§ VIII.—De Igne Judicii.

0111A

230. Existunt variae de igne judicii quaestiones: 1º an eum Hilarius aliique Patres omnibus omnino subeundum senserint, 2º unde hoc senserint, 3º an crediderint sanctos ab eo poenae quidquam passuros, 4º an illum ignem opinati sint alium ab eo fore, quo diabolus cum suis in aeternum est cruciandus, postremo an ex eorundem opinione nemo ante judicium ejus poena affligatur. Singulae paucis sunt perstringendae.

231. Ignem judicii omnibus subeundum se existimare satis indicat Hilarius in Psal. CXVIII, lit. 3, num. 12, ubi ait: An cum ex omni otioso verbo rationem simus praestituri, diem judicii concupiscemus, in quo nobis est ille indefessus ignis subeundus, in quo subeunda sunt gravia illa expiandae a peccatis animae supplicia? 0111B Beatae Mariae animam gladius (flammeus) pertransibit, ut revelentur multorum cordium cogitationes: si in judicii severitatem capax illa Dei Virgo ventura est, desiderare quis audebit a Deo judicari? quasi diceret: Si ab hoc igne ne sanctissima quidem Dei mater futura est immunis; quis ab eo se immunem fore praefidat? Cum Hilario consentiunt Origenes homil. 6 in Exod. et in Psal. XXXVI homil. 3: Lactantius lib. VII, cap. 21: Ambrosius in Psal. CXVIII, serm. 3, num. 14: Paulinus Nol. epist. 28, n. 2, et Poem. 7; Caesarius Arelat. in appendice Serm. Augustini 104, num. 4 et 8; Eligius Noviom. homil. 8. Ea demum opinio ita apud veteres recepta fuit, ut Ambrosius in Psal. CXVIII, serm. 20, num. 12, de sancto Joanne evangelista scribat: De 0111C morte ejus aliqui dubitaverunt: de transitu per ignem dubitare non possumus.

232. Illi in hanc opinionem abiere, adducti tum ex verbis Pauli I Cor., III, 13: Uniuscujusque opus quale sit ignis probabit, tum maxime ex loco Gen. III, 24, in quo Deus, Adam et Eva e paradiso ejectis, in introitu ejus Cherubim cum gladio flammeo collocasse legitur. Unde nemini ad paradisum viam esse arbitrati sunt, nisi per flammeum illum gladium. Hoc certe non obscure innuit Ambrosius his laudati sermonis 3 verbis: Est etiam baptismum in paradisi vestibulo, quod antea non erat; sed postea quam peccator exclusus est, coepit esse romphaea ignea quam posuit Deus: et serm. 20, in eumdem Psal. CXVIII, num. 14: Illo igitur igneo gladio iniquitas exuretur. 0111D Quocirca Tertullianus Apologet. n. 47, paradisum definit, locum amoenitatis recipiendis sanctorum spiritibus destinatum, maceria quadam igneae illius zonae a notitia orbis communis segregatum. Huc spectat illud ejusdem lib. de Anima, num. 55: Nullis romphaea paradisi janitrix cedit, nisi qui in Christo decesserint. Porro Hilarius cum quod Mariae praedixit Simeon, Animam tuam pertransibit gladius, de flammeo illo gladio pertranseundo interpretaretur; inde, ob praeconceptam de ejusdem Virginis prae cunctis hominibus merito ac sanctitate opinionem, non male conclusit nemini non timendum judicium, ac neminem quantalibet sanctitate praeditum a gladii flammei probatione immunem fore.

0112A 233. At sicut omnes igne judicii probandos, ita non omnes ejus vim pariter sensuros esse, magno consensu praedicant: Lactantius, lib. VII, cap. 21: Quos autem plena et perfecta justitia incoxerit, ignem illum non sentient: Origenes, hom. 3 in Psal. XXXVI: Omnes nos ad illum ignem venire necesse est. Etiamsi Paulus sit aliquis vel Petrus, venit tamen ad illum ignem: sed illi tales audiunt, Etiamsi per ignem transeas, flamma non aduret te; Ambrosius dicto sermone 20, num. 13: Qui habuerit hic charitatis ignem, illic ignem gladii timere non poterit: et mox de Petro. Sed ille, inquit, examinabitur ut argentum, ego examinabor ut plumbum. Quippe, ut loquitur Paulinus epist. 28, viros illos Petri similes ignis ut commendatos suscipiens blando lambet attactu: et, ut habet Eligius 0112B homil. 8, tanta facultate illi igni praevalebunt, quanta charitate fidei et dilectionis Christi in vita custodierint praecepta. Apposite itaque a Gregorio Nazianz. sub initium Or. 26 appellatur ignis ille postremus, quo nostra omnia expendentur, aut purgabuntur: utpote qui cum sordes purget, expendat tantum ac probet sanctitatem. Duplicem illam hujus ignis proprietatem tangit Caesarius in appendice Sermonum Augustini, Ser. 15, n. 4: Ut ergo, inquit, sunctum Jacob Deus noster velut aurum purgatum in judicio praesentaret, prius ab illo omnes maculas peccatorum abstersit; ut in eo ignis ille arbiter quod exureret invenire non posset: et serm. 104 in eadem appendice num. 8 generatim ait: Aurum, argentum, lapides pretiosos superaedificantes, per ignem illum, de quo dicit Apostolus, Quia in 0112C igne Domini revelabitur, absque ulla violatione transibunt.

234. Si autem absque ulla violatione aut mora ignem hunc transibunt, quibus nihil supererit purgandum, sequitur ut quibus plures abstergendae erunt peccatorum maculae, acrius vim ejus sentiant, aut etiam in co detineantur diutius. Hoc prae caeteris docet Eusebii Gallicani homilia, quam Fausti Regiensis esse opinamur. In ea porro legere est: Quanta fuerit peccati materia, tanta est pertranseundi mora: quantum exegerit culpa, tantum sibi ex homine vindicabit quaedam flammae rationabilis disciplina: et quantum stulta iniquitas gesserit, tantum sapiens poena desaeviet; quae verba rursum habes descripta in Appendice Augustini, serm. 252, n. 3.

235. Propter discretionem, qua ignis ille cum peccata 0112D puniat, reveretur sanctitatem, cognominatur a Fausto flamma rationabilis, et sapiens poena; a Paulino epist. 28, n. 2, ut et in altera appendicis epistola ad Marcellam, ignis sapiens; a Caesario Arelat. laudato serm. 15, ignis arbiter: quo nomine rursum donatur a Paulino Nol. poem. 7.

236. Quae cum ita sint, ex verbis Hilarii, Si in judicii severitatem capax illa Dei Virgo ventura est, adversus gloriam ac sanctitatem purissimae Dei genitricis nihil conficitur. Non enim obscure significat se Scripturae auctoritate coactum, ut illam in judicio per gladium flammeum pertransituram confiteretur. Ex quo dum concludit, Desiderare quis audebit a Deo judicari? innuit neminem beatae illi Virgini ut sanctitate, 0113A ita et privilegiis comparandum esse. At quae ex lege communi per flammam pertransibit, tanto pertransibit gloriosius, quanto magis illaesa pertransibit. Si enim, ut loquitur Faustus homilia laudata, illuc justi velut per amoenos gurgites, incendiis naturam suam mutantibus, transmeabunt, et intacta ignibus corpora ipsis honorificanda erunt poenis, quia non sunt oneratu peccatis; quanto magis hoc de beata Virgine Hilarium sensisse existimandum est? Quod enim ipse crediderit, hominem ad eam innocentiam pervenire posse, ut ei ab illo igne nihil timendum sit, liquet ex eodem Tractatu lit. 3, n. 13, ubi notans Prophetam non judicium desiderare, sed concupiscere desiderare; desiderii hujus ratio in quo sita sit, sic explicat: Scilicet ut in tanta innnocentia maneat, ut tuto jam et sine 0113B metu judicii terrorem desideret. Haec observasse intererat, ut piissimus Praesul intemeratae Virginis honorem illibatum voluisse ostenderetur.

237. Minoris momenti est scire, utrum eodem igne, quo cruciandi sunt reprobi, expiandae sint peccatorum reliquiae. Diversum eum fore disertis verbis docet Faustus homilia laudata. Neque minus perspicua sunt haec Ambrosii in Psal. CXVIII, serm. 3, verba: Alius est iste ignis, quo exuruntur peccata non voluntaria, sed fortuita, quem paravit servis suis Dominus Jesus, ut eos ab ista commoratione, quae permixta est mortuis, emundet: alius iste ignis, quem deputavit diabolo et angelis ejus. Unde cum Hilarius judicii ignem ignem indefessum nuncupat, non tam ignis hujus aeternitatem spectasse intelligendus est, quam 0113C naturam, qua vis ejus vel longo urendi ministerio minime debilitatur. Tertullianus vero Apologet., n. 48, de judicio agens jugis ignis, ignis aeterni, et jugis judicii meminit: sed ibi in solos reprobos respicit.

238. Restat de expiatoriis poenis ante judicium quaestio caeteris non levior, quaeque ab Augustini aevo suos jam adversarios patiebatur; quibus ille respondet lib. XXI de Civit. Dei, c. 16: Quisquis igitur cupit poenas evadere sempiternas, non solum baptizetur, verum etiam justificetur in Christo; ac sic vere transeat a diabolo ad Christum. Purgatorias autem poenas nullas futuras opinetur, nisi (proxime) ante illud ultimum tremendumque judicium. Ipse autem, cum hanc eis opinionem liberam utcumque permittat, sese aliter sentire postea non dissimulat. Jam etiam nonnihil 0113D confectum est, unde Hilarii ea de re sententia explicetur. Ab eo quippe audivimus, unumquemque statim a morte judicari, ac praeter omnino bonos aut omnino malos, quoddam distingui hominum genus inter utrosque medium. Singulis etiam sortem attribuit diversam: ut cum ex ipsius opinione impios statim excipiat ultor infernus, justis autem consortium Christi mors acquirat, eorum qui medii sunt judicium ad Domini diem reservetur; non quod ignoret Deus quid mereantur, sed quod altiori consilio illis non revelandum censeat. Jam vero quis neget vel ex hac Hilarii opinione consequi, ut medius ille status non leves poenas patiatur? An levis poena est animae ad fruendum Deo creatae, a consortio Christi, 0114A quo mediante Deo potimur, retardari? Quid de illa anxietate dicam, qua interim medius ille status cruciatur, donec utrum amore an odio, poenis inferni an coeti gaudiis dignus sit, novissimo judicio accipiat?

239. Si praeterea perpendatur quod in Psal. CXXXVIII, n. 22, ait: Humanae ista lex est necessitatis, ut consepultis corporibus animae ad inferos descendant; conficietur primo, eum ab hac lege immunem sensisse neminem, maxime ubi adjecta fuerint subnexa: quam descensionem Dominus ad consummationem veri hominis non recusavit. Deinde facile intelligetur, ideo huic legi, quam Christus implevit ut verum hominem sese per omnia demonstraret, caeteros homines ab Hilario dici necessario obnoxios, quia omnes post mortem per ignem sunt probandi utrum Christi regno digni 0114B sint; quemadmodum omnes omnino in die judicii, corporibus receptis, per ignem sunt transituri, antequam ad regnum Dei Patris pervehantur. Hoc concesso, non inficiandum est eos, in quibus ignis ille multa concremanda repererit, tam diu in inferis detineri et cruciari, quam diu purganda eis fuerit aliqua peccatorum macula.

240. Ne vero cuiquam ab Hilario aliena videatur haec nostra interpretatio; Origenis, ipsi (ut notum est) familiaris, subjicienda sunt verba, quibus aperte adstruitur, quod apud illum minus explicatum est. Porro Commentariis in I Reg. XVIII, edit. Huet. pag. 36, tradit hinc longe feliciorem esse nostram, quam eorum qui ante Christum vixerunt, conditionem, quod nulli eorum, non Abrahae, non patriarchis, 0114C non prophetis datum sit eo ubi lignum vitae erat praetergredi. Nos vero, inquit, qui in saeculorum consummationem advenimus, habemus quid eximium ultra caeteros. Quid illud est? Si ex hac vita excesserimus boni et probi, non una nobiscum peccatorum sarcinis conductis, pertransibimus flammeum gladium, nec in locum illum, in quo, qui ante ejus adventum quieverant, Christum exspectabant, deveniemus. Pertransibimus nullo nobis a flammeo illo gladio damno illato. Uniuscujusque vero quale opus sit, ignis ipse probabit. Si alicujus opus combustum fuerit, damnum contrahet, ipse vero salvabitur sic quasi per ignem. Pertransibimus ergo, etc. Quid clarius? Christianis ante judicium concessum est ad paradisum pervenire: eo tamen nemo pervenit nisi per gladium flammeum. Sed per 0114D ignem illum alii pertranseunt illaesi, aliis damnum infertur.

241. Piaculares quoque flammas probat Tertullianus ad calcem libri de Anima. Ubi enim ostendit aequum esse, ut cum anima in bene aut male actis primas habeat, prima etiam, nondum recepta carne, aut plectatur aut recreetur; tandem concludit: In summa cum carcerem illum, quem Evangelium demonstrat, inferos intelligamus; et novissimum quadrantem, modicum quodque delictum mora resurrectionis illic luendum interpretemur: nemo dubitabit animam aliquid pensare penes inferos, salva resurrectionis plenitudine per carnem quoque. Hinc confirmatur quod superiore § observatum est in haec Cypriani verba: 0115A Aliud missum in carcerem non exire inde donec solvat novissimum quadrantem, aliud statim fidei et virtutis accipere mercedem; aliud pro peccatis longo dolore cruciatum emundari et purgari diu igne, etc. ea nimirum non de poenitentibus vivis, sed de fidelibus defunctis, quibus aut nihil, aut aliquid purgandum superest, dicta esse. Aliorum Patrum ea de re sententias consulto praeterimus. Non enim tam animus est Ecclesiae de purgatoriis poenis fidem probare, quam illustrare Hilarii sententiam, eamque huic fidei consentaneam demonstrare.