COMMENTARIUS.

(b) De secundo dico quod lumen, etc. Hic proponit Doctor suam sententiam de lumine, circa quod qui putarunt lucem esse substantiam seu formam substantialem, idem existimarunt de lumine ; et in summa quidquid diversitatis est in opinionibus de luce, id totum etiam de lumine occurrit, sive quia plures existimant ea esse ejusdem rationis specificae, sive quia eadem ratio discurrendi de ipsis currere videtur. Noster autem Doctor primo concludit cum D. Thoma supra ac communi sententia, lumen non esse substantiam completam per se subsistentem. Probat hoc optime, quia si esset talis, vel esset spiritualis vel corporalis ; neutrum dici potest, ergo. Probatur minor quoad primam partem, quia substantia spiritualis non est sensibilis per organum corporeum, nec divisibilis in plures partes integrantes, ut lumen esse constat experientia. Probatur minor quoad secundam partem, quia lumen est in eodem loco cum substantia aeris ; nec enim adveniente lumine et occupante totum nostrum hemisphaerium ab eodem hemisphaerio recedit localiter aer, quia alias non fieret respiratio in illo contra experientiam ; sed duo corpora non possunt esse naturaliter in eodem loco, ergo lumen non est corpus, nec consequenter substantia corporalis per se subsistens. Haec probatio est Philosophi 2. de Anima text. 69. D. Thomae supra, et aliorum communiter. Responderi tamen posset juxta sententiam Bassoni 2. de Caelo, intentione 2. lumen non esse in eodem loco cum aere, sed immisceri per ipsum totum, esseque particulas aliquas tenues substantiales immissas a corpore lucido illuminante. Sed contra,primo, quia ipsamet lux est qualitas, ut supra visum est ; ergo corpus lucidum ut sic, non producit particulas substantiales. Secundo, quia impossibile videtur quod per aerem totum in tanta abundantia immisceantur tot particulae substantiales, quin vehementer moveretur localiter ; experientia autem patet non necessario aerem localiter moveri ut illuminetur.

Tertio, quia vel illae particulae egrediuntur a corpore lucido, eo modo quo vapores egrediuntur ex corporibus humidis, vel producerentur de novo in ipso aere, neutrum dici potest. Non primum, tum quia incredibile est tot particulas substantiales egredi a Sole, quot necessariae sunt ad illuminationem totius aeris ; tum quia deberent transire per caelos omnes inferiores Sole particulae illae, et sic darentur in caelo pori, quod est contra omnes et contra rationem, quia quando non sunt istae particulae in illis, essent vacui, nec enim potest assignari quibus aliis particulis replentur ; tum quia non possunt transmitti in instanti, et sic caelum non illuminaretur in instanti contra experientiam, qua ratione utitur S. Thomas: tum denique, quia sequeretur Solem esse corruptibilem, et paulatim extenuandum, et mille alia absurda, quae facile considerari possunt.

Non etiam secundum, quia quaero ex qua materia generarentur? Si ex materia aeris, ergo aer corrumperetur quoad maximam sui partem,quoties illuminaretur, quod est absurdissimum ; imo quoad omnem deberet corrumpi, quia non est potior ratio cur quoad aliquas quam quoad omnes. Si ex alia aliqua materia reperta quasi in poris aeris ; ergo in instanti, dum aperiretur fenestra magnae aulae opposita Soli, subito generarentur plurimae particulae substantiales in illa aula, et rursus clausa fenestra destruerentur. Tum sic quaero, utrum loco illarum generarentur aliae tot particulae substantiales ? Si non, ergo daretur materia sine forma. Si sic, non potest assignari causa effectiva illarum, ut est evidens. Adde nullas dari substantias de facto, quae in conservari dependent a causa secunda primo productiva eodem modo applicata, quo erat quando producebantur ; sed illae substantiae, quibus illuminaretur aer, dependerent in conservari a Sole sine interjectione fenestrae applicato, quandoquidem fenestra clausa desinerent.

Nec experientia, qua movebatur Bassonus, quidquam probat; nimirum illa qua constat quod radii solares incidentes in aditum camini notabiliter impediunt egressum fumi, quod fieri non posset nisi illuminatio aeris fieret per substantiarum intermixtionem ; haec, inquam, experientia non concludit. Sed nec bene tamen ad eam respondere videtur Aversa supra dicens, illud impedimentum provenire ex eo quod radii solares secum ferant calorem, quo rarefaciunt aerem, et sic rarefactum impellunt localiter in eam partem, in quam ipsimet diriguntur, ac ita impediunt egressum fumi. Contra hoc enim facit quod radii solares nihil aliud sint quam partes luminis producti per lineam rectam a Sole, aut ipsaemet partes aeris effecti partibus illis luminis ; unde quantumvis rarefieret aer propter calorem simul cum lumine productum a Sole, tamen non apparet unde impelli posset aer Ille rarofactus a radiis solaribus ullo modo, aut saltem unde impelleretur in partem inferiorem usque ad terram potius quam in aliam quamcumque partem.

Itaque melius respondetur aerem affectum istis qualitatibus, quibus tum afficitur, quando illuminatur radiis solaribus, non tam facile aut cedere fumo, aut illum intra se recipere, quam alias fecisset, eoque impedire egressum fumi ; si tamen vera est illa experientia, tum, cum non flat ventus contra fumum, ut sane existimo non esse veram ; quod autem flante sic vento impediretur fumus, nihil dubii esse potest, et ad id impedimenti omnino impertinens esset praesentia luminis. Adde nihil prorsus juvare ad solvendam illam experientiam substantias illas lucidas commisceri aeri, cur enim iis potius impediretur fumi egressus quam illis substantiis, quarum loco succedebant.

Concludit secundo Doctor cum eadem communi sententia, lumen non esse formam substantialem, nec materiam, nec aliquid omnino pertinens ad praedicamentum substantiae, sed potius esse qualitatem. Prima pars patet, tum quia est per se sensibilis;tum quia ipsamet lux ut supra visum est, non est talis forma ; tum denique, quia nullae substantiae eo adveniente corrumpuntur, ex quarum materia educeretur, sicut nec ullae etiam substantiae eo recedente generantur ex materia per lumen informata, ut patet, cum non possit assignari causa productiva earum. Secunda pars de materia est per se nota ; tum quia Sol non habet virtutem productivam materiae, quia alias posset naturaliter creare, tum quia materia non est sensibilis per se sensu externo sicut lux ; tum quia non potest assignari qua forma informaretur. Tertia pars etiam patet, quia certum est quod non sit nec quantitas, nec relatio ulla extrinsecus aut intrinsecus adveniens ; ergo a p rimo ad ultimum, necessario sequitur quod sit qualitas. Et quia est per se sensibilis a sensu externo, propterea debet necessario esse de tertia specie qualitatis, in qua ponitur passio et patibilis qualitas , atque adeo omnis qualitas per se sensibilis.

Sed quia adhuc dubitari posset, quandoquidem ad tertiam illam speciem pertineant et qualitates aliquae reales et qualitates intentionales, quae scilicet essent species ac intentiones qualitatum rei alicujus, quia, inquam, dubitari posset cujus ex his generibus sit lumen? Ut resolvat hanc difficultatem,Doctor praenotat primo, quando quaeritur, an lumen sit qualitas realis vel intentio, capi intentionem pro principio formali, effective determinante potentiam ad perceptionem qualitatis sensibilis, hoc est pro specie impressa istius qualitatis. Praenotat secundo, quando quaeritur, an lumen sit qualitas realis, non capi qualitatem realem pro qualitate reali, opposita qualitati rationis ; hoc est pro qualitate realiter existente seu potente existere existentia vera et reali, quia non potest esse dubium quin lumen sit talis qualitas, quandoquidem evidens sit quod non sit ens rationis, sed capi qualitatem realem pro ea quae non est intentionalis ; et capi intentionem seu qualitatem intentionalem, non pro ea quae non est realis, sed pro ea quae ultra hoc habet esse speciem determinantem potentiam ad sensationem.

Ad quod melius declarandum, utitur similitudine ex doctrina communi, ex Augustino de doctrina Christiana lib 2. cap.1 desumpta; quemadmodum enim quando quaeritur de distinctione rei et signi, non capitur signum pro aliquo quod non sit res, quia omne signum sine dubio est res realissima, quantum ad materiale (quidquid sit de formali), sed pro aliquo, quod ultra hoc quod est esse rem, habet repraesentare aliud, et res non rapitur pro eo quod habet esse a parte rei vel actu vel possibiliter, sed pro eo quod cum hoc non habet repraesentare aliud,ita etiam quando quaeritur hic: An lumen sit realis qualitas vel intentionalis? non capitur qualitatis realis pro ea quae habet esse reale, sed pro ea quae cum hoc non habet esse speciem impressam ; nec capitur qualitas intentionalis pro ea quae non sit realis, sed pro ea quae ultra hoc habet esse speciem impressam. Adverte autem, quando dicit Doctor quod intentio sit forte sensibilis qualitas, propterea illum addidisse ly forte, quia inter Doctores dubitatur an species visibiles videri possunt ; unde noluit Doctor absolute id asserere, sed dubitative, quia nondum resolvit quid esset dicendum.

(c) Hoc modo dico, etc. His suppositis ponit tertiam conclusionem de lumine, quae est, quod lumen sit proprie, et non tantum metaphorice, species impressa visibilis ipsius lucis, atque adeo qualitas intentionalis, non realis in sensu explicato. Haec conclusio est non solum Doctoris suorumque discipulorum, sed etiam Aegidii de Anima t. 76. Thiennensis ad textum 71. Buridani quaest. 71. et aliorum. Eam probabilem judicat ipse S. Thomas in 4. dist. 1. quaest. 1. et magis expresse 2. dist. 12. quaest. 1. art. 3. contra quem tamen est in 1. parte quaest. 67. et contra Ruvium 2. de Anima cap. 7. quaest. 2. Aversam quaest. 54. s. 2. et alios. Probat Doctor hanc conclusionem, quia si lumen non esset qualitas intentionalis, sed qualitas realis sensibilis tantum, quando poneretur supra sensum impediret sensationem, nec visus posset videre ipsum, nam juxta vulgare axioma: sensibile supra sensum positum impedit sensationem. Quod axioma a pluribus intelligitur universaliter de omni sensibili, et magis patet esse verum de sensibili pertinente ad potentiam visivam, quam de ullo alio sensibili pertinente ad alias potentias externas, aut saltem quam de sensibili spectante ad potentiam gustativam ac tactivam, unde de sensibilibus harum potentiaram a multis probabiliter negatur. Sed tantum abest, ut lumen positum supra oculum impediat sensationem, ut etiam non possit videre oculus, quin lumen ponatur per totum medium usque ad ipsum oculum, imo et quin ponatur in ipsomet oculo secundum Commentatorem et Philosophum 2. de Anima text. 7 3.

Hanc probationem valde difficilem agnoscit Cajetanus 1. part. quaest 67. ut autem eam solvat et salvet D. Thomam, asserit lumen esse qualitatem eminenter intentionalem et realem; intentionalem quidem, quia non impedit sensationem, sed potius concurrit cum potentia ad eam habendam per modum speciei impressae ; realem vero, quia causat transmutationes reales calefaciendo, etc. Sed haec responsio imprimis admittit sententiam Doctoris, cui sufficit quod lumen sit species intentionalis, sive sit talis virtualiter sive formaliter, imo certum est quod si sit talis ullo modo, sit talis formaliter, quia esse speciem intentionalem formaliter nihil aliud est, quam esse qualitatem determinantem potentiam ad sensationem, eo modo quo aliae species determinant ; hoc autem convenire lumini fatetur Cajetanus , ergo lumen secundum ipsum, est formaliter qualitas intentionalis.

Rursus haec responsio est contra mentem D. Thomae, qui omnino dum asserit lucem esse qualitatem realem et non intentionalem, intelligit per hoc quod sit qualitas realis ejusdem speciei cum luce ; unde ad probandum, quod lux non sit corpus, aut forma substantialis, utitur argumentis id probantibus de lumine, quod non satis recte faceret, nisi existimaret lumen et lucem esse ejusdem rationis. Sed secundum Cajetanum lumen et lux non essent ejusdem rationis, neque enim ipsa lux est virtualiter aut formaliter intentionalis qualitas, sicut ipse dicit lumen esse. Tertio denique, non satis probat Cajetanus lumen esse ullo modo qualitatem realem, prout qualitas realis opponitur qualitati intentionali, nam falsum est quod ait lucem calefacere, ut postea videbimus.

Probari potest conclusio haec secundo, quia omnes conditiones convenientes speciei lucis impressae conveniunt lumini ; ergo est talis species, et consequenter qualitas intentionalis. Probatur antecedens, quia dependet in fieri et conservari a lumine, caret contrario, producitur instantanee, deservit et omnino necessarium est ad videndam lucem, sed hae sunt omnino conditiones requisitae ad speciem intentionalem lucis.

Confirmatur, non sunt multiplicanda entia sine necessitate, sed non est necessitas asserendi alias species lucis praeter lumen; ergo non sunt aliae species ponendae, essent autem, si ipsum lumen non esset species. Haec confirmatio coincidit cum ratione, quam ponit Doctor in initio quaestionis pro parte affirmativa ejus. Argumenta, quae contra hanc conclusionem faciunt, inferius proponemus num. 24. et 27.

(d) Modus ponitur iste, etc. supposito quod lumen sit species intentionalis lucis, ostendit hic Doctor qua ratione posset esse necessarium ad videndum tam lucem quam colores, quandoquidem enim lux sit prius naturaliter visibilis quam color, ut patet ex eo quod possit lux videri sine colore, color autem videri non possit sine luce; hinc fit ut species lucis sit prior naturaliter quam species coloris, et hoc tam ex parte medii quam ex parte organi, sic ut nec medium ullum, quod non sit illuminatum, possit proxime esse aptum ad recipiendas species colorum ; nec organum ullum, quod non sit illuminatum, possit esse proxime aptum ad videndum aliquid sive coloratum, sive lucidum.

Circa hoc quod dicit hic Doctor, lumen requiri ex parte medii ad videndum colores, est inter auctores controversia, sed sententia Doctoris est communior, quam tenent Commentator 2. de Anima com. 67 Soncinas quaest. 9. Met. Toletus de Anima quaest. 17. Aversa quaest. 54. s. 3. Conembricen. 2. de Anima cap. 7 . quoest.4. contra Hurtadum disp. 17. de anima s. 1. dicentem lumen requiri quidem ex parte objecti, non vero ex parte medii, neque ad videndum colores, neque ad videndum lumen ; et contra Ruvium 2. de Anima quaest. 7 . qui licet admittat lumen ex parte medii requiri ad videndos colores, negat tamen illud requiri ad videndam lucem.

Probatur autem nostra sententia imprimis quoad necessitatem luminis ex parte medii ad videndas colores, quia colores non possunt videri, nisi possint transmittere per totum medium usque ad potentiam suas species visibiles, sed hoc non possunt facere, nisi medium sit illuminatum ; ergo requiritur lumen ex parte medii ad videndos colores. Probatur minor, quia secundum Philosophum 2. de Anima cap. 7 . text. 67. color definitur esse qualitas, quae movet perspicuum actu, hoc est, quae per productionem specierum impressarum movet medium diaphanum seu transparens, quod actu est perspicuum seu luminosum vel lucidum ; ergo non potest movere aliud medium, quod non sit actu perspicuum, et consequenter non potest tranmittere species, nisi per medium illuminatum aut lucidum. Probatur consequentia, quia si posset movere illa corpora diaphana, quae non essent actu perspicua, male definiretur per hoc quod moveret actu perspicua,

nam etiam sonus movet actu perspicua ; ergo conveniret sono ista definitio Philosophi, nisi intelligeretur sic, ut color non haberet movere, nisi quae actu essent perspicua. Ratio autem a priori est, quam insinuat Doctor, prioritas luminis in ratione visibilis ad colorem. Et sane sicut ex illa prioritate fit, ut color non possit effundere species, nisi sit illuminatus, quod adversarii fatentur, ita videtur quod non possit etiam in aliquo medio producere speciem, nisi in medio luminoso.

Confirmatur, secundum adversarios requiritur lumen ex parte objecti colorati, ut videatur ; ergo etiam requiritur necessario ex parte medii. Probatur consequentia, quia lumen est species intentionalis lucis, ut patet ex dictis ;ergo quotiescumque videtur lumen aut lux, debet necessario effundi lumen per totum medium, quia per totum medium effunditur necessario species lucis aut luminis, quod videtur ; sed quotiescumque videtur color,debet necessario videri lux aut lumen, secundum adversarios, quia alias non requireretur lumen ex parte objecti. Respondet ad hoc Suarez 3. de Anima, cap. 13. lumen quidem requiri ex parte medii, sed non per se tamen, sed solummodo per acccidens. Sed contra primo, quia nobis sufficit quod aliquo modo requiratur. Deinde Philosophus omnino videtur per se id exigere, et non potest praeterea ostendi cur per se requiratur ex parte objecti, et non requiratur sic ex parte medii.

Probatur etiam nostra sententia quantum ad necessitatem luminis ex parte medii ad videnda corpora lucida ; tum quia, ut dixi, lumen est species lucis, ergo necessario debet diffundi per totum medium, ut lux videatur; tum quia non est major ratio, cur requireretur ad videndos colores quam ad videndam lucem. Quod autem ait Ruvius, lumen, ex eo quod pertectior qualitas sit quam color, posse momovere diaphanum non actu perspicuum, quamvis color ex eo quod sit imperfectior, id facere non possit, omnino gratis dicitur. Dices esse aliquam tamen rationem, quia lumen non requirit actu perspicuum tanquam subjectum, quia constituit actu perspicuum; ergo nec requirit actu perspicuum, ut moveat intentionaliter. Respondeo negando consequentiam, quia inde sequeretur quod color non requireret actu perspicuum, ut moveret intentionaliter, quandoquidem non requirat actu perspicuum tanquam subjectum.

Confirmatur, quia non desumitur major perfectio lucis, ex eo quod possit movere actu non perspicuum, sed ex aliis capitibus distinctissimis, nimirum, ex eo quod conveniat corporibus perfectioribus, quam corpora quibus convenit color;aut ex eo quod possit facere, ut aliqui putant, transmutationes reales calefaciendo, quod nequit facere color, ergo impertinens est major perfectio ejus ad movendum actu non perspicuum.

Confirmatur secundo, quia aliquid aliud non magis perfectum quam color, potest movere actu non perspicuum et perspicuum actu, ut sonus ;ergo non ex majori perfectione luminis oritur ut possit movere actu non perspicuum.

Objicies contra primam partem tenentem lumen requiri ad videndum colores, quia ex obscurissimo loco videntur colores distantes, illuminari per aliquod corpus lucidum; ergo non requiritur lumen per totum medium. Confirmatur ab Hurtado, quia si esset lumen aliquod in medio productum, in illo casu viderentur colores intermedii, sicut de die, quando lumen est diffusum per totum medium, non solum videntur colores remotiores, verum etiam colores intermedii, sed hoc est falsum, ergo, etc. Respondeo distinguendo antecedens, ex obscurissimo loco in quo nihil est luminis, nego ; in quo aliquid, sed valde parum est luminis, concedo antecedens, sed nego consequentiam.

Ad confirmationem respondeo, negando sequelam majoris, quia posset fieri, ut lumen medii esset tam exiguum, ut non sufficeret ad illuminandos colores vicinos sic, ut possent producere species visibiles, licet esset sufficiens ad hoc quod color remotus, qui esset sufficienter illuminatus per lumen positum ex parte ipsius, causaret per totum istud medium species visibiles sui. Fateor autem, propter illam experientiam, multo majus lumen requiri ex parte objecti, quam ex parte medii, ex quo etiam provenit, ut licet de loco umbroso videre possemus corpus aliquod coloratum remotum sufficienter illuminatum, non possemus tamen videre ex loco in quo esset istud corpus illuminatum, videre aliud corpus coloratum, existens in loco umbroso.

Objicies secundo pro Ruvio contra conclusionem, quatenus dicit lumen in medio non requiri ad videndum corpus lucidum, secundum Philosophum lib. de sensu et sensibili cap. 2. Corpora quaedam sunt splendida, quae in tenebris videntur, ut oculi felium, fungi, capita quorumdam piscium ; ergo non requiritur ad haec videnda lumen ex parte medii, nec consequenter ad videnda ulla corpora lucida. Respondeo, distinguendo antecedens, in tenebris, id est, ubi nihil est lucis, nego ; in tenebris, hoc est, ubi non est lux sufficiens ad videndos colores vicinos isti medio, concedo antecedens et nego consequentiam . Dices, si esset aliquid luminis in medio in quo corpora ista videntur, maxime esset illud, quod causaretur ab istiusmodi corporibus: sed ista non causant lumen secundum Philosophum ibidem

dicentem quod istiusmodi fulgeant quidem, sed non faciunt lumen.

Respondeo negando minorem, et ad Philosophum dico quod solum velit illa non facere lumen sufficiens ad videnda alia objecta per totum medium applicata, sicut facit Sol et ignis.

Objiciet praeterea idem Ruvius experientiam, qua constat non solum videri corpora lucida in tenebris, sed quo magis est obscurum medium, eo melius ea videri; ergo lumen non est necessarium ex parte medii ad videndum corpora lucida.

Respondeo distinguendo antecedens, quo magis est obscurum per negationem luminis omnis, nego antecedens; quo magis est obscurum per negationem luminis sufficientis ad videndos colores et alias luces occurrentes per medium, concedo antecedens, cujus ratio est, quia quando esset tale lumen in medio, visus non solum occuparetur in videndis corporibus illis lucidis remotis, sed etiam in videndis corporibus intermediis ; unde non posset totum conatum in corpore remoto videndo adhibere, sicut posset et deberet, quando non esset, nisi lumen sufficiens ad videnda corpora remotiora. Adde hanc experientiam non solum currere de corporibus lucidis, sed etiam de coloratis; unde cum Ruvius fateatur ad colorata videnda requiri aliquod lumen in medio, male utitur hac experientia.