Liber Primus.

1323B

Col. 718, ad notam Et velut quiddam . . . . . adde:—Etiam Maximinus imperator, Christianis infensissimus, in illa quam ad civitates persecutionem illorum postulantes rescripsit epistola quamque servavit 1323C nobis Eusebius, Hist. Eccles., lib. IX, cap. 7, asserit acerbiores calamitates contigisse διὰ τὴν ὀλέθριον πλάνην τῆς ὑποκένου ματαιότητος τῶν ἀθεμίτων ἀνθρώπων ἐκείνων, ἡνίκα κατά τὰς ψυχὰς αὐτῶν ἐπεπόλαζε, καὶ σχεδὸν εἰπεῖν τὰ πανταχοῦ τῆς οἰκουμένης αὶσχύναις ἐπίεζε. Postea adhuc Symmachus (ap. Ambros., tom. II, pag. 631 et seq.) sterilitatem terrae famemque publicam abrogatis Vestalium sacerdotumque ethnicorum privilegiis adscribere non dubitavit: Nemo me putet solum causam religionum tueri: ex hujusmodi facinoribus orta sunt cuncta Romani generis incommoda . . . . . . Secuta est hoc factum fames publica, et spem provinciaram omnium messis aegra decepit. Non sunt haec vitia terrarum . . . . . sacrilegio annus aruit: necesse enim fuit perire omnibus, quod religionibus negabatur. Nourrius, pag. 324.

Col. 719, ad notam Hostilibus condignos . . . adde:—Caeterum condignus antiquum vocabulum Plauto aliquoties 1323D usurpatum. Vide I Fr. Gronov. ad Cassin., act. I, v. 43. Orell.

Col. 721, ad notam Calore, exarsit . . . adde:—Heumannus conj. aut intepuit. Sed tales particulae copulativae saepissime omittuntur ab Arnobio. Orell.

Col. 722, ad notam Nec madidata . . . adde:—Doctissimus Arnobii mei Censor lenensis (Jenaische Litteraturzeitung Januar 1817. Nr. 11, 12) , cujus judicium, cum autographum hujus Appendicis jam Lipsiam missum fuisset, mecum communicavit amicus quidam, legendum conjicit arva succrescunt. Orell.

Col. 723, in nota Inhabitabiles, post v. Herald., insere haec:—Sic infra, lib. VII, cap. 47, fin. (col. nostrae edit. 1285, lin. 17) terrisque inhabitabilibus discreta. Ita enim e Codice msto et edit. rom. reponendum 1324B pro habitabilibus. Nec igitur audiendus Heumannus legendum conjiciens: per habitabiles oras.

Col. 723, ad notam Et studiosae . . . . adde:—At jam meliora edoctus a doctissimo Censore Ienensi muto sententiam et unice veram puto lectionem vulgatam: studiosae nativitatis. Respicit scil. Arnobius 1324C ad opinionem Platonis aliorumque veterum philosophorum, qui statuebant, artium ac disciplinarum semina non extrinsecus accipi, sed a prima nativitate ac summo Creatore menti humanae insita cum ipsa crescere et augeri, vel etiam degenerare. Insignis hanc in sententiam locus est Tertulliani in libro de Anima, cap. 20, init.: Et hinc itaque concludimus, omnia naturalia animae, ut substantiva ejus ipsi inesse, et cum ipsa aeque proficere, ex qua ipsa censetur. Sicut et Seneca saepe noster. Insita sunt nobis omnium artium et aetatum semina, magisterque ex occulto Deus producit ingenia, ex seminibus scilicet insitis et occultis per infantiam, quae sunt et intellectus. Ex his enim producuntur ingenia. Porro ut frugum seminibus una generis cujusque forma est, processus tamen varii. Alia integro statu evadunt, alia etiam meliora respondent, alia degenerant pro conditione coeli et soli, pro ratione operis et curae, pro temporum 1324D eventu, pro licentia casuum; ita et animam licebit, semine uniformem, foetu multiformem et quae sequuntur lectu dignissima. Eodem libro cap. 24 legimus: Et si immortalem (animam agnoscimus), ut hoc sit divinitatis, tamen passibilem, ut hoc sit nativitatis (id est nativae indolis). Dicit itaque Arnobius studiosae nativitatis usuras usuras studiorum a prima nativitate hominibus insitorum. Orell.

Col. 724, post notam Tenorem . . . , insere hanc sequentem:

Veritatis absconditae sacramenta patefecit. Sacramenta, id est μυστήρια. Nil amplius. Sic enim non modo de sacris christianorum ritibus, sed de omnibus religionis arcanis usurpant hanc vocem scriptores ecclesiastici. Ita Zeno Veron., serm. de Juda, sacramentum numeri ternarii (Trinitatis); et Fulgentius de 1325A Incarnat. C., redemptionis sacramentum. Vide, qui de h. v. multus est, Is. Casaubon., Exercitt. ad Baronii Annal. XVI, sect. 43, pag. 478 et seqq. Orell.

Col. 724, ad notam Quibus negotia . . . , pro verbo Herald., adde:—Nam quod est apud Plautum (Asinar., act. I, scen. I, v. 21) βωμολόχευμα decantatissimum, indidem sumptum est:

Apud fustitudinas, ferricrepidinas insulas,
Ubi vivos homines mortui incursant boves.
Herald.

Ibid., in nota Felicitate . . . , ad fin., pro loco:—ed. Kapp. Conf. Gierig.,—lege:—ed. Kapp. et Munker. ad Fulgent. Mythol., lib. II, cap. 5, pag. 672, ed. van Staveren. Conf. Gierig.

Ibid., post notam Felicitate . . . insere hanc:

Si enim nos sumus in causa. Ita Cicero, lib. I, epist. I ad Lentulum: in causa haec sunt. Elmenh.

Ibid., post notam Irrupisse . . . , adde sequentem:

Majorum in temporibus factitatas. Heumannus in 1325B delendum censet. Sed Arnobius tales praepositiones περιττῶς ponere amat. Vide infra ad cap. 5, verba Chaldaeorum ex reconditis disciplinis notam Heraldi. Orell.

Col. 725, post notam Vastitate, adde sequentem:

Quantae quoties et quae gentes famam senserint horridam. Hujus rei plurima exempla occurrunt apud antiquos Historicos. Ita Livius, lib. IV, cap. 12. Procul Geganio et L. Menenio Lanato Coss. tantam narrat Romae fuisse frugum inopiam, ut multi ex plebe, spe amissa, potius quam ut cruciarentur trahendo animam, capitibus obvolutis, se in Tiberim praecipitaverint. Sic etiam ab Eusebio in Chronico ad annum 2022 et post natum Christum octavum notatur fames Romae ita ingens facta, ut quinque modii venderentur denariis XXVII semis. Tunc autem christianum nomen neque ibi neque alibi auditum adhuc fuerat. Conf. Dionys. Halicarn., lib. I Antiquitt., pag. 21, Sylb. et Augustin. lib. III. de Civ. Dei, cap. 17. Nourr. pag. 327.—Quantae gentes pro quot gentes. Vide Annot. ad lib. V, cap. 12, tom. II, pag. 290. Orell.

1325C Ibid., in nota Accidunt . . . , post v. adierunt, insere haec:—Multo minus audiendus Heumannus corrigere volens adurunt, quod quamvis sensu nocendi (vide col. seq.) adeo de pluvia audacissimo zeugmate dixerit Virgilius, Georg. I, vers. 93 seq.:

Ne tenues pluviae, rapidive potentia solis
Acrior, aut Boreae penetrabile frigus adurat.
Maximopere tamen dubito, an dici possit etiam de grandine vi et impetu plantas collidente.

Col. 726, in nota Indicunt, pro loco:—Fulv. Ursinus leg. inducunt, lege:—Fulv. Ursinus et Heumannus leg. inducunt.

Ibid., post notulam Historia . . . , insere sequentem:

Quoties prior aetas affecta sit. Conf. Tertullian. Apologet., cap. 40; Augustin., de Civ. Dei, lib. III, cap. 1, et lib. IV, cap. 2. S. Aurelius Victor in Trajano. Elmenh.

Col. 727, post notam Quando . . . , insere sequentem:

1325D Cum feris bella. Vid. Gell. Noct. Att., lib. VI, c. 3, de Reguli praelio apud Bagradam fluvium in Africa cum serpente immensae magnitudinis. Orell.

Ibid., ad notam Ab insula . . . adde:—Conf. Plin., Hist. Nat. lib. II, cap. 10; Strabo, Geogr., lib. II, pag. 101; Casaub., Seneca, lib. VI; Nat. Quaest., cap. 24; Tertullian., Apologet., c. 40; adv. Nationes, cap. 9, et de Pallio, cap. 2; Ammian. Marcellin., lib. XVII, cap. 7. Nourr., pag. 330.

Col. 728, ad notam Captivitati . . . , pro verbo Orell., adde:—Caeterum ipsum verbum subjugare tanquam cadentis latinitatis vocabulum notat Cellarius in Curis posterioribus de Barbarismis ling. lat., Ienae, anno 1687, editis pag. 126 et seq. Orell.

Ibid. post notulam Possimus, insere sequentem:

Sed sunt omnia vetera. Heumannus: sed sint, etc., quod magis placet ob praecedentia verba cum novi fiat nihil. Orell.

1326A Ibid., post notam Bella . . . , adde sequentes:

Malum malo rependi non oportere. Hoc Salvator noster ipse praecipit Matth., V, 38-39. Elmenh.

Injuriam perpeti quam irrogare esse praestantius. Matth., V, 39 et seqq. Conf. Lactant. Inst., l. VI, cap. 22. Elmenh.

Hostiles manus. Heumannus absque ulla necessitate corrigere vult hostilis manus, ut sequens cohibere sit pro cohibere se. Orell.

Col. 732, post notam Vocare . . . insere sequentem:

IX.— Quia vectoribus impediat vota. Heumannus mavult: Quia vectoris, etc. Orell.

Ibid., post not. Quid si sole . . . insere sequentem:

Dicenda sunt nubila inimica obductione pendere. Imitatus est illa Virgilii Georg., I, vers. 214:

Dum sicca tellure licet, dum nubila pendent.
Elmenh.

Ibid., post not. Commodulis . . . , insere sequentem:

1326B X.— Fovit. Heumann. fovet. Orell.

Col. 734, post notam Genituris . . . , adde sequentem:

Cur tam saeva prodigia genituris sperantibus addiderunt. Cur perniciosa animalia crearit Deus, docet Augustinus de Genesi, contra Manichaeos, t. II, lib. II, cap. 16; Lactantius, Inst., lib. VII, cap. 4, et Basilius, Homil. IX. in Hexaemeron. Elmenh.

Col. 735, post not. Sine ullis . . . , insere sequentem:

Numquam omnino respirasse mortalia. Dionysius Alexandrinus: Βραχυτάτης δὲ ἡμῶν καὶ αὐτῶν τυχόντων ἀναπνοῆς, ἐπικατέσκηψεν ἡ νόσος αὕτη. Herald.

Col. 736, in nota Quemadmodum . . . , pro verbo Orell., insere:—Meursius conjicit: Quemadmodum enim res aliae, et usque ad hoc tempus genus qui duraret mortalium. Orell. —Bona est . . .

Col. 737, post notam Si apud . . . , adde sequentem:

Ariditatemque miserunt. Suadeo scribam ariditatemque immiserunt, quod probat Arnobius ipse hoc eodem 1326C libro cap. 43: Aut mortiferam immittere quibus libuerit tabem; et eodem capite: Inconcessi amoris flammas et furiales immittere cupiditates. Neglecta est geminatio syllabae. Stewech. —Caeterum mittere pro immittere apud scriptores cum argenteae tum aeneae aetatis frequentatissimum esse docet Munker. ad Hygin. Fab. 29. Orell.

Col. 738, ad notam Cur ut . . . , adde:—Canterus ut irasci, etc. omisso cur, comparans simillimum Arnobii locum infra lib. V, cap. 40, init.: Et tamen, ut vobis ita se habere assentiamur res istas, id est, ut historiae aliud verbis sonent, nescio quid aliud more hariolantium dicant, ita non animadvertitis, non videtis quanta, etc. Sed heic alia est constructio, ut scil. conjunctivo junctum, non indicativo, ut in nostro loco. Orell.

Ibid., ad notam Quid est . . . , adde:—Caeterum verba haec: Quid est enim aliud irasci . . . . . . bacchari? tanquam glossema delevit Heumannus. Orell.

1326D Col. 742, in nota At ex . . . , pro loco:—Quae conjecturae fere omnes fluxerunt,—lege:—Quae conjecturae ex parte fluxerunt.

Col. 744, post notam Non nosse . . . , insere sequentem:

Et in hac rerum materia crassiore conditionis suae exsortes versari. De his daemonibus ita Apuleius libro dogmate Platonis: In aeris (ait) plagis terrae conterminis, nec minus confinibus coelo, perinde versantur ut in quacumque parte naturae propria sunt animalia, et in aethere volantia, et in terra gradientia; et Minucius Felix, cap. 25: Spiritus sunt insinceri, vagi, a coelesti vigore terrenis lapibus et cupiditatibus degravati. Adeundus quoque Lactantius lib. II, cap. 25. Stewech. —In eamdem sententiam Augustinus de Civ. Dei, l. VII, cap. 6: Inter lunae gyrum, et nimborum et ventorum cacumina aerias esse animas, sed eas animo, non oculis, videri et vocari heroas et lares et genios. Τὰ πνευματικὰ 1327A τῆς πονηρίας ἐν ἐπουρανίοις vocat D. Paulus ad Ephes. VI, 12; ubi vid. Wetsten. Orell.

Col. 748, pro loco:—ad Vib. Sequestr. pag. 265, qui hac de re multus est. Orell., —lege:—ad Vib. Sequestr. pag. 265, et Schneider. ad Nicandr. Alexipharm. v. 11, pag. 80 et seq. qui hac de re multus est. Orell.

Ibid., ad notam Philesius, pro verbo Orell., adde:—Immo extat apud Plinium, Hist. nat., lib. XXXIV, cap. 19: Canachus Apollinem nudum fecit, qui Philesius cognominatur, in Didymaeo Aeginetica aeris temperatura. Ubi Harduinus eumdem esse putat hunc Apollinem cum Apolline in Branchidis, ubi oraculum ejus erat, aere facto a Canacho, cujus meminit Pausanias in Boeot. IX, pag. 557, Sylb. Conf. Nourr., pag. 537. Orell.

Col. 749, not. Aut amet . . . : —tot millia in venerationem. Orell., —lege:— tot millia in venerationem. Heumannus: Aut amet substerni, et tot millium venerationem videre. Orell.

1327B Col. 751, ad notam Pausos . . . , adde:—« Pausus apud Etruscos Pase. Παῦσος Graecis cessationem significat, quod et Latinis pausa. Intellexerunt tamen sub hoc nomine Romani praecipuum deum Pacis comitem seu ipsam Pacem. Attamen religio Etrusca Pausum a Pace videtur distinxisse.» Haec doctissimus Gorius in Dissertatione de Hellenismo Etruscorum Symbol. Literar, tom. II, p. 65. Videntur itaque Pauso armistitiorum, Paci autem pacis solidae et solemnibus foederibus stabilitatae praesidatum tribuisse veteres Etrusci. Orell.

Ibid., post notam Pausos . . . , adde sequentem:

Bellonas. Romae versus portam Carmentalem templum huic bellicae deae, sicut Augustinus lib. III de Civ. Dei, cap. 25, et lib. IV, cap. 11. Ab Appio aedificatum fuit, ac pridie nonas Julii consecratum, de quo Ovidius Fast. VI, 198 et seqq. ita cecinit:

Hac sacrata die Tusco Bellona duello
1327C Dicitur, et Latio prospera semper adest.
Appius est auctor: Pyrrho qui pace negata
Multa animo vidit, lumine captus erat.
Prospicit a templo summum brevis area Circum.
Est ibi non parvae parva columna notae.
Hinc solet hasta manu, belli praenuntia, mitti,
In regem et gentes cum placet arma capi.
Hujus autem templi et senatus in eo habiti frequens apud Livium, X, 19; XXVI, 21; XXVIII, 9. Aliosque ac praesertim poetas, Horatium, Lucanum Tibullumque mentio. Nourr., pag. 413.

Col. 752, post notam Sortiti . . . , adde sequentem:

Et in rerum numero recognoscunt. Editio Elmenhorstii habet et in rerum numero cognoscunt. Heumannus mavult et in deorum numero, etc. Sed haec esset mera repetitio verborum praecedentium: a quo ipsam deitatem . . . . sortiti esse sentiunt, et omnino bene habet vulgata lectio in rerum numero, i. e. in rerum existentium vel, ut barbare dicitur, in entium numero, 1327D in der Zahl, Reihe der existirendem Wesen. Sensus itaque est: cui Deo summo dii vestri, si sunt tales, ipsam suam et deitatem debent et existentiam. Orell.

Ibid., post notulam Cujus voluntate . . . adde hanc:

Unum esse principem solum. Ms. Solem aperto vitio. Stewech.

Ibid., post notam Ortus sui . . . , insere sequentem:

Interitionibus. Probatum et aureae latinitatis vocabulum. Ita Cicero, in Verr., III, cap. 54, aratorum interitio. Sic enim legendum esse pro internecio discimus ex Nonio Marcello (Conf. Victor. lib. III, Var. Lect., cap. 2) . Utitur eadem voce etiam incertus scriptor de Bello Hispan. Caesari additus cap. 24: Ita pridie duorum Centurionum interitio hac adversariorum poena est litata. Ubi vid. Mor., pag. 760, ed. Oberlin.; et noster infra, lib. II, cap. 63: Cum ad sensum coeperit interitionis accedi. Orell.

Col. 753, ad notam Caecitate . . . adde:— Hujus in 1328A corporis pro hoc in corpore, quod antea legebatur, restitui ex romano exemplari. Canter.

Col. 754, post notam Solem Deum . . . insere sequentem:

Luna cum apud vos Dea sit. Orpheus ad Lunam:

Κλῦθι θεὰ βασίλεια, φαεσφόρε, δῖα Σελήνη.
Cicero de Nat. Deorum, lib. III, cap. 20: Si Luna Dea est, ergo etiam Lucifer caeteraeque errantes numerum deorum obtinebunt. Inscriptio vetus:

Soli. Invicto. Et. Lunae. Aeternae.

Conf. Lactant., lib. II, cap. 5. Elmenh.

Col. 756, ad notam Locus rerum . . . , adde:—In eamdem sententiam Tertullianus etiam advers. Praxeam, cap. 16: Est Deus omnipotens, qui totum orbem manu apprehendit velut nidum, cui coelum thronus et terra scabellum, in quo omnis locus, non ipse in loco, qui universitatis extrema linea est. Nourr., pag. 341.

Ibid., post notam Nulla . . . adde sequentem:

1328B De quo nihil dici et exprimi mortalium potis est significatione verborum. Gregor. Nazianz. de Fide Orat. 49, Rufino interprete: Hoc est Deus, quod cum dicitur, non potest dici; cum aestimatur, non potest aestimari; cum definitur, ipsa definitione crescit. Elmenh.

Col. 757, ante notam Averruncetur . . . insere hanc:

Plebeia atque humiliora. Subaudi numina. Heumann.

Ibid., ad notam Si in ling . . . adde:—Stewechius scribendum conjicit: Sensu animali vocis sonitum quirent, etc. Cum infra cap. 38, dixerit Arnobius: Animalibus causis lucem semper obscuritatemque resumens. Sed nulla prorsus mutandi necessitas. Orell.

Col. 760, post not. Qui flumen . . . insere sequentem:

Coronide ille natus. Hyginus Fab. CCII: Apollo Coronidem gravidam percussit et interfecit (ob adulterium scil., commissum cum Ischye, Elati filio. Orell. ), cujus ex utero exsectum Aesculapium educavit. Elmenh. —Conf. Apollodor. Bibl. III, cap. 10, § 7 10, ibique Heyne, V. S. Obss., pag. 277, ed. nov. Orell.

1328C Ibid., not. Arcitenentes . . .:—Sed hoc verbo uti si voluisset Arnobius, scripsisset sine dubio circulantes, non circulati, etc.—Delenda haec verba. Nam verbo circulor, ari, pro vagari utitur etiam Seneca Ep. 88 . . . Appion Grammaticus, qui sub C. Caesare tota circulatus est Graecia, ubi vide Lips. Alias circulari est consistere in circulis colloquendi causa, ut ap. Caesar. Bell. Civ. I, 64: Totis vero castris milites circulari et dolere, hostem ex manibus dimitti, bellum non necessario longius duci. Ubi vid. Oberlin. in Ind. Conf. P. Victor. Var. Lect. VIII, 13. Orell.

Col. 761, post not. Tyndaridae . . . adde sequentem:

Et crudo inexsuperabilis cestu. Infra lib. VII, cap. 33, amicitiarum fide salva contundere se alios et crudis mutilare se cestibus. Virgilius Georg., III, 20:

. . . . . et crudo decernet Graecia cestu.
Herald. Servius: duro quod ex cario duro sint cestus. Orell.

Col. 764, post notam Sed concedamus . . . insere sequentes:

1328D Quod panis, Cererem. Lucretius, lib. V, v. 14:

Namque Ceres fertur fruges, Liberque liquoris
Vitigeni laticem mortalibus instituisse.
Inscript. vetus: Cereri. Frugi. Sacrum. Sic Elmenh.

Si Triptolemum, quod aratri. Virgilius, Georg. I, vs. 19:

. . . uncique puer monstrator aratri.
Ubi Servius: Alii Triptolemum, alii Osirim volunt, quod magis verum est. Elmenh. —Conf. imprimis, qui doctissime illustrat fabulam de Triptolemo, Bottiger in Vasengemahld.—tom. I, p. II, pag. 193, seq. Orell.

Col. 765, not. Cur luna . . . . : —Semper in motu ne quis creditur,—lege:— Semper in motu idem ne quis creditur.

1329A Ibid., ead. not., post v.—male audiente,—insere haec:—(At jam iterata hujus loci lectione meliora edoctus retracto hanc conjecturam et proxime accedens ad emendationem Gelenii, scribendum censeo: Cur luna semper in motu indemnisque redditur, etc.?)

Col. 766, not. Elatas . . . , ad fin., pro loco:—Itaque nil mutandum,—lege:—Et omnino in nostro loco nil mutandum esse liquet ex loco simillimo Zenonis Veronensis Serm. de Praecepto. Attende tibi (quem Heraldus citat): Intuere namque mihi ambitiosum quempiam, et ingenti supercilio honestatis elatum imaginem quamdam sobrietatis habitu exteriore gestantem. Orell.

Col. 768, post notulam Trunco, insere sequentes:

Et eos ipsos divos quos esse mihi persuaseram. Interpungendum cum Meursio, et eos ipsos, divos quos esse mihi persuaseram. Orell.

Digna de dignis sentio. Meursius mavult: digna de divis sentio. Sed vulgata lectio multo est significantior. Orell.

1329B Col. 770, not. Vivum . . . :—Mihi videntur haec verba profecta,—lege:—Mihi verba post poenas profecta videntur.

Col. 771, ad notam Quae ab . . . adde:—Ejusmodi formulas loquendi, v. c. in memoriam habere, in potestatem habere, in possessionem esse, in fugam esse, in servitutem remanere, etc., ex antiquis scriptoribus plures collegit Ph. Carolus in Animadversionibus suis ad Agellii Noctes Atticas, Norimbergae, 1663, editis, lib. VI, cap. 14, pag. 350. Orell.

Col. 775, notam Nominis . . . , ad fin.:—in Thesauro,—lege:—in Thesauro et imprimis Munker. ad Fulgentii Mythol., lib. II, Fab. VI, p. 675, ed. van Staveren. Orell.

Col. 777, post not. Cujus vocem . . . adde sequentem:

Pedem ferebat inlutum. Heumannus conj. in tutum. Male. Dicitur utrumque illotus et (rarius id quidem) illutus, inlutus propr. sordidus. h. l. primario sensu intactus aquis, unbenetzt, nicht nass. Sic invenimus 1329C illutibilis ap. Plautum, illutibarbus ap. Apulei., Florid. I, 3. Orell.

Ibid., ad notam Calcabat . . . , post v. Elmenh., adde:—Confer. Schoettgen. ad Juvenc. Histor. Evang. I, vs. 637, p. 114. ed. Reusch. Orell.

Col. 779, ad notam Quid esset . . . , post v. Herald., adde:—Heumannus conj. quod esset Deus verus, scil. Christus. Orell.

Ibid., ad notam Cum ea . . . , post v. Orell., adde:—Caeterum respicit Arnobius h. l. Stoicorum dogma, qui nullo modo fata posse mutari dicunt. Ammianus Marcellinus, Hist. lib. XXIII, cap. 5: Nulla vis humana vel virtus meruisse umquam potuit, ut quo praescripsit fatalis ordo non fiat. Cf. Augustin., de Civit. Dei, lib. V, cap. 8, et Firmic., Astron. lib. I, cap. 3. Elmenh.

Col. 782, post notam Nec reputare . . . insere sequentem.

Cum naturalis infirmitas peccatorem hominem faciat, 1329D non voluntatis seu judicationis electio. Sic ed. Lugd. Bat. Antea legebatur sed judicationis; pro quo Heumannus rescripsit et judicationis. Vulgatam lectionem sed judicationis defendere conatur Heraldus haec annotans. «Hoc ait Arnobius, nos infirmitate humana peccare, non voluntatis, sed judicationis electione; quia re vera nolumus malum nec eligimus; sed id bonum judicamus naturali caecitate, quod tamen reapse malum est; quae fuit nonnullorum sententia, quam confutat Aristoteles libro Nicomacheorum tertio. Et falsissimum sane est nos peccare non voluntatis electione, sed sola judicii caecitate, quam sententiam e Platonicorum schola hauserat Arnobius, in christiana doctrina nondum satis tritus. Lactantius, lib. V, cap. 14: Itaque dicunt eos, qui mali videantur, non sua sponte peccare, nec mala potius eligere, sed bonorum specie lapsos incidere in mala, dum bonorum ac malorum discrimen ignorant. Hanc autem sententiam 1330A defendit acerrime Arianus, dissert. Epictet. locis compluribus, et praecipue lib. I, cap. 27. Totum enim caput in hoc argumento occupatur.» Haec Heraldus. Sed videtur Arnobius h. l. naturalem infirmitatem, qua affectibus occaecati et quasi abrepti in vitia labimur, opponere electioni voluntatis seu judicationis, der Wahl des freyen selbststandigen Willens und der prüfenden und urtheilenden Vernunst. Orell.

Ibid., post notam Non meriti . . . adde sequentem:

Sed infirmitate. Verissima haec emendatio debetur Th. Cantero. Antea sed firmitate, pessime. Orell.

Col. 783, post notam Ne qua . . . adde sequentem:

Verminantium membrorum cruces . . . . . . vermina passionum. Verminare et vermina antiquae et probatae latinitatis vocabula. Festus: Vermina dicuntur dolores corporis cum quodam minuto motu, quasi a vermibus scindatur. Ubi vid. Scalig., pag. 588, ed. Dacer. Lucretius, V, 995.:

Donicum eos vita privarunt vermina saeva.
1330B Hinc verminari, tormina pati. Vide Nonium, de propr. serm. pag. 40, ed. Mercer. Orell.

Col. 791, not. Ipsi faciant . . . , ad finem:—et quidem, ut mihi videtur ad posterius. Nam fremorem verborum colligere dici vix posset Orell. —Delenda haec verba, quae incuria fudit. Nam constructio est: adjiciant . . . . . colligant (omne) quidquid malefici graminis nutricant terrarum sinus, quidquid virium continet fremor ille verborum, etc.

Col. 792, not. Nunquam . . . , ad finem, pro verbo Orell., lege:— Credulitatis, i. e. fidei. Vide Corrigenda et Addenda ad tom. II, pag. 462. Orell.

Col. 793, post not. Aut puerili, insere sequentem:

Unanimiter viverere. Unanimiter mediae aetatis adverbium, quo cum primis usi sunt christiani scriptores: etiam Vospiscus in Tacito, cap. 4: Quod me unanimiter delegistis, i. e. uno animo et voce una. 1330C Conf. qui plura exempla collegit, Cellarius de Latinitate mediae et infimae aetatis, pag. 103. Orell.

Col. 794, not. Sed conscriptores . . . . —Conscriptor familiare Arnobio. Vide caput sequens. Conscriptor familiare Arnobio l. ( Conscriptores οἱ συγγραφεῖς, ut bene Heumannus in margine). Vide caput sequens.

Col. 795, not. Aut appreh . . . , post v.—quin in textum reciperem,—adde:—V. locum tamquam glossema delere vult. Heumannus. Orell.

Col. 796, post notam Sed ab . . . adde sequentes:

Vide ne magis haec fortior causa sit. Heumannus: Videte, etc. Idem (quod semeI monuisse sufficiat), pro inquit (scil. adversarius), constanter reponere vult. inquiunt. Male, ut saepius jam observatum in Annotationibus nostris. Orell.

Ampliare. Heumann. ignara (scil. scripta) ampliari. Bene. Orell.

Col. 797, post not. Inflectatur . . . adde sequentem.

1330D Pompa ista sermonis. Ita Cassiodorus, lib. XI, epist. I: Romani eloquii pompa resplendet, et, qui nostrum fortassis ante oculos habuit, Minucius Felix Octav., cap. 16, fin: Atque etiam quo imperitior sermo, hoc illustrior ratio est, quoniam non fucatur pompa facundiae et gratiae, sed, ut est, recti regula sustinetur. Ubi vid. Cellar., pag. 49. Orell.

Col. 798, ante notam Et sophistica . . . insere sequentem:

Ne corrumperent scilicet gravitatis rigorem. Clemens Alexandr. Stromat. I: . . . εὐτελῆ γὰρ οὐ μόνον δίαιταν, ἀλλὰ καὶ λόγον ἀσκητέον ἀπέριττον καὶ ἀπερίεργον τῷ τὸν ἀληθῆ βίον ἐπανῃρημένῳ, εἴγε τὴν τρυφὴν ὡς δολεράν τε καὶ ἄσωτον παραιτοίμεθα, etc. Plura vide sis ibidem in eamdem sententiam. Tractat. autem hoc argumentum ex professo Seneca in quibusdam epistolis. Herald.

Col. 799, ad notulam Hic sanguis . . . , post v. Elmenh., 1331A adde:—Sic Ennius etiam apud Ciceronem, de Finibb. V, cap. 11:

Refugiat timido sanguen, atque exalbescat metu.
Conf. qui plura exempla collegit, Phil. Carolus in Animadv. ad Agell. Noct. Att., lib. III, cap. 7, pag. 200. Orell.

Col. 800, not. Intentissimae . . . , ante v. Orell. adde:—Mecum consentit Heumannus. Orell.

Col. 801, ante notam Vel qualitate . . . insere sequentem:

Assumpsit igitur hominis formam. Causas ἐνσαρκώσεως τοῦ Χριστοῦ enumerat Arnobius, at veram et principem causam omittit, quae quidem ignoratio Arnobio adscribenda est, non saeculi doctrinae. Optime igitur Origenes contra Celsum, corpus humanum, ait, a Christo assumptum, ut in terris versaretur, et mortem pro nostra redemptione pateretur, ac verus homo pro humano genere justitiae divinae satisfaceret: 1331B Ἀλλ᾽ ἡμεῖς σῶμα αὐτὸν λέγομεν ἀνειληφέναι, ὡς ἀπὸ θηλείας, τῷ βίῳ ἐπιδημήσαντα, ἀνθρώπινον, καὶ θανάτου ἀνθρώπου δεκτικόν, etc., lib. I. Herald. —Atqui minime omittit Arnobius veram causam τῆς ἐνσαρκώσεως divini Soteris verbis sequentibus: atque omnes res exsequeretur eas, etc.; cum facta ejus divina, tum mortem innuens, quam passus est pro salute hominum. Orell.

Ibid., not. Latent . . . : —latentes involutae. Stewechius.—lege:— latentes, involutae. Bertius apud Meursium: et illo genere noluit? Latenter involutatae. Stewech.

Ibid., post notam Homo . . . adde sequentes:

Non caecum est. H. e. non occultum, cujus causa nesciatur. Ita caecus saepissime apud optimos scriptores, v. c. Cicero II de Oratore, cap. 87: Res caecae et adspectus judicio remotae. Ovid. Metam. IX, 174:

Caecaque medullis
Tabe liquefactis.
Orell.

1331C Et similitudini proxime constitutum. H. e. proxime accedit ad similitudinem (scil. sequentem Sibyllae, Bacidis et Heleni), es hat grosse Aehnlichkeit mit folgenden Beyspielen. Orell.

Col. 803, not. Et in . . . , post v.—et consignati,—adde:—Sic in Pythagorae familia quidam erant ἀκούοντες, aliis philosophiae mysteria in interiori thesauro aperiebantur. Origenes libro contra Celsum I: Τὸν δ᾽ εἶναί τινα οἷον μετὰ τὰ ἐξωτερικὰ, μὴ εἰς τοὺς πολλοὺς φθάνοντα, οὐ μόνον ἴδιον τοῦ Χριστιανῶν λόγου, ἀλλὰ καὶ τῶν φιλοσόφων, παρ᾽ οἷς μὲν ἦσαν ἐξωτερικοὶ λόγοι, ἕτεροι δὲ ἐσωτερικοί· καί τινες μὲν ἀκούοντες Πυθαγόρα, ὡς αὐτὸς ἔφα, ἄλλοι δ᾽ ἐν ἀποῤῥήτῳ διδασκόμενοι τὰ μὴ ἄξια φθάνειν εἰς ἀκοὰς βεβήλους, καὶ μηδέπω κεκαθαρμένας. Herald.

Ibid., post not. Durissisimisque . . . adde hanc:

Nec imputandum putavit. In romano codice legitur haec reputandum. Ego lego nec reputandum putavit. Canter.

Col. 807, post notam Cruentis . . . adde sequentes:

1331D Nec si video causam. Stewechius ad l. VII, p. 142, ed. Lugd. Bat., leg. conjicit nec hic, etc. Orell.

Securioris quinimo expectationis impleret. Annon legendum implerent? Caeterum implere cum genitivo usitatissimum optimis scriptoribus, constructione scil. Graeca. Sic Virgilius, Aen. I, 219:

Implentur veteris Bacchi pinguisque ferinae.
Et Cicero ad Divin., l. IX, epist. XIX: Ollam denariorum implere, ubi vid. Cort., p. 467. Conf. qui nubem exemplorum congessit, Vechner. in Hellenolex., l. I, part. II, c. 24, p. 324, seq., ed. Heusinger. Orell.