conflictiones tribulationesque sustinendae sint justo, per quas tentanda et probanda sit fides ejus; ideo ait, Vers. 7: Deus meus, turbata est in me anima mea. Quis enim est cujus non turbetur anima in tempore persequentium nomen Dei? Praeter illam enim necessitatem fragilitatis humanae, 0905C praeter corporales trepidationes, est quaedam peculiaris fidei perturbatio, cum videantur persecutores nominis Dei increscere et dominari, nec vindicare Deus famulos suos, nec subvenire tribulationibus eorum, nec extendere adversus inimicos suos potentem dextram suam. Et ideo quia nemo in hujusmodi tempore sensum judiciorum Dei retinet, pulchra est illa exclamatio Domini: Deus, Deus meus, quare me dereliquisti (Ibid.) ? qua ostendit se non intelligere causam quare sit derelictus. Et si ille sapientiae magister et enarrator Patris, Filius sic perturbatur, ut interroget Patrem ut quid dereliquisset; quid facient reliqui quamlibet justi, cum judiciorum Dei altitudines supervenerint eis? Verumtamen docet psalmus, quid in his perturbationibus retinere et solum facere debeamus. 0905D Oportet enim omnem virum justum cum tentatur, cum tribulatur, cum angustiatur, cum in perturbatione animae venit, etsi quare haec sibi accidant non intelligit, fidem tamen non relinquere, nec condemnare credulitatem, quam docuit propheta dicendo: Propterea memor ero tui, Domine, de terra Jordanis et Hermonis a monte modico. Nam quia perturbata est in me anima mea, propterea, inquit, memor ero tui de terra Jordanis et Hermonis. In terra enim Jordanis introitum significat repromissae haereditatis populo Israel. Et quoniam nos spiritualibus spiritualia comparantes, nobis haereditatis introitus fides existimatur. Haec est enim janua repromissionum nostrarum. Itaque ubi initium fidei nostrae 0906A commendare voluit Propheta, ibi terram Jordanis et montem Hermonem nominavit. Sic et in Canticis canticorum ubi prima vocatio Ecclesiae facta est: Veni, inquit, a Libano, sponsa; veni a Libano, sponsa; veni a Libano (Cant. IV, 8) : transiens transibis, et transibis ab initio fidei, a capite Hermon. Nec moveat quemquam quod in hoc loco et Sanir nominatus est, cum idem sit mons Sanir qui Hermon, quem in terra Jordanis constitutum esse historia docet per Moysem in Deuteronomio. Et accepimus, ait, in tempore illo terram de manibus duorum regum Amorrhaeorum, qui erant secus Jordanem, a torrente usque Hermon Sanir (Deut. III, 8) . Amorrhaeus nominavit illum Sanir. Caput ergo Hermon quod est in terra Jordanis, initium vocatur fidei. 0906B Ideo illic et Joannes primus praecursor auditur, et Joanni primum Christus ostenditur: illic Spiritu sancto Dominus adimpletur, illic paternae vocis testimonium redditur: Hic est filius meus in quo complacui (Matth. III, 17) . Hic progrediens initia virtutum, hic initia signorum quibus Filius Dei creditur operatus.

9. Merito igitur caput Hermon initium fidei vocatur: unde memores nos esse oportet salutare vultus nostri Deum nostrum, quotiens in tentationibus anima nostra turbatur. Initium enim fidei simplex prima credulitas, qua via intramus ad fidem Dei per Jesum Christum. Sapientia vero inter perfectos quaeritur (I Cor. II, 6) : quae varietates sint judiciorum Dei, quae altitudines cogitationum ejus. Ita etsi in tempore persecutionum, 0906C in perturbatione mortis instantis defecerit sapientia, initium tamen fidei non relinquatur: sed saltem simplici illa et nuda credulitate memores simus Dei, scientes quia non habeat in nos inimicus potestatem, nisi quantum permittitur. Non abutamur tamen insipientis mulieris jactatione, qua dictum est: Ubi sunt opera justitiae Dei? Job, quid profuit timor Domini (Job. XXII, 3) ? Sed quoties in hanc perturbationem veniet cogitatio, justum erit secundum hujus psalmi doctrinam dicere: Deus meus, perturbata est anima mea; propterea memor tui ero de terra Jordanis et Hermonis de monte modico. Ergo et significanter monti Hermoni modici addit appellationem: fidei enim initium mons pusillus, et cui multae ascensiones usque ad regnum coelorum per contumelias, per injurias, per tribulationes, 0906D per mortem crucis credere in Deum primus ascensus est: quoties enim in illo vertice amarissimo crucis perturbabitur anima mea de initio fidei, de monte modico; memor ero, Domine, qui es salus vultus mei.

10. Abyssus enim abyssum invocat in voce cataractarum tuarum, id est fluctus tentationis Dei, qua terra patietur: quia altitudines cogitationum et judiciorum ejus quis novit? Diluvium est sensus Domini, cujus magnitudinem ostendere volens justus, quoniam de tribulationibus suis loquebatur: Abyssus, inquit Vers. 8, abyssum invocat, in voce cataractarum ejus.

11. Omnes altitudines tuae et fluctus tui super me transierunt. Reddit causam cur turbata est anima ejus: 0907A abyssus enim abyssum invocat in voce cataractarum. Praelocuti quidem jam sumus, quid esse abyssum putaverimus; reddimus tamen rationem quid de hoc ipso propheta ait: Judicia tua, Domine, abyssus multa (Psal. XXXV, 7) : magnum enim profundum est in altitudines judiciorum Dei, quasi in nos ita frequenter ut judicium judicia consequantur quae caro emergat, quae caro sustineat? Vide apostolum, licet in pace tractaret, intendens tamen mysterium Dei, perturbatus exclamat: O altitudo sapientiae et scientiae Dei! quam inscrutabilia judicia ejus, quam investigabiles viae ejus (Rom. XI, 33) ! Haec igitur altitudo cordis Dei recte abyssus nominatur, cujus profundum nemo cognoscit: multae enim altitudines, ubi nullus est finis. Et merito hic nos abyssus ad abyssum invocat in voce 0907B cataractarum tuarum. Species quasdam abyssorum constituamus, quo tractatus magis luceat. Ecce Filius Dei in multis signis et virtutibus veniens curat multorum varias aegritudines, et accusatur quod faciat sanitates. Quis unquam male audivit qui bene fecerit? Et admittit Pater tam impiam contumeliam Filii sui: ecce una abyssus. Judicia Dei struuntur, comparantur falsi testes quasi adversus blasphemum et irreligiosum, cum esset solus verus Dei testis: et dicunt impii testimonium, et obtinent causam: ecce altera abyssus consequitur priorem. Colaphizatur, flagellatur, in ludibriosum habitum componitur, exsultat et subsannat inimicus, in Filium Dei longa omnis transit impietas: ecce jam tertia abyssus supervocatur, damnatur in cruce gloriae Dominus, inter latrones et 0907C impios deputatur. Vide quanta judicia abyssus consequatur, ut merito ab hoc dici possit: Omnes altitudines et fluctus tui super me transierunt.

12. Et hic jam satis dictum puto. Sed ne aliquis requirat et studio praeterisse nos existimet, quid sit quod ait: In voce cataractarum tuarum abyssus abyssum invocat, modice de cataractarum voce repetamus. Habent utique hae visibiles aquarum cataractae voces suas, quia emissiones fluminum sonare et strepere necesse est. Et quoties ex infinito lacu stagnorum vel fontium eructatione surgunt in exitum flumina, cujus profundum nequaquam deficere et exhauriri queat; bene de his dicitur abyssus abyssum invocat in voce cataractarum. Sed nos meminisse debemus de quibus abyssis loquatur propheta, de quibus 0907D etiam praelocuti sumus. Itaque et cataractas horum nosse debemus: omnes autem eructationes judiciorum Dei per voces prophetarum invenimus sonuisse, quas hic cataractas appellatas existimo. Abyssus abyssum invocat in voce cataractarum. Post praedicationem prophetarum consecuta sunt Dei judicia, et velut vocarunt se in illam vocem quam praemiserat ut sequerentur. Vox cataractae fuit: Opprimamus justum quia inutilis est nobis, et contrarius est operibus nostris, et Filium Dei se nominat (Sap. II, 12) . Altera vox cataractae est: Sicut ovis ad victimam adductus, 0908A et sicut agnus coram tondente se non aperuit os suum (Isa. LIII, 7) . Est et alia vox: Foderunt manus meas et pedes meos, dinumeraverunt omnia ossa mea (Psal. XXI, 17) . Est et illa vox: Diviserunt vestimenta mea, et super vestimentum meum miserunt sortem (Ibid. 19) : et in siti mea potaverunt me aceto (Psal. LXVIII, 22) . Et quid necesse est nunc omnes voces cataractarum referre, cum pleni sunt libri prophetarum de contumeliis et passione Domini? Quoniam ergo omnes praedicationes etiam rerum gestarum fides secuta est, in hanc vocem cataractarum abyssus abyssum invocavit, ut suppleret scilicet effectus sonos earum. Igitur quia de talibus abyssis loquebatur propheta, opportune subjungens ait:

13. Vers. 9 et 10. Inter diem mandavit Dominus 0908B misericordiam suam, et nocte manifestavit: apud me oratio mea Deo vitae meae: dicam Deo, susceptor meus es, quare oblitus es? Dat videlicet doctrinam et consolationem omnibus justis, ut si ex multis tentationum fluctibus operti, perturbationem sensus patiuntur, quae tenebrae oculorum nox vocatur; meminerint quia semper in hanc noctem manifestatur misericordia Dei potens, nisi sit tempus causa miserandi. Sed cum in periculum venerimus, et perturbatio ex desperatione vitae quamdam cordi nostro fecerit noctem, tunc si potuerimus dicere: Apud me oratio Deo meo: dicam, susceptor meus es, quare me dereliquisti? Hoc ergo in nocte retinendum est; et cum caeteri sensus perturbantur, hoc tamen deficere non debet quod clamemus ad Dominum: quare me dereliquisti? 0908C de quo sermone prius tractavimus: quia etsi causa judiciorum Dei non intelligamus quare nos in aliquibus tentationibus relinquat; deficere tamen nos non oportet, quin ab ipso misericordiam deprecemur.

14. Quare, inquit, tristis incedo, dum affligit me inimicus, Vers. 11, et confringit ossa mea? Haec ergo semper etiam in nocte apud justum erit oratio ejus. Quod autem ait: Confringit ossa mea: non utique, proxima mors, subintelligendum est; sed quia hic in tribulatione frangebatur patientia ejus, quae est stabilimentum et fortitudo mentis nostrae, sicut ossa sunt corporis: ossa patientiam vocavit, quae cum assiduis tribulationibus confringetur: dum confringit, ait, ossa mea, improperabant tribulantes me, cum dicerent quotidie: Ubi est Deus tuus? Sed licet hanc 0908D gravem manum sentiat justus, quid tamen fieri necesse sit, et quod remedium obtinendum sit in persecutionibus, docet dicens, Vers. 12: Ut quid tristis es, anima mea, ut quid conturbas me? Spera in Deum, quia confitebor illi, salutare vultus mei et Deus meus. Quo nobis proposito exemplo, si qua vexatio, si qua pressura, si quod improperium nominis Dei venerit super nos, si tristis erit anima nostra, si perturbabitur, nos dicamus: Spera in Deum, quia confitebor illi, protegente Jesu Christo Domino nostro, cui est gloria in saecula saeculorum. Amen.