Caput XIII.

37. Nunc jam videamus, quo disputantis progrediatur intentio: «Dubitari ergo,» inquit, «non potest, inesse quidem omni animae naturaliter virtutum semina, beneficio Creatoris inserta: sed nisi haec opitulatione Dei fuerint excitata, ad incrementum perfectionis non poterunt pervenire; quia secundum beatum Apostolum, neque qui plantat est aliquid, neque qui rigat; sed qui incrementum dat Deus (I Cor. III, 7) . Adjacere autem homini in quamlibet partem arbitrii libertatem, etiam liber ille qui dicitur 1818 Pastoris, apertissime docet, in quo duo angeli unicuique nostrum adhaerere dicuntur, id est bonus ac malus: in hominis vero optione consistere, ut eligat quem sequatur. Et idcirco manet in homine liberum semper arbitrium, quod gratiam Dei possit vel negligere, vel amare» (Cap. 12) . Si dubitari non potest, «inesse omni animae naturaliter virtutum semina, beneficio Creatoris inserta:» solus Adam praevaricatus est, et in peccato ejus nemo peccavit (Rom. V, 12) ; in nullis iniquitatibus concepti sumus, et in nullis nos matres nostrae peperere delictis (Psal. L, 7) ; non fuimus natura filii irae (Ephes. II, 3) , nec fuimus sub potestate tenebrarum (Coloss. I, 13) ; qui manentibus in nobis naturaliter virtutibus, filii potius nati sumus pacis et lucis. Absit ab animis piorum fallacis doctrinae insidiosa deceptio. Virtutes cum vitiis habitare non possunt. Quae enim participatio, inquit Apostolus, justitiae cum iniquitate? aut quae societas luci ad tenebras (II Cor. VI, 14) ? Virtus namque principaliter Deus est: cui non aliud est habere virtutem, quam esse virtutem. Hujus cum participes sumus, habitat Christus in nobis, qui est Dei virtus et Dei sapientia (I Cor. I, 24) : habitat fides, spes, charitas, continentia, intellectus, consilium, fortitudo, caeteraeque virtutes. Cum vero ab hoc bono recedimus, omnia nobis e contrario oriuntur ex nobis. Discedente enim pulchritudine, quid succedat nisi deformitas? abeunte sapientia, quid resideat nisi insipientia? non regnante justitia, quid dominetur nisi iniquitas?

38. Virtutum itaque semina, quae beneficio Creatoris inserta sunt, praevaricatione primi parentis eversa sunt; nec haberi queunt, nisi eo restituente qui dederat. Reformabilis enim est natura humana formatori suo, et eorum bonorum quae habuit capax est: ut per mediatorem Dei et hominum hominem Christum Jesum, in eo ipso quod ei remansit, possit recuperare quod perdidit. Remansit autem ei rationalis animus, qui non virtus, sed virtutis habitaculum est. Ex participatione enim sapientiae et justitiae et misericordiae, non sapientia neque justitia neque misericordia, sed sapientes et justi et misericordes sumus. Quae bona, quamvis rationale nostrum vitiis occupatum sit, et praevaricantibus nobis Dei templum spiritus immundus invaserit, possunt tamen rursus in ipsum rationale confluere, per eum qui mundi principem foras mittit (Joan. XII, 31) , et ligans fortem, vasa ejus rapit (Marc. III, 27) , fugatoque mundi hujus spiritu, dat Spiritum qui ex Deo est, ut sciamus quae a Deo donata sunt nobis (I Cor. II, 12) . Qui autem Spiritum Christi non habet, hic non est ejus (Rom. VIII, 9) .

39. Puto autem istum veri similitudine decipi, et in specie falsarum errare virtutum, dum ea bona, quae non possunt nisi ex Dei munere haberi, etiam in impiorum animis aestimat reperiri; ideo scilicet, quia multi eorum sint justitiae, temperantiae, continentiae, et benevolentiae sectatores: quae omnia non frustra quidem, neque inutiliter habent, multumque ex eis in hac vita honoris et gloriae consequuntur; sed quia in iis studiis non Deo, sed diabolo serviunt, licet habeant temporalem de vana laude mercedem, ad illam tamen beatarum virtutum non pertinent veritatem. Et ita manifestissime patet, in impiorum animis nullam habitare virtutem: sed omnia opera eorum immunda esse atque polluta, habentium sapientiam non spiritualem, sed animalem; non coelestem, sed terrenam; non christianam, sed diabolicam; non a Patre luminum, sed a principe tenebrarum: dum et ipsa quae non haberent nisi dante Deo, subdunt ei qui primus recessit a Deo.

40. Qui ergo dicit, «sine ullo opere gratiae naturaliter omni animae semina inesse virtutum;» quid laborat 1819 ostendere, nisi de istis seminibus quaedam germina praecedentium Dei gratiam pullulare meritorum? Denique ut videretur aliquid gratiae tribuisse: «Ad perfectionis,» ait, «incrementum semina haec pervenire non poterunt, nisi opitulatione Dei fuerint excitata:» ut scilicet opitulatio Dei sit cohortatio atque doctrina, mens autem, quae virtutum est opulenta seminibus, utatur facultate quam possidet; ad hoc tantum juvanda, ut earum virtutum apprehendat culmina, quarum sibi scit inesse principia. Igitur secundum istum humana anima sic aedificabitur in Dei templum, ut non accipiat fundamentum praeter quod aliud nemo potest ponere, quod est Christus Jesus. (I Cor. III, 11) . Quando autem hoc fundamentum incipitur , nisi quando fides in audientis corde generatur? Quae si naturaliter inerat, non coeptum ibi est aliquid, sed superstructum. Superflue ergo infidelis videbatur, qui fidem habebat antequam crederet. Hoc autem et de aliarum virtutum principiis potest dici, quas gratia augere debeat quia sunt, non donare quia desunt. Sed aliud nos omnia sanctarum Scripturarum eloquia docent. Legimus principium esse sapientiae timorem Domini (Prov. I, 7) : et legimus donum Dei hanc esse virtutem. Timor, inquit, Dei super omnia se superposuit: beatus homo cui donatum est habere timorem Dei (Eccli. XXV, 14 et 15) . Cum ergo timor Dei principium sit sapientiae; quae virtus haberi potest sine sapientia, cui ex timore principium est? Beatus apostolus Petrus: Gratia vobis, inquit, et pax adimpleatur in recognitione Domini nostri Jesu Christi, qui nunc omnia nobis divina virtute sua, quae ad vitam et pietatem pertinent, donavit (II Petr. I, 2-4) . Numquid ait, Qui virtutum semina, quae naturaliter habebamus inserta, opitulatione sua excitavit in nobis? Sed ait, Qui nunc omnia nobis, quae ad vitam et pietatem pertinent donavit. Quod dicendo, cujus virtutis initium in natura posuit, quod non ab eo collatum sit, qui cuncta donavit? Propter quod et beatus Paulus: Quid enim habes, inquit, quod non accepisti? Si autem accepisti, quid gloriaris, quasi non acceperis (I Cor. IV, 7) ?

41. Ergo omnia quae ad vitam et pietatem pertinent, non per naturam, quae vitiata est, habemus; sed per gratiam, qua natura reparatur, accepimus. Nec ideo aestimare debemus, in naturalibus thesauris principia esse virtutum, quia multa laudabilia reperiuntur etiam in ingeniis impiorum: quae ex natura quidem prodeunt, sed quoniam ab eo qui naturam condidit recesserunt, virtutes esse non possunt. Quod enim vero illuminatum est lumine, lumen est, et quod eodem lumine caret, nox est. Quia sapientia hujus mundi stultitia est apud Deum (Id. III, 19) . Ac sic vitium est, quod putatur esse virtus: quandoquidem stultitia est, quod putatur esse sapientia. Quando autem fieri potest, ut qui in naturalium virtutum seminibus, quae istae magnificat, gloriatur , ipsas virtutes suas ei doctrinae subjiciant provehendas, quae dicit, Si quis videtur inter vos sapiens esse, stultus fiat ut sit sapiens (Ibid., 18) ; et, Quia in sapientia Dei non cognovit hic mundus per sapientiam Deum, placuit Deo per stultitiam praedicationis salvos facere credentes (Id. I, 21) ? Quid illa scientiae sapientiaeque praesumptio magis ineptum esse censeat, magisque ridendum, nisi Spiritus Dei aspernationem subegerit superborum, rationesque illas, quae ignotae veritati canina facundia repugnabant, gratiae suae virtute destruxerit; ut semen verbi praesulcata cordis terra concipiat, et dignos aeternis horreis fructus Dei agri cultura producat?

42. Post illud autem nullius auctoritatis testimonium, quod disputationi suae de libello Pastoris inseruit, ex quo ostendere voluit, inter boni et mali 1820 angeli contrarias suasiones, ita omnem hominem naturali judicio et propriae discretioni esse commissum, ut ei non plus a Deo praesidii, quam a diabolo sit periculi; addidit definitioni suae regulam, dicens, «Et idcirco manet in homine liberum semper arbitrium, quod gratiam Dei possit vel negligere, vel amare.» In qua sententia etiam hoc quod ait, «in homine remanere semper liberum arbitrium,» ex aliqua parte non constat: siquidem multa millia infantium in regnum Dei assumptorum, aut a regno Dei extraneorum, sine ullius suae voluntatis arbitrio gratiam Dei aut accipiant, aut amittant; multique excordes ad omnia prorsus et fatui, per Sacramentum regenerationis ab aeternae mortis vinculis eruantur. Accipiamus tamen ita hoc dictum, ut ad eos proprie pertineat haec definitio, qui uti possunt libera voluntate. Itane libera est ista libertas, ut tantum ex se habeat fastidii, ut negligat gratiam Dei: tantum ex se habeat delectationis, ut diligat? Itane illum vetustae infidelitatis glacialem rigorem nullus meridiani caloris spiritus relaxavit, et torpor mentis obstrictae de suo algore concaluit; et dicente Domino, Ignem veni mittere in terram (Luc. XII, 49) , nulla ad cor frigidum scintilla pervenit, et cinis mortuus ex semetipso in flammam charitatis exarsit? Nihil tale in istius gratiae amatoribus factum est, quale illi experti sunt, qui dicebant, Nonne cor nostrum erat ardens, cum essemus cum illo in via, et aperiret nobis Scripturas (Id. XXIV, 32) ? Sed nec illud in eisdem actum est, quod de Lydia, civitatis Thyatirorum purpuraria, quae inter mulieres, quibus illic Apostolus praedicabat, sola tunc ostenditur credidisse: Cujus, inquit, cor aperuit Deus, ut intenderet his quae a Paulo dicebantur (Act. XVI, 14) ? Et tanta est secundum istum liberi arbitrii incolumitas et facultas, ut charitatem, quae in omnium arce virtutum est, non ex Dei munere, sed ex sola habeant voluntate? Quid ergo in anima a suo aedificatore reparatur ; aut qua largitate gratiae fiet ornatior, si illa sunt ei propria, sine quibus non possunt prodesse donata? Sed Apostolus, qui profitetur, sine charitate non operationes miraculorum, non scientiam, non fidem, non prophetiam, non erogationes divitiarum, non ipsam saevissimorum suppliciorum prodesse tolerantiam (I Cor. XIII, 2 et 3) ; unde habeatur ipsa charitas non tacet: Quoniam charitas, inquit, Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum, qui datus est nobis (Rom. V, 5) ; et, Pax, inquit, fratribus cum charitate et fide a Deo Patre et Domino Jesu Christo (Ephes. VI, 23) . Sanctus etiam Joannes apostolus instruat nos, unde hujus boni coeperimus esse participes. Charissimi, inquit, diligamus nos invicem, quia dilectio ex Deo est. Et ne possemus opinari, ideo dilectionem dictam ex Deo, quia in natura hominis hic satus esset affectus; paulo post ait, Non quod nos dilexerimus Deum, sed quoniam ipse dilexit nos: et iterum. Nos diligamus Deum, quia prior dilexit nos (I Joan. IV, 7, etc.) . Agnoscat ergo humana egestas, hoc quod de quibuslibet bonis recte dicitur, multo rectius sibi dici de eo, sine quo bona cuncta non prosunt: Quid enim habes quod non accepisti? Si autem accepisti, quid gloriaris quasi non acceperis (I Cor. IV, 7) ?