DISTINCTIO XXIV.

(Textus Magistri Sententiarum.)

De adjutorio per quod homo ante lapsum stare potuit. Nunc, diligenter investigari oportet, quam gratiam vel potentiam habuerit homo ante casum, et utrum per eam potuerit stare, vel non. Sciendum est igitur, quod homini in creatione, sicut de Angelis diximus, datum est per gratiam auxilium, et collata est potentia, per quam poterat stare, id est, non declinare ab eo quod acceperat;sed non poterat proficere in tantum, ut per gratiam creationis sine alia mereri salutem valeret. Poterat quidem per illud auxilium gratiae creationis resistere malo, sed non perficere bonum. Poterat tamen per illud bene vivere quodam modo, quia poterat vivere sine peccato: sed non poterat sine alio gratiae adjutorio spiritualiter vivere, quo vitam mereretur aeternam. Unde Augustinus in Enchiridio. " Sic factus est homo rectus, ut et manere in ea rectitudine posi set, non sine divino adjutorio,et suo , fieri perversus arbitrio ;utrumlibet horum elegisset, vel manere, vel cadere, Dei voluntas fieret vel ab illo, vel de illo. Et quia suam maluit facere voluntatem quam Dei, de illo facta est voluntas Dei. " Item in eodem : " Sic oportebat, prius hominem fieri, ut et bene posset velle et male: nec frustra, si bene: nec impune, si male ". Idem quoque in libro de correptione et gratia ait : " Si hoc adjutorium vel Angelo vel homini, cum primum facti sunt, defuisset, quoniam non talis natura facta erat, ut sine divino auxilio posset manere, si vellet, non utique sua culpa cecidisset ;defuisset quippe adjutorium, sine quo manere non posset ". Idem : " Dederat Deus homini bonam voluntatem, in illa quippe eum fecerat rectum, dederat adjutorium, sine quo non posset in ea manere, si vellet, et per quod posset. Ut autem hoc vellet, in ejus dimisit arbitrio ". In eodem :" Acceperat posse, si vellet, sed non habuit velle, quo posset: nam si habuisset, perseverasset ". His testimoniis evidenter monstratur, quod homo rectitudinem et bonam voluntatem in creatione accepit atque auxilium, quo stare poterat, alioquin non sua culpa videretur cecidisse.

Qualis fuerit illa rectitudo et bonitas voluntatis in qua creatus est.

Sed quomodo rectam et bonam voluntatem habuit homo, si per eam nec mereri vitam valuit, nec ea stare voluit. Quia nec aliquid mali ea tunc volebat, et ad tempus stare voluit, sed non perseveranter ;et ideo recta et bona fuit tunc voluntas hominis.

Oppositio contra illud quod dictum est, hominem non potuisse proficere.

Ad hoc autem, quod dicimus, hominem non potuisse proficere vel mereri per gratiam creationis, solet opponi sic : Per illud auxilium gratiae creationis potuit stare in bono, quod acceperat: potuit ergo resistere tentationi. Sed resistere tentationibus atque sugge stionibus malis, meritum est ac bonum remunerabile ;omne autem bonum meritum profectus est: per gratiam igitur creationis proficere potuit sine adjectione alterius gratiae. Ad quod dicimus, quia resistere malo et non consentire tentationi non fecisset illi meritum, etsi non consensisset, quia nihil in eo erat, quod ad malum impelleret, sicut Angelis, qui non ceciderunt, non fuit meritum, quod steterunt, id est, quod non corruerunt. Nobis autem meritum est aliquando, si malum non facimus, sed resistimus, ibi dumtaxat, ubi causa subest, quae nos id facere movet, quia ex peccati corruptela proni sunt ad lapsum gressus nostri. Ubi autem non intervenit causa nos ad malum impellens, non meremur, si ab eo declinamus. Declinare enim a malo semper vitat paenam, sed non semper meretur palmam.

De adjutorio homini in creatione dato, quo stare poterat.

Hic considerandum est, quod fuerit illud adjutorium homini datum in creatione , quo poterat manere, si vellet. Illud utique fuit libertas arbitrii, ab omni labe et corruptela immunis, atque voluntatis rectitudo, et omnium naturalium potentiarum animae sinceritas atque vivacitas.

De libero arbitrio.

Liberum vero arbitrium est facultas rationis et voluntatis, qua bonum eligitur, gratia assistente, vel malum, eadem desistente. Et dicitur liberum quantum ad voluntatem, quae ad utrumlibet flecti potest: arbitrium vero quantum ad rationem, cujus est facultas vel potentia illa, cujus etiam est discernere inter bonum et malum: et aliquando quidem, discretionem habens boni et mali, quod malum est eligit, aliquando vero quod bonum est. Sed quod bonum est, nisi gratia adjuta, non eligit, malum vero per se eligit. Est enim in anima rationali voluntas naturalis, qua naturaliter vult bonum, licet tenuiter et exiliter, nisi gratia juvet, quae adveniens juvat eam et erigit, ut efficaciter velit bonum. Per se autem potest velle, malum efficaciter. Illa igitur rationalis animae potentia, qua bbnum vel malum potest velle, utrumque discernens, liberum arbitrium nuncupatur: quod bruta animalia non habent, quia ratione carent, habent tamen sensum et appetitum sensualitatis.

De sensualitate.

Est enim sensualitas quaedam vis animae inferior, ex qua est motus,

qui intenditur m corporis exteriores sensus atque appetitus rerum ad corpus pertinentium: raiio vero vis animae est superior, quae, ut ita dicamus, duas habet partes vel differentias, superiorem et inferiorem. Secundum superiorem supernis conspiciendis vel consulendis intendit, secundum inferiorem ad temporalium dispositionem prospicit. Quidquid ergo in anima nostra nobis considerantibus occurrit, quod non sit commune cum bestiis, ad rationem pertinet. Quod autem in ea reperis commune cum belluis, ad sensualitatem pertinet. Et ubi nobis gradatim in consideratione partium animae progredientibus primum aliquid occurrit, quod non est commune cum bestiis, ibi incipit ratio. Hoc autem Augustinus docet 12. lib. de Trin. ita dicens : " Videamus, ubi sit quasi quoddam hominis exterioris interiorisque confinium. Quidquid enim habemus in animo commune cum pecore, recte dicitur ad exteriorem hominem pertinere. Non enim solum corpus homo exterior deputabitur, sed adjuncta quadam vita sua , qua compages corporis et omnes sensus vigent, quibus instructus est ad exteriora sentienda. Ascendentibus ergo introrsum quibusdam gradibus considerationis per animae partes, ubi incipit aliquid occurrere quod nobis non sit commune cum bestiis, ibi incipit ratio, ubi homo interior jam possit agnosci. "

De ratione et partibus ejus.

" Rationis autem pars superior aeternis rationibus conspiciendis vel consulendis adhaerescit, portio inferior ad temporalia gubernanda deflectitur. Et illa rationis intentio qua contemplamur aeterna, sapientiae deputatur;illa vero, qua bene utimur rebus temporalibus, scientiae deputatur. Cum vero disserimus de natura mentis humanae, de una quadam re disserimus, nec eam in haec duo, quae commemoravi, nisi per officia geminamus. Carnalis autem vel sensualis animae motus, qui in corporis sensus intenditur, nobis pecoribusque communis est, qui seclusus est a ratione sapientiae, rationi autem scientiae vicinus est. "

Quod talis est ordo peccandi vel cadendi in nobis, qualis fuit in primis hominibus.

Illud quoque praetermittendum non est, quod talis nunc in uno homine tentationis est ordo et progressio, qualis tunc in primis praecessit parentibus. Ut enim tunc serpens mulieri malum suasit, ipsaque consensit, deinde viro suo dedit, sicque consummatum est peccatum.

Quod in nobis est vir et mulier et serpens, et quomodo.

Ita et nunc in nobis pro serpente est sensualis motus animae, pro muliere inferior portio rationis, pro viro superior rationis portio. Et hic est vir, qui secundum Apostolum dicitur imago et gloria Dei ; et illa est mulier, quae secundum eumdem, dicitur gloria viri.

De spirituali conjugio viri et mulieris in nobis.

Atque inter hunc virum et hanc mulierem, est velut quoddam spirituale conjugium naturalisque contractus, quo superior rationis portio quasi vir debet prae esse et dominari ;inferior vero, quasi mulier debet subesse et obedire. Ideo vir secundum Apostolum, non debet habere velamen, sed mulier. Et sicut in cunctis animantibus non est repertum ho mini adjutorium simile sibi, sed de illo sumptum quod ei formaretur in conjugium: ita et in partibus animae, quas cum pecoribus habemus communes, nullum menti nostrae simile est adjutorium. Unde Augustinus in eodem : " Illud nostrum, quod in actione temporalium tractandorum, ita versatur, ut non sit nobis commune cum pecore, rationale est quidem, sed ex illa rationali mente, qua subhaeremus intelligibili et incommutabili veritati, tanquam ductum et inferioribus tractandis gubernandisque deputatum est. Sicut enim in omnibus pecoribus non est inventum viro adjutorium simile illi, nisi de illo detractum in conjugium formaretur: ita menti nostrae, qua supernam consulimus veritatem, nullum est ad usum rerum temporalium, quantum naturae hominis satis est, simile adjutorium ex animae partibus, quas communes cum pecoribus habemus. Ideoque rationale nostrum, non ad unitatis divortium separatum, sed in auxilium societatis quasi derivatum, in suo dispertitur officio. Et sicut una caro est duorum in masculo et in foemina: sic intellectum nostrum et actionem sive rationem et appetitum rationalem, vel si aliquo modo significantius dici possunt, una mentis natura complectitur, ut, sicut de illis dictum est : Erunt duo in carne una, sic de his dici possit : duo in mente una. Ecce ex his intelligi potest, qualiter in anima hominis exfstat imago illius conjugii, et qualiter in singulis nostrum spiritualiter sint illa tria, scilicet vir, mulier, serpens.

Qualiter per illa tria in nobis consummetur tentatio.

Nunc superest ostendere, quomodo per haec tria in nobis consummetur peccatum: ubi agnosci poterit, si diligenter intendatur, quid sit in anima mortale, vel veniale peccatum. Ut enim ibi serpens suasit mulieri, et mulier viro, ita et in nobis sensualis motus, cum illecebram peccati conceperit, quasi serpens suggerit mulieri, scilicet inferiori parti rationis, id est, rationi scientiae ;quae si consenserit illecebrae, mulier edit cibum vetitum: post de eodem dat viro, cum superiori parti rationis , id est, rationi sapientiae, eamdem illecebram suggerit, quae si consentit, tunc vir etiam cum foemina cibum vetitum gustat. Si ergo in motu sensuali tantum peccati illecebra teneatur, veniale ac levissimum est peccatum.

Quando mulier sola manducat cibum vetitum.

Si vero inferior pars rationis consenserit, ita ut sola cogitationis delectatione sine voluntate perficiendi teneatur, mulier sola manducavit, non vir, cujus auctoritate cohibetur voluntas, ne ad opus usque perveniat.

Quomodo etiam vir manducat.

Si vero adsit plena voluntas perficiendi, ut, si adsit facultas et ad effectum perducatur, vir quoque manducat, quia superior pars rationis illecebrae consensit ;et tunc est damnabile et grave peccatum.

Quando sit veniale vel mortale peccatum.

Quando autem mulier sine viro gustat, aliquando est mortale, aliquando veniale peccatum. Ut enim dictum est, tunc mulier sine viro gustat, cum ita delectatione cogitationis peccatum tenetur, ut iaciendum non decernatur: vel cum quidam terminus et mensura peccato adhibetur a viro, ut non liceat mulieri effraenata libertate in peccatum progredi. Si ergo peccatum non diu teneatur delectatione cogitationis, sed statim, ut mulierem tetigit, viri auctoritate repellatur, veniale est. Si vero diu in delectatione cogitationis teneatur, etsi voluntas perficiendi desit, mortale est, et pro eo damnabitur simul vir et mulier, id est, totus homo, quia et tunc vir non, sicut debuit, mulierem cohibuit, unde potest dici consensisse.

Repetitio summam perstringens.

Itaque, ut breviter summam perstringam, quando peccatum ita in anima concipitur, ut illud facere disponat vel etiam perficiat, aliud frequenter, aliud semel, vel etiam quando delectatione cogitationis diu tenetur, mortale est. Cum vero in sensuali motu tantum est, ut praediximus, tunc levissimum est, quia ratio tunc non delectatur. Ideo autem supra dixi : aliud frequenter, aliud semel, quia quaedam sunt, quae, si tantum semel fiant vel facientia disponantur, damnant: quaedam vero non, nisi saepius fiant vel facienda decernantur, ut de otioso verbo et hujusmodi. Haec Augustinus in 12. lib. de Trin. tradit ita : " Sicut in illo conjugio primorum hominum serpens manducandum persuasit, muli r autem non manducavit sola, sed viro suo dedit, et simul manducaverunt: ita et in quodam secreto conjugio, quod in uno homine geritur et dignoscitur, cum rationi scientiae, quae in rebus temporalibus agendi ratiocinandi vivacitate versatur, animalis sensus ingerit quamdam illecebram: tunc velut serpens alloquitur foeminam. Huic autem illecebrae consentire de ligno vetito est edere. Sed iste consensus si sola cogitationis delectatione contentus est, superioris vero auctoritate consilii ita retinentur membra, ut non exhibeantur arma iniquitatis pec-

. cato ; ic habendum existimo, velut lignum vetitum mulier sola comederit. Si autem in consensu illo ita decernitur quodque peccatum, ut, si potestas sit, etiam opere impleatur, intelligenda est mulier dedisse viro suo simul edendum illicitum cibum. Neque enim potest peccatum non solum cogitandum suaviter, verum etiam perpetrandum efdcaciter mente decerni, nisi et illa mentis intentio, penes quam summa potestas est membra in opus movendi vel ab opere cohibendi, malae actioni cedat. Nec sane cum sola cogitatione mens oblectatur illicitis, non quidem decernens esse facienda, tenens tamen et volvens libenter, quae statim, ut attigerunt animum, respui debuerunt, negandum est esse peccatum, sed longe minus, quam si et opere statuatur implendum. Et ideo de talibus quoque cogitationibus venia petenda est, pectusque percutiendum et dicendum : Dimitte nobis debita nostra. Neque enim, sicut in illis duobus primis hominibus personam suam quisque portabat, et ideo si sola mulier cibum edisset illicitum, sola utique mortis supplicio plecteretur, ita dici potest in homine uno, si delectationibus illicitis, a quibus continuo se deberet avertere, cogitatio libenter sola pascatur, nec facienda decernantur mala, sed tantum suaviter in recordatione teneantur, quasi mulierem sine viro posse damnari. Absit hoc credere. Haec quippe una persona est, unus homo est, totusque damnabitur, nisi haec quae sine voluntate operandi, sed tamen cum voluntate animum oblectandi, solius cogitationis sentiuntur esse peccata, per Mediatoris gratiam remittantur. "Idem quoque in libro contra, Manichaeos de hoc eodem sic ait : " Apostolus dicit : Secundum principem potestatis aeris hujus, spiritus, qui nunc operatur in filius diffidentiae. Numquid ergo visibiliter eis apparet, aut quasi corporeis locis accedit ad eos et operatur? Sed miris modis per cogitationes suggerit quidquid potest ;quibus suggestionibus resistendum est. Non enim ignoramus astutias ejus. Quomodo enim accessit ad Judam, quando ei persuasit, ut Dominum traderet? Numc quid in locis, aut per hos oculos ei visus est? Sed utique, ut dictum est, in cor ejus intravit. Repellit autem illum homo , si paradisum mentis custodiat. Posuit enim hominem Deus in paradiso, ut operaretur et custodiret illum, quia sic Ecclesiae dicitur in Canticis canticorum: Hortus conclusus, fons signatus; quo utique non admittitur perversitatis ille persuasor, sed tamen per mulierem decepit. Non enim etiam ratio nostra deduci ad consensionem peccati potest, nisi cum delectatio mota fuerit in illa parte animi, quae debet obtemperare rationi tanquam rectori viro. Etiam in unoquoque nostrum nihil aliud agitur nunc, cum ad peccatum quisque delabitur, quam tunc actum est in illis tribus ; serpente , muliere et viro. Nam primo fit suggestio sive per cogitationem, sive per sensus corporis vel videndo, vel tangendo, vel audiendo, vel gustando, vel olfaciendo ;

quae suggestio cum facta fuerit, si cupiditas nostra non moveatur ad peccandum, excluditur serpentis astutia. Si autem mota fuerit, quasi jam mulieri persuasum erit: sed aliquando ratio viriliter etiam commotam cupiditatem refrenat atque compescit. Quod cum fit, non labimur in peccatum, sed cum aliquantula luctatione coronamur. Si autem ratio consentiat et quod libido commoverit faciendum esse decernat ab omni vita beata, tanquam de paradiso expellitur homo. Jam enim peccatum imputatur, etiamsi non subsequatur factum, quando rea tenetur in consensione conscientia. "

Quare haec de animae partibus dixit.

Haec de animae partibus interseruimus, ut ipsius animae natura plenius cognosceretur, et secundum quam sui portionem in ea sit liberum arbitrium intelligatur, scilicet secundum rationem, quo omne peccatum mortale geritur, sed non omne veniale, illud scilicet, quod in solo motu sensualitatis existit.

Quod sensualitas saepe in Scriptura aliter quam supra accipitur, scilicet, ut etiam inferior rationis portio ejus nomine intelligatur.

Non est autem silentio praetereundum, quod saepe in Scriptura nomine sensualitatis non id solum in anima, quod est nobis commune cum pecore, sed etiam inferior portio rationis, quae temporalium dispositioni intendit, intelligitur.

Quod diligens lector in locis Scripturae, ubi de ipsa fit mentio, vigilanter annotet.

( Finis texitis Magistri. )