COMMENTARIUS.

Intentio principalis hujus distinctionis est: an potentiae animae realiter distinguantur ab ipsa anima, et a seipsis invicem ?

(a) Hic est unus modus dicendi, et est

. S. Bonaventurae et aliorum antiquorum hic, et maxime Goffredi, Thomae prima

parte summae, quaest. 77. art. 1. quod intellectus et voluntas sunt duae potentiae realiter distinctae inter se, etc.

(b) Ad primam dico, etc. Sententia litterae stat in hoc, quod potentia potest tripliciter accipi. Primo pro potentia objectiva, de qua supra dist. 12. quae distinguitur contra actum, et sic potentia et actus dividunt ens, loquendo de tali potentia, dico quod simpliciter pertinet ad idem genus etiam, ad eamdem speciem, etiam ad idem individuum, ad quae pertinet actus oppositus, sicut Antichristus, qui nunc est in potentia objectiva, erit ille idem qui erit actu: sed haec est sola differentia, quia ut est in potentia objectiva habet tantum esse possibile, et secundum quid ; ut vero est in actu, habet esse simpliciter, et sic loquitur Aristoteles 9. Met. text. com. 2.23. et inde de actu et potentia, et hoc modo intellectus et voluntas non dicuntur potentiae, quia tunc nihil essent. Secundo modo accipitur potentia, prout est principium operationis, et hoc dupliciter, vel receptivum operationis, vel productivum actionis, et tale de necessitate est in actu, ut patet supra d. 12. et tale non est communiter ejusdem generis cum operatione quam recipit, ut patet, quia substantia recipit accidens. Aliquando potest esse ejusdem generis, ut puta materia recipit formam substantialem, ut patet supra dist. 12. Aliquando potest esse alterius generis, et hoc modo potentiae animae sunt immediate po lentiae receptivae suarum operationum, ut patet a Scolo in pluribus locis, et secundum communem opinionem, et talis potentia receptiva est alterius generis ab operatione quam recipit, ut patet, quia ipsa potentia est in praedicamento Substantiae, et operatio in praedicamento Qualitatis; volitio enim et intellectus sunt in praedicamento Qualitatis absolute, ut patet a Scoto in pluribus locis, maxime in quarto, dist. 10. et q. 13. quodl. Vel accipitur potentia, quae est principium operationis, ut est principium non tantum receptivum, sed etiam productivum, et sic intellectus, est principium productivum intelleclionis, ut probat Scotus in primo, dist. 3. q. 7. 8. et 9. Similiter voluntas est principium productivum suae volitionis, ut probat Scotus in secundo, dist. 25. Loquendo de tali principio productivo, non semper est ejusdem generis cum producto, ut patet de substantia producente accidens, et in proposito de intellectu et voluntate. Aliquando est ejusdem generis, ut substantia, quae producit effectum aequivocum, qui est substantia, ut Sol producit vermem.Aliquando est ejusdem speciei specialissimae, ut causa univoca producit effectum ejusdem speciei specialissimae, non potest autem idem esse numero producens et productum, quia ista implicant, ut patet a Scoto in primo, dist. 2. et 26. et in hoc secundo, dist. 25.

(c) Secunda ratio non valet. Quae talis est in sententia, quia cum ipsa anima semper sit in actu, videtur quod non sit immediatum principium operationis, quia si esset immediatum principium intellectionis ; ergo semper intelligeret. Hic Doctor in ista responsione multa dicit, licet implicite, nam primo dicit quod non sequitur, anima est actus et principium operandi ; ergo habens illam semper operatur, quia calor est actus et principium calefaciendi, ergo habens calorem semper calefacit et semper operatur, non sequitur, quia etiam requiritur passum in quo recipiatur calefactio. Licet enim anima sit actus et immediatum principium operandi, puta intelligendi, non tamen habens ipsam semper operatur, maxime pro statu isto, quia anima secundum intellectum non potest immediate exire in operationem, etiam respectu sui, cum pro statu isto sit determinata ad sensibilia quae primo movent, ut diffuse patet a Doctore in primo, dist. 3. q. 1. et ultima, et in secundo, d. 3. et in quodl. habetur enim tantum hoc, quod ex quo est actus dat ipsa habenti vitam formaliter, quia est forma informans illud, et forma dicitur vita. Nec est simile de dare vitam et operari, quia dum est in corpore semper dat vitam formaliter, sed non effective, non tamen semper dat operari, ut patet. (d) Est enim anima immediatum, etc. ideo ly immediatum accipitur aliter et aliter, quia ut est immediatum principium operandi hoc, reducitur ad genus causae efficientis, ut vero est immediatum principium essendi, reducitur ad genus causae formalis. Est etiam differentia aliter et aliter, quia ut est principium formaliter essendi, semper dum est in corpore dat corpori esse formale ; ut vero est principium operandi, non dat semper corpori operari, ut patet. Et nota, quia dicit hic Doctor quod est immediatum principium operandi, nam si sic intelligeret, contradiceret sibi in multis Iocis, in quibus vult quod intellectus est immediatum principium intelligendi, et non anima, ut anima , et similiter voluntas, ut satis patet infra. Debet ergo 1 sic intelligi, quod si intellectus et voluntas ponantur distingui saltem ex natura rei ab anima, ut ipse tenet in ista quaestione, possumus dicere quod ipsa anima est immediatum principium realiter. quia est simpliciter eadem res cum intellectu et voluntate, licet non sit immediatum principium secundum propriam suam realitatem: sed immediatum principium intelligendi est re ali tas intellectus, distincta ab anima. Vel si ponatur intellectum formaliter distingui ab anima, habemus dicere quod ipsa anima est principium intelligendi modo praeexposita, sed non formaliter, quia secundum aliam formalitatem, quae est intellectus, est principium immediatum intelligendi, quia mediante intellectu. Hic vero Doctor respondet sic absolute, -quod est immediatum principium operandi, puta intelligendi, vel volendi realiter, sic quod in ipsa anima nihil est distinctum realiter, quod sit immediatum principium, vel etiam mediatum intelligendi vel volendi, et sic debet intelligi Doctor.

(e) Tu dicis. Diceret Thomas, si anima est immediatum principium operandi, igitur anima est in actu, quia omne quod operatur, operatur ut est in actu, et ipsa recipit suam operationem, puta intellectionem ; modo videtur impossibile, quodactus sit immediatum principium productivum alicujus operationis, et immediatum receptivum ejusdem.

(f) Sed dicunt, quod anima. Isti dicunt quod recipit actum intelligendi mediante potentia intellectiva, quae nihil est cum sit potentia pura, ut dicitur tertio Anima text. com. 5. et 14. Doctor improbat, quod intellectus sit potentia pura, et improbationes sunt clarae, et in ultima in qua dicit, quod tunc tot essent potentiae intellectivae, quot inlellectiones, patet, quia potentia quae est ad actum variatur ad variationem actus, sicut posse sanari, sive potentia ad sanitatem, distinguitur a posse aegrotare, eo modo quo sanitas distinguitur ab aegritudine ; sic potentia intellectiva, quae est ad intellectionem lapidis, eo modo distinguitur a potentia intellectiva, quae est ad intellectionem hominis, quo lapis distinguitur ab homine, quod est valde inconveniens.

(g) Ad illud autem Philosophi, etc. Ista propositio : intellectus non potest intelligere seipsum ante intelligere aliorum, est distinguenda secundum amphibologiam ; nam si ly ante determinat ipsum intelligere, sensus est verus qui talis est, quod non potest seipsum de propinquo intelligere antequam intelligat alia, et hoc est verum. Si vero ly ante determinat ipsum posse, sensus est falsus, quia tunc non tantum negatur potentia propinqua, sed etiam remota, quia tunc sensus est, quod nullo modo potest intelligere seipsum, id est, non ante seipsum intelligere absolule, quem intelligat alia quasi intelligere seipsum sibi tantum adveniat per intellectionem aliorum, quod est falsum: certum est quod ipse intellectus ex natura sui potest seipsum immediate intelligere ante intellectionem aliorum, ut patet de intellectu nostro separato, vel etiam conjuncto corpori glorioso, ut patet a Doctore in primo, dist. 3. sed pro statu isto, potentia propinqua non potest seipsum intelligere ante intellectionem aliorum. Haec auctoritas Aristotelis exposita est supra in primo, dist. 3. q. 7. in hoc 2. dist. 3.

(h) Dices, quod verum est, etc. quia dicit Doctor quod unum et idem simplex potest esse receptivum plurium immediate, et aeque primo ; et declarat quod esse immediatum receptivum plurium potest dupliciter intelligi, scilicet vel quod sint duae rationes recipiendi, ita quod si A et B, recipiatur in C, ratio recipiendi A, erit simpliciter alia a ratione recipiendi B. Et hec non est verum, quia una forma in corporalibus non est principium recipiendi aliam, ut raritas non est principium recipiendi calorem, patet, quia si esset ratio recipiendi calorem nunquam posset recipi in aliquo ente, cujus tamen oppositum experimur, nec etiam calor in igne vel ligno est ratio recipiendi levitatem. Alio modo potest intelligi immediate receptivum respectu A et B, ita quod in eodem receptivo sit simpliciter ratio recipiendi A et B, tamen B posterius recipiatur, et A prius ; et hoc modo dicimus quod aliquid potest immediate esse receptivum plurium, ita quod ex sua ratione formali non includit prius A quam B, vel e contra. Aliquando vero hoc contingit, sed non semper, et sic materia prima quantum, ex sua ratione formali aeque primo potest recipere unam formam sicut aliam, et e contra, quia si comparatur ad agens supernaturale, ipsum potest infundere quamcumque formam, et non oportet ipsum prius recipere aliam, nisi forte illa alia requiratur ad esse intrinsecum compositi, sicut forma organica, quae requiritur ad esse compositi hominis.

(i) Sic in proposito. Dicit Doctor quod licet anima immediate recipiat intellectionem priusquam volitionem, tamen ipsam volitionem immediate recipit, quia non recipit eam mediante intellectione, tanquam formali ratione recipiendi, ita quod ipsa prius recipiatur in intellectione, sicut dicimus quod albedo recipitur in substantia mediante quantitate, quae est ratio formalis recipiendi illam, ita quod si ibi non esset quantitas, talis albedo non reciperetur.

Sed hic occurrit una difficultas, quia dicit Doctor in pluribus locis, quod anima intellectiva est ratio formalis recipiendi risibilitatem in homine, et etiam est ratio formalis producendi illam, si tamen sit producibilis: ergo videtur quod risibilitas recipiatur in ipsa anima intellectiva immediate, et sic separata anima intellectiva potest esse risibilis, quod est valde inconveniens. Dico, quod dicta Doctoris valde sunt ponderanda, non enim risibilitas immediate recipitur in ipsa anima, nec etiam in ipso corpore, ut expresse dicit in tertio dist. 2. sed in tertia entitate, puta in humanitate resultante ex his, et similiter ipsa anima non est ratio formalis producendi illam, sed magis ipsa humanitas, quia ipse dicit in primo, quod subjectum est causa suae passionis. Debet ergo intelligi, quod ipsa risibilitas immediate recipitur in ipso homine, et ratio formalis et totalis recipiendi illam est ipsa humanilas sive definitio humanitatis ; et quia humanilas primo et principaliter habet esse a forma, puta ab anima intellectiva, et etiam definitio primo et principaliter constat ex forma ultima, ut declarat Doctor in tertio, credo, dist. 22. ideo dicimus quod ipsa est ratio formalis recipiendi, non quod in ipsa immediate recipiatur, sed quia est ratio formalis et principalis, et dat magis esse composito, quod est ratio formalis et totalis recipiendi illam, ideo bene nota quando Doctor in dist. 25. hujus, et alibi dicit quod anima, sive rationale est ratio formalis recipiendi propriam passionem, intellectus vero non solum est ratio formalis producendi intellectionem partialiter, sed etiam ratio formalis recipiendi illam, ita quod anima non recipit intellectionem, nisi mediante intellectu ; nec suppositum recipit, nisi mediante anima et intellectu, etiamsi per impossibile, intellectus esset separatus ab anima, puta, quod ipsa anima non posset recipere intellectionem, sicut etiam si substantia esset separata a quantitate non posset recipere albedinem. Nola tamen, quia hic Doctor dicit quod anima intellectiva immediate recipit intellectionem, ita quod ipsa est ratio formalis recipiendi, et tamen alibi contrarium dicit. Solutio patet ex supradictis. Eo modo solvatur sicut solutum est ibi, quando dicebatur, quod est immediatum principium productivum intellectionis et volitionis.

(k) Et quod dicis quod mediantibus illis, etc. Hic dicit unum valde notabile, scilicet quod illud, quod est receptivum vel ratio recipiendi formam objectalem est de essentia compositi ; hoc patet, quia natura ignis est receptiva formae substantialis ignis, et etiam sic ratio recipiendi, quod ipsa forma substantialis ignis non posset recipi nisi in materia, ut patet.

Sed hic occurrit una difficultas, quia tunc videtur quod quantitas sit de essentia hominis, et tunc accidens erit de quidditate illius ; patet, quia corpus organicum non potest dici organicum, nisi habeat partes ordinatas et distinctas organicas, quod non potest fieri nisi per quantitatem, quia separata quantitate a materia, non sunt ibi partes organicae ; si ergo anima intellectiva non potest recipi nisi in corpore organico, et quantitas est illa, quae communiter distinguit partes organicas, sequitur quod illa quantitas erit de ratione formali ipsius hominis. Dico, quod anima intellectiva informat corpus organicum, et tamen quantitas illa non recipit immediate ipsam animam, nec est simpliciter ratio recipiendi, licet praeexigatur, consequatur corpus organicum de necessitate, sive substantiam talem. Aliud enim est esse rationem formalem alicujus, et aliud est esse ipsum necessarium ad illud: patet, nam dicimus quod materia et forma sunt partes essentiales compositi, et de ratione formali constitutiva compositi, et tamen unio partium praeexigitur ipsi composito de necessitate, et non pertinet ad essentiam vel quidditatem compositi, quia ipsa est quaedam relatio, et relatio non est de essentia alicujus absoluti, ut patet a Doctore in pluribus locis. Sic dico in proposito, non enim anima intellectiva potest recipi in corpore organico, nisi necessario praesupponat unionem partium, et tamen non sequitur quod talis unio sit immediate receptiva animae intellectivae, vel ratio formalis recipiendi.

(1) Ad aliud, etc. Et quia in littera 1 videtur concedere, quod ipsa anima sit immediatum receptivum operationum, exponatur ut supra. Et quia Aegidius ad probandum, quod variabile accidens praesupponit accidens invariabile, et non potest esse immediate, nisi ab accidente invariabili, per hoc probat, quia distinctio major non potest esse immediate ab unitate, sed a minori distinctione ; et hoc dicit, quia distinctio essentialis in creaturis est a minori distinctione in mente divina, puta a distinctione idearum, quae ideae sunt aliae et aliae rationes in mente divina, per quas alia et alia creatura producitur, de quibus Scotus in primo, dist. 35. Sed in hoc errat, quia Sol sub eadem ratione formali potest esse causa plurium specie distinctorum i similiter voluntas divina et ideae non concurrunt, ut rationes formales producendi, licet praeexigantur, ut alias ex--posui in primo, dist. 8. quaest. 3. Et ideo falsum est quod dicit, quod distinctio major non potest esse nisi a minori, imo ab eadem unitate eadem voluntas sub eadem ratione formali est productiva volitionis et nolilionis, quae distinguuntur specie.

(m) Ad aliud dico, etc. Nota, quod multa sunt agentia per essentiam, hoc est, quod essentia eorum est ratio for-, malis agendi, et non aliquid sibi additum, vel sibi adveniens, nam ignis per essentiam suam producit alium ignem, ita quod essentia ignis est ratio formalis producendi ; similiter calor per essentiam suam calefacit lignum, id est, quod essentia formalis caloris est ratio formalis calefaciendi, et sic de multis aliis. Lignum vero per essentiam suam non calefacit, quia essentia ligni non est ratio formalis calefaciendi, sed si aliquando calefacit, hoc erit per aliquod sibi additum, quod erit ratio formalis calefaciendi, ut puta, si addatur sibi calor, anima vero potest agere per essentiam, ita quod essentia animae est ratio formalis intelligendi et volendi. Quod sic tamen debet intelligi, quod scilicet ipsa per essentiam realem realiter agit, quia secundum Doctorem, ratio formalis immediata respectu intelleclionis, est ipse intellectus ; quia vero ipse intellectus est eadem res cum anima realiter, concedimus animam per essentiam immediate realiter agere, non tamen concederemus quod per eamdem realilatem immediate ageret, quia realitas animae non est immediata ratio agendi, sed realitas intellectus. Idem dico respectu volitionis, quod nullo modo potest agere per essentiam, capiendo per essentiam pro illo, quod est ratio agendi, ita et aliter, quod nec in essendo nec in agendo dependet ab anima, quia hoc soli Deo convenit, et subtiliter probatum est in primo, dist. 2.

(n) Ad aliud dico. Hic Doctor negat similitudinem, quia esse sive existentia non egreditur ab essentia, ut effectus a causa, cum sit eadem cum essentia, ut supra patet in hoc secundo, dist. 1. operari vero egreditur a potentia, ut effectus realis a sua causa, a qua realiter distinguitur. Sequitur in textu : Sed si argueretur sic, etc. Hic Doctor quando dicit potentia et posse, accipitur ibi potentia, non quae est differentia entis, quia illa non est productiva nec receptiva, ut patet supra dist. 12. q. 1. sed accipitur vel pro potentia receptiva, vel pro potentia productiva, et posse accipitur ibi pro aptitudine, sicut dicimus quod materia prima est apta nata recipere formam, et voluntas est apta nata producere volitionem, et tale posse est idem realiter cum potentia, sive receptiva, sive productiva. Valet ergo argumentum hoc, sicut essentia ad esse, puta ut essentia ad esse existentiae, sic potentia productiva ad posse producere ; ergo sicut essentia est ipsa potentia, puta realiter, sic esse existentiae est posse, hoc est idem realiter cum posse ; nam essentia animae est idem realiter cum sua essentia, et est idem realiter cum sua potentia productiva, et idem realiter cum posse, quod convenit potentiae productivae, et sic in proposito valet argumentum a commutata proportione, quia si primum est realiter idem cum tertio, sic secundum est realiter idem cum quarto.