Articulus VI. Ostenditur quam infirma sit ethnicorum responsio, simulacra deorum ideo retinenda; ut imperitum vulgus eorum timore in officio et religione contineretur; ac quid ex hactenus dictis colligendum.

0632A

Postrema ethnicorum ad ea, quae hactenus contra simulaca deorum disputavimus (Arnob., lib. IX, pag. 108) , responsio erat, se palam docere deos in illis residere, ipsosque esse deos, non quidem quod ita rem se habere crederent, sed ut falsa hac persuasione, ac praesentium deorum terrore imperita vulgi multitudo, quae maxima omnium civitatum pars erat, in officio et religione contineretur. Et certe Cicero eamdem ob rationem censebat in urbibus templa, et lucos in agris, contra Persarum sententiam, esse debere (Cicer., lib. II de Legib., pag. 335) . Ea quippe 0632B opinio, qua cunctas urbes, et templa, atque adeo simulacra dii incolere creduntur, religionem aufert civitatibus omnibus utilem, ac homines singulos reddit castiores et religiosiores.

At quem, respondet Arnobius (Arnob., loc. cit.) terrorem malis, improbis, et sceleratis, quibus plenus semper fuit mundus, incutere possunt falsorum deorum simulacra? Nonne hi, sicuti caeteri omnes, apprime noverant illa impune a tyrannis, furibus, praedonibus, et aliis, ut supra dictum est, appetita, spoliata, direpta, transportata, deturbata, ac per summum dedecus, et ignominiam tractata, tandemque eversa et funditus diruta.

Deinde vero quid ex simulacris cuilibet homini metuendum erat (Ibid., pag. 209) ? Numquid falx 0632C Saturni messoria, ait Auctor noster, numquid Jovis reciniati fulmen, Junonis caestus, seu cingulum, Matris deum tympana, Palladis galea, Mercurii petasus, baculus Aesculapii, Cereris mammae grandes, Fortunae, seu Amaltheae, ut ait Pausanias cornu, vel, ut alii dicunt, cornucopia, ac tandem ridiculi Anubis. quemadmodum Diodorus Siculus, Macrobius, Lucianus et alii declarant, canina facies (Pausan., lib. IV, pag. 14; et lib. VII, pag. 234; Diodor. Sicul., lib. I Biblioth., pag. 55; Macrob., lib. I Metamorph., pag. 201; Lucian., de Sacrific., pag. 186) ? Nemini certe homini, si sane mentis unquam fuit, persuaderi a quoquam potuit in his, quae paulo ante a nobis in hoc capite, et dissertatione superiori explanata sunt 0632D (Dissert. in Minuc., cap. 15, art. 2) , aliquid fuisse formidandi ac tremendi, aut quo aliquis a pravo actu aliquando deterreretur.

Tantum vero abest, ut illa, aliaque deorum simulacra malos homines a scelere aliquo averterint; ut nec legum severitas, nec ullum supplicii genus illorum hactenus compresserit audaciam. Quin immo inde saepius pejores facti sunt et deteriores. Falsum est igitur simulacrorum, sive deorum in eis habitantium metu sinceram religionem stabiliri aut conservari. Neque id ipsismet ethnicis, aut iis saltem, qui apud illos sapientia et doctrina praestabant, incognitum esse potuit. Nam Cicero Cottam alicubi sic loquentem fecit: «Quid? si qui dixerunt totam de diis immortalibus opinionem fictam esse ab hominibus 0633A sapientibus reipublicae causa, ut quos ratio non posset, eos ad officium religio duceret, nonne omnem religionem funditus sustulerunt?» (Cicer., lib. II de Natur. deor., pag. 212.)

At ex his omnibus, quae in hoc et superioribus articulis disputata sunt, facile quilibet colligere poterit ab Arnobio validissimis rationum momentis comprobari deorum imagines et simulacra prorsus damnanda esse et rejicienda. Gentiles siquidem in animum suum frustra induxerant ea, sive ante, sive post eorum dedicationem ac consecrationem, deos fieri, atque ab illis conferri sibi posse opem, favorem et beneficia. Nihil enimvero in eis erat, nisi a vera divinitate prorsus abhorrens, ac suam plerumque ob turpitudinem vero et optimo Deo penitus indignum. 0633B Quae quidem adhuc mirum in modum ex iis confirmantur, quae jam alibi haud semel animadvertimus, ubi etiam manifeste, uti opinamur, cuivis, praejudicatis opinionibus non penitus excaecato, ostendimus nihil inde contra imagines pie a christianis coli solitas posse quidquam confici (Dissert., in Minuc., cap. 19, art. 2; tom. I Apparat., lib. V, dissert. 1, cap. 9, art. 5, pag. 743 et seqq.) . Sed de his adhuc in subsequentibus dissertationibus nostris agendum.