Articulus II. Quomodo ethnicorum responsio, qua mysteria illa ac turpissimas deorum suorum historias allegorice explicandas esse contendebant, ab Arnobio funditus evertatur.

Non magna sine animi commotione persentiebant ethnici, quam evidenter deorum suorum festa, mysteria, atque etiam historiae, quas in superiori capite 0599D recensuimus, falsam eorum divinitatem demonstrarent (Arnob., lib. V, pag. 179) . Quamobrem argumenta ex iis ducta, quoquo tandem modo infirmare connitebantur. Itaque respondebant ea quae sibi objiciebantur, nec negare aut dissimulare poterant, turpia deorum suorum scelera in mysteriis repraesentata, neutiquam debuisse ad litteram, sed allegorico altiorique sensu intelligi. Peritiores etenim docebant in iis omnibus, quantumlibet turpia obscenaque viderentur, contiueri physicas, mysticas, mirabiles ac paucis cognitas rationes. Nam Jovis, inquiebant, cum Cerere, aut filia sua concubitus, raptus Proserpinae, et alia quaelibet his similia nihil significabant aliud, nisi pluviam, tellurem, imbrem, semina, aliasque res 0600A naturales, quas illorum auctores, atque ex iis postmodum Natalis Comes et Vossius enucleare conati sunt. Et certe ex Cicerone discimus hanc ipsam fuisse Chrysippi aliorumque philosophorum, qui physici vocabantur, opinionem ac responsum. In secundo etenim illius de Natura deorum libro Balbus, Stoicorum nomine, latentem in historiis illis, et mysteriis physicum allegoricumque sensum eruere et explanare nititur. Postquam vero planum ibi fecit, quid Saturni a Jove vincti, et aliorum ejusdem generis factorum nominibus physice et allegorice significetur, hunc in modum concludit: «Videtisne igitur ut a physicis rebus, bene atque utiliter inventis, tracta ratio sit ad commentitios et fictos deos? Quae res genuit falsas opiniones, erroresque turbulentos, et superstitiones 0600B pene aniles.» (Cicer., lib. I de Natur. deor., pag. 223 et seq.; et lib. I pag. 201.) Contendit itaque res physicas et naturales, summa poetarum aliorumque licentia, ad deos falsos et commentitios translatas fuisse, atque in eos praepostere transformatas. Contra tamen Eusebius (Euseb., lib. II Praepar. evang., cap. 6, pag. 74) , Diodori Siculi et Clementis Alexandrini auctoritate fretus, contendit prius ab antiquissimis gentilibus disseminatas fuisse turpissimas illas de diis suis opiniones, vel potius opinionum monstra ac portenta. Posthaec vero cum recentiores tantarum, inquit, obscoenitatum, in his tam turpiter expressarum puderet, nec ea tamen possent omnino aut rejicere, aut inficiari, ad physicum allegoricumque sensum confugere coacti sunt.

0600C Verum, utcumque res se habuerit, constat sane haec ethnicorum responsa, vanasque explicationes ab Arnobio nostro aliisque Ecclesiae Patribus stirpitus extrahi. Quo enim pacto, ait auctor noster, hae interpretationes prohibere possunt (Arnob., lib. V, pag. 180 et seqq.) quin ea, quae de diis scripta legimus, prout verba sonant, sint flagitiosa ac omnino impia? Quis vero ea allegorico tantum sensu explicanda esse probare poterit? Si hic enimvero sensus, sicuti aiebant, occultus est, quis illum gentilibus patefecit? Nonne etiam plures afferri possunt unius et ejusdem historiae, verbi gratia, de Jove et Cerere explicationes? Quis ergo unam potius, quam aliam, veram genuinamque esse certo nobis probabit?

Age vero; numquid omnes ejusdem historiae partes 0600D sensu allegorico intelligendae sunt? (Ibid., p. 189 et seqq.) Sed quis nobis umquam edisseruit aut edisserere potuit quid Brimo, quid Baubo, quid Hennae nemus et flores, quid Aetnae ignis et faces, quid Attica regio, quid pagus Eleusinius, et alia ejuscemodi propemodum infinita allegorice significent?

At illud inprimis attentione dignum, quod in illorum memoriam festa et mysteria, annuis ac statis quibusdam diebus, ab omnibus ethnicis peragebantur (Ibid., pag. 184 et seq.) . Quemadmodum ergo certa et constans, ac insigni facto aliquo fundata esse debebat horumce festorum dierum origo: ita quae solebant in eis exhiberi, aliquid reapse antea actum repraesentabant. Necesse igitur fuit ut quaedam saltem 0601A historiarum illarum partes naturalem et minime allegoricum sensum habuerint. At si quaedam partes naturali et aliae allegorico sensu sunt accipiendae, quis eas recte discernet? Nulla enimvero nota, nullumque signum est quo una ab alia secernatur.

Sed ethnicos adhuc acrius urget Arnobius. Gratis enim et liberaliter illis concedit has historias, et quae in mysteriis fiebant, neutiquam litterali, sed allegorico tantum sensu posse explicari. At non inde profecto, arguit ille, minor in deos redundat infamia. Quo enim graviori convicio verberari poterant, quam illos idcirco nominibus appellare flagitia et scelera apertissime significantibus, quia plures garriebant iis res naturales mystico sensu indicari?

Quid iisdem diis magis contumeliosum quam turpissima 0601B illorum facta palam et ubique et praedicando, et repraesentando, res velle significari graves nec inhonestas? Eo quippe absurdo penitus loquendi modo turpitudo prius animum, quam sensus illius allegoricus, et religionis auctoritas perstringit. Quis etiam inficias ire audeat longe satius fuisse rem quamlibet naturali suo, quam ullius obsceni aut crudelis deorum facinoris nomine vocari? Tum enim ea et cognitu facilis, et illaesa servata fuisset coelestium numinum dignitas.

Non itaque audiendi amplius gentiles, qui adhuc objectabant deos nolle sua sciri mysteria, atque ea idcirco, et illorum historias allegoricis tectas esse ambagibus (Ibid., pag. 187) . Quis enimvero nosse potuit ita diis fuisse placitum? Certo autem nobis 0601C compertum est deos numquam voluisse turpia de se dici et praedicari. Quid enim sol, verbi causa, tellus, aliaeque res naturales, si quaedam sint numina, meruerunt ut ab ethnicis, Attidis, id est, hominis castrati et semiviri, aliorumque sceleratorum hominum nominibus nuncuparentur? Denique non solum dii ipsi colendi, sed illorum etiam nomina veneratione et honore digna sunt, neque illa aliis proculdubio terrenis et abjectis, multoque minus turpibus ac foedis rebus imponenda. Quis ergo his rationibus rite perpensis, non videt quam recte Arnobius probaverit ab iis, qui deorum suorum historias et mysteria allegorico mysticoque sensu explicabant, non magis religionibus suis fuisse consultum, quam ab aliis, qui eas litterali obvioque sensu intelligendas esse opinabantur? 0601D Parem enimvero utrique diis suis faciunt injuriam, omnemque imprudentes eis adimunt divinitatem.