Articulus IV. Utrum Arnobius docuerit animas impiorum aliquando in nihilum redigendas, aut futuram corporum nostrorum resurrectionem negaverit.

Quosdam cum Heraldo aliisque nonnullis audire nobis videmur, qui contra expositam a nobis Arnobii de animae humanae immortalitate opinionem acriter urgent illum revera existimavisse impiorum animas mori, ac quamvis non statim extinguantur, consumi tamen longissimi temporis cruciatibus. Non obscure siquidem, sed clare et aperte de iis dixit: «In flumina 0488B torrentia flammarum jaciuntur, et ad nihilum redactae, interitionis perpetuae frustratione vanescunt» (Arnob., lib. II, pag. 52) . Nec opponi sibi patiuntur ibi ab illo minus suam, quam Platonis sententiam referri. Nam haec ibidem subjunxit. «Et ut quod ignotum est pateat, haec est hominis mors vera, haec nihil residuum faciens. Nam illa, quae sub oculis cernitur, animarum est a corpore dijugatio, non finis abolitionis extremus. Haec, inquam, est hominis mors vera, cum animae nescientes Deum, per longissimi temporis cruciatum consumentur igni fero, in quem illas jacient quidam crudeliter saevi, et ante Christum incogniti, et ab solo sciente detecti.» Nonne ergo ille ipse ibi, inquiunt, perspicue palamque pronuntiat animas impiorum et Deum ignorantium, per 0488C longissimi tantummodo temporis intervallum, sed finiendis aliquando cruciatibus torquendas, ac tandem redigendas ad nihilum?

Quid vero, quod ille adhuc postea diserte tradidit; «Quo pacto immortalitas largitoris est donum Dei circa prolatos deos, et animas hoc pacto dignabitur immortalitate donare, quamvis eas mors saeva posse videatur extinguere, et ad nihilum redactas irremeabili abolitione delere» (Ibid., pag. 68) .

Sed in hoc posteriori loco nihil aliud innuere videtur, nisi animas nostras, quantumvis incorporeae et spiritualis substantiae sint, posse, quod nullus negat, a Deo, earum creatore, penitus destrui et ad nihilum redigi. Tota autem difficultas in eo versatur utrum 0488D crediderit animas sceleratorum hominum revera perituras, postquam per longissimi temporis spatium igne excruciatae fuerint. At certe cum animas fidelium et piorum hominum, uti diximus, solo Dei beneficio immortales fieri arbitretur, inde profecto conficitur eum putasse animas infidelium, hoc immortalitatis munere privatas, revera aliquando interire et omnino exstingui. Quamobrem Ethnicos his verbis compellat: «Res vestra in ancipiti sita est, salus dico animarum vestrarum: et nisi vos applicatis Dei principis notioni, a corporalibus vinculis exsolutos exspectat mors saeva, non repentinam afferens extinctionem, sed per tractum temporis cruciabilis poenae acerbitate consumens» (Ibid., pag. 86) . 0489A De ethnicorum itaque, hoc est, infidelium hominum suppliciis post mortem luendis loquitur, tanquam aeterna non sint, sed finem cum illorum animabus aliquando habitura.

Verumtamen non minus plane et dilucide docet ignes quosdam esse inextinguibiles, quibus illae impiorum animae torquentur. Nam ethnicos hanc christianorum opinionem irridentes sic alloquitur: «Audetis ridere nos, cum gehennas dicimus, et inextinguibiles quosdam ignes, in quos animas dejici ab earum hostibus inimicisque cognovimus (Ibid., pag. 52) .» Et alibi, diserte appellat, inextinguibiles gehennae flammas (lib. IV, pag. 159) . Neque respondeas ignes quidem ab eo dici inextinguibiles, sed silentio praetermitti utrum impiorum 0489B animae iis semper et in perpetuum sint torquendae. Eam quippe ob rationem ignes illos accendi asserit; ut in eos animae impiorum ab earum hostibus, hoc est, daemonibus dejiciantur. Atqui si sempiterni sint ignes illi, et animae tamen in nihilum aliquando redigendae, tum certe inutiles forent, postquam omnes eaedem animae non exstabunt amplius.. In tam absurdam autem opinionem ivisse Arnobium, et sibi ipsi tam absurde contradixisse, quis nobis persuadebit? Si quis tamen id ab eo assertum fuisse recte probaverit, cedemus illico, et illum turpiter errasse fatebimur.

Sed Arnobius gravioris adhuc, si Deo placet, erroris ab Elmenhorstio et Heraldo arguitur, ubi de corporum nostrorum resurrectione sic contra Ethnicos 0489C disputat: «Audetis,» inquit (Arnob., lib. II, pag. 51) , «ridere nos, quod mortuorum dicamus resurrectionem futuram; quam quidem nos dicere confitemur: sed a vobis aliter, quam sentiamus, audiri. Quid in Politico Plato? Nonne cum mundus occoeperit ab occiduis partibus exoriri, et in cardinem vergere, qui orientis est solis, rursus erupturos homines telluris e gremio scribit, senes, canos, decrepitos, et cum anni coeperint accedere longiores, per eosdem gradus, quibus hodie crescitur, ad incunabula infantiae exituros?» Et hic quidem Platonis locus, cujus sensum, potiusquam verba Arnobius exhibet, in citato ejus Politico legitur (Plato., tom. II, Politic., p. 170) . Ipsa autem verba hic referre nihil necesse est; nam et id longioris esset operae, 0489D et de iis nulla prorsus esse potest controversia.

At mirum sane quantacumque infamis non erroris tantum, sed insaniae et furoris nota Auctori nostro inde inuratur. Si enim Elmenhorstio credimus: «Insanit cum furentibus hominibus, Marcione, Basilide, et Origene, qui resurrectionem non carnis, sed corporis, et corporis quidem spiritualis credebant.» Totidem haec sunt illius Arnobium tam graviter quam temere accusantis verba, quae ideo descripsimus, ne quis haec nobis dicentibus fidem derogandam censeat. Quae autem major temeritas, quam antiquissimum auctorem erroris, insaniae, et furoris audacter accusare, et nullam accusationis afferre rationem? Nullam autem Elmenhorstius profert, 0490A nec minimam quidem proferri posse mox ostendemus.

Heraldo autem haeret aqua, ancepsque et incertus videtur cujusnam de corporum resurrectione erroris Arnobium insimulet. Nam illum ad falsam Origenis opinionem, modo ad graviorem, modo ad Marcionis insaniam accessisse, modo nihil certi de resurrectione aut tradidisse, aut comperisse redarguit.

Sed tam hujus quam Elmenhorstii iniquae prorsus et nugatoriae sunt censurae et criminationes. Non enim ibi Arnobius data opera de mortuorum hominum ad vitam regressu disputat: sed adversus ethnicos, qui tametsi nihil in negotiis sine fide agerent, tametsi philosophorum placitis, aliquid nonnumquam nostris affine habentibus, fidem darent; christianos tamen et 0490B Christo, et omnibus doctrinae ejus articulis credentes irridebant. At varios hujusce doctrinae articulos percurrendo, ad illud de corporum nostrorum resurrectione delabitur. Ibi autem tantum argumento, ut loqui amant, ad hominem ostendit insulsam prorsus esse illam ethnicorum criminationem, quia christiani certissimis Apostoli ad Thessalonicenses scribentis verbis debitam (I Thess., IV, 12 et seqq.) , ethnici vero dubio plane Platonis de animarum ad vitam reditu documento indebitam praestabant fidem. Quid autem hac in argumentatione potest erroris, insaniae, furoris argui? Quid amabo te, iniquis, quam Arnobium illius erroris insimulare, quem proscribit ac repudiat? Neque objicias illum suam ibi non explicasse sententiam. Nam ex ejus silentio nihil contra 0490C illum inferre fas est. Deinde vero hic locus non erat sententiam suam explicandi, ubi insulsas tantummodo gentilium de christianorum, uti diximus, fide cavillationes criminationesque repellit et exagitat. Sed de illa christianorum fide nunc fusius agendum.