Articulus III. De sancti Victorini operibus aut dubiis aut suppositiis.

0289B

Pervulgatus in Apocalypsin commentarius Victorino abjudicandus.—Extat in Ss. Patrum bibliothecis commentarius in Apocalypsin, cui titulus est: Victorini pitabonensis episcopi; num vero illius sit genuinus foetus, inter eruditos adhuc controvertitur. Perdoctus Caveus scribit : «Aut ejus non esse, aut mire interpolatum et mutatum necesse est. In suo etenim commentario Victorinum chiliastarum errori favisse, diserte tradit Hieronymus , quem tamen hujus commentarii auctor strenue impugnat, 0289C dogmaque istud Cerintho haeresiarchae adscribit. Citat etiam Theodorum, historiae ecclesiasticae sub Justiniano conditorem, cujus collectanea habemus hodie, ut alia mittam. Unde evidentissime colligitur, Victorini si sit, egregias interpolationes passum esse, et aliam plane induisse faciem, ex quo e Victorini manu primum prodiit.»

Basnagius de laudato Victorini commentario in Apocalypsin hunc in modum pronuntiat : «Multis ille liber fabulis refertus est. Existimat Jeremiam nondum vita abiisse; Neronem futurum antichristum, et in mundi fine venturum. Eo inclinat clarissimus Dupin in nova sua bibliotheca, Victorini commentarium esse: il y a apparence qu'il est de lui. Victorino tamen abjudicandum 0289D esse existimamus, judicemque damus Hieronymum (in Papia, cap. 18, in Catalogo) : Hic dicitur mille annorum judaicam edidisse δευτερώσιν, quem secuti sunt Irenaeus et Apollinarius, et caeteri, 0290A qui post resurrectionem aiunt in carne cum sanctis Dominum regnaturum. Tertullianus quoque in libro de spe fidelium, et Victorinus pictavonensis, et Lactantius hac opinione ducuntur.» Commentarius vero adscriptus Victorino, millenariorum percellit opinionem : «Mille annorum regnum non arbitror esse terminum . . . . . Ut mei sensus capacitas sentit proferri, quoniam denarius numerus Decalogum significat, centenarius virginitatis coronam ostendit. Qui enim virginitatis integrum servaverit propositum, et Decalogi praecepta fideliter impleverit . . . . . iste vere sacerdos est Christi, et millenarium numerum perficiens, integre creditur regnare cum Christo, et apud eum recte ligatus est diabolus.» Doctissimus Lampe valde probabile 0290B esse indicat, hunc commentarium falso Victorino adscribi. Econtra eruditus Dupinius postquam diversa in utramque partem adduxit argumenta, tamdem concludit : «Non ergo adserendum, illud commentarium falso adscribi Victorino, quin vero similius est, illius esse genuinum foetum.» Sapientissimus Tillemontius pro more suo hanc quaetionem modeste ac diligenter petractavit. Fatetur primo diversis ex rationum momentis γνεσιοτήτα illius commentarii in Apocalypsiu in dubium revocari a non paucis; sed adserit dein, sibi videri multo plura superesse argumenta, quibus ad credendum inducimur hunc commentariolum tamquam genuinum, ex tot sancti hujus martyris operibus atque laboribus, quoddam ἀποσπασμάτων (reliquum) esse suspiciendum: 0290C interim tamen etiam largiendum, loca in favorem chiliasmi olim inibi obvia, subsequis temporibus mutationem passa fuisse . Quid quod etiam cl. Tillemontius alibi quaedam quoque momenta subjiciat, ex quibus intelligitur, cur ea loca, quae modo de chiliasmo in laudato commentariolo habentur, vel corrupta vel interpolata sint. Occurrunt haec loca ad finem praefati opusculi, atque cuilibet primo intuitu facile innotescit, horum stylum a praecedentium stylo multum differre. Ad haec est, quod facile omnino credamus, ejusmodi alterationes diversos antiquos Ss. Patres quoad idem dogma subiisse . Nostra autem in praesenti casu conjectura magis adhuc confirmatur ex hoc, quod in ipsa hac interpretatione quaedam adhuc vestigia de millenariorum opinione 0291A offendantur; cum inibi adseratur omnes sanctos conventuros esse, et Dominum nostrum Jesum Christum adoraturos. Sive vero laudatus commentariolus Victorini sit, sive non, deprehenduntur tamen in eo varii antiquitatis characteres. Huc refert Tillemontius auctoris loquendi modum de Romano Senatu , quod nimirum ea tempestate ille nomine suo et auctoritate sua persecutiones adversus christianos decreverit. Dein quae de Nerone scribit , hunc in modum: Unum autem de capitibus occisum in morte, et plaga mortis ejus curata est, Neromen dicit. Constat enim dum insequeretur eum equitatus missus a Senatu, ipsum sibi gulam succidisse. Hunc ergo suscitatum Deus mittet regem dignum dignis, et Christum, qualem meruerunt Judaei. Quae opinio communior fuit in primitivis 0291B Ecclesiae saeculis, quam in subsequis.—Tertio dum recenset Divi Pauli Epistolas, altum apud eum silentium de Epistola ad Hebraeos . Jam vero aetate sancti Victorini nostri, apud Occidentales vulgata opinio erat, Epistolam ad Hebraeos D. Paulum nequaquam habere auctorem. Sic insuper notatu etiam dignum in hoc commentario, quod, dum propheta cum Elia venturus commemoratur, nulla de Enocho mentio fiat; sed dumtaxat, tradatur aliquos Moysen, aut Elisaeum loco illius opinatos fuisse . Quod vero ipsius auctoris opinionem spectat, ille putavit Jeremiam fuisse, utope cujus mors in scriptura non commemoratur. Haec omnia respici possunt tanquam satis apta indicia antiquitatis laudati commentarii. Denique stylus in hoc opere observatus, cum charactere, 0291C quem de Victorini scribendi ratione S. Hieronymus notavit, optime convenit: quod scilicet rudis et impolitus fuerit, grandia sensibus, et viliora videantur Victorini opera compositione verborum. Ita censet vir doctissimus Tillemontius de commentario in Apocalypsin, utut simul etiam animadvertat, tutissimum fore, si quaestio de vero auctore indecisa relinquatur , quod judicium utroque pollice subscripsit perdoctus Lardnerus . Econtra reverendissimus Dominus Ceillerius adfirmare non dubitat, hunc commentarium merito adscribi S. Victorino patavionensi Episcopo ac martyri ; sed nulla alia in suae sententiae 0292A confirmationem adducit argumenta, praeter ea, quae ex Tillemontio supra notavimus. Nostra vero aetate viri eruditissimi Gallandius , Oelrichsius , et Schoenemannus Commentarium in Apocalypsin Victorino abjudicant. Mihi vero perplacet viri acutissimi summique critici Joannis Launoy circa auctorem hujus commentarii judicium ita sentientis : «Ad Victorini commentarium in Apocalypsin, quem habemus in Bibliotheca Patrum, quod attinet, fieri potest, ut (si Cassiodoro creditur) partim illius sit, partim alterius: illius quidem in iis, quae difficilium locorum explicationem contineant: alterius vero, qui reliquorum locorum expositionem suppleverit. In summa res ista tota in eum adducta est statum, ut certum sit, nihil esse certi, quod vere affirmateque dici queat.»

0292B Caeterum in laudato commentario haec notatu digna offendimus praeeunte cl. Ceillierio . Primo: In toto orbe septem ecclesias omnes esse, et septem nominatas, unam esse catholicam, Paulus docuit . Secundo, quod baptisma peccata auferat . Tertio, quod nicolaitae nomen suum acceperint a Nicolao Diacono; quodque docuerint Idolothyta exorcizata licite manducari posse, pacemque fornicatoribus octava post lapsum die dandam esse . Quarto, auctor enumerat viginti quatuor Veteris Testamenti libros , nixus traditioni cujusdam Theodori . Ex eodem 0293A commentariolo constat, Apocalypsin tunc temporis omnino agnitam fuisse . Spectat denique iste commentarius etiam Epistolam ad Hebraeos . In appendice ad tomum tertium operum divi Augustini editionis maurinorum impressus habetur auctoris anonymi commentarius in Apocalypsin, desumptus plurimam quoad partem ex eo, qui prae se fert nomen sancti Victorini Petavionensis .

Huic commentario in Apocalypsin praefixa habetur Patrum praefatio, Hieronymo adscripta, in qua Victorinus dicitur, idem sensisse cum Papia et Nepote; verum judice viro doctissimo absque omni fundamento ille prologus seu Epistola ad Anatolium D. Hieronymo adscribitur, nullusque Criticorum, quod sciam, eamdem uti genuinam admittit.

0293B Alia S. Victorino falso adscripta opera.—Tribuuntur etiam sancto Victorino nostro carmina duo, quae habentur in sacrorum poetarum collectione Fabriciana de Jesu Christo Deo et homine unum; alter titulus est lignum vitae; sed conjectura plane incerta, et ut mihi videtur, inquit Caveus , cui consentiunt clarissimi Duumviri Oelrichsius et Schoenemannus , falsa.

Observat Tillemontius , quod in variis manuscriptis 0294A sancto Victorino Petavionensi episcopo ac martyri Hymnus de sancta Cruce, seu de Paschate, vel de Baptismo inter D. Cypriani opera relatus adtribuatur; eumdemque Hymnum venerabilis Beda noster sub nomine Victorini allegat hisce verbis: Qua ductus opinione Victorinus pictaviensis antistes Ecclesiae de Golgotha scribens ita inchoat.

Est locus ex omni medium, quem cernimus orbe,
Golgotha Judaei patrio cognomine dicunt.

Est hoc carmeu admodum praeclarum, et spectato nostri auctoris stylo elegantius, quam ut possit vel debeat eidem adtribui. Ex hoc carmine cognoscimus referente Tillemontio , quod multi homines Christianam religionem profiteri ea aetate voluerint, qui ne quidem usque ad baptismum in ea immoti perseverarunt.

0294B Carmen seu versus incerti auctoris adversus Marcionem vulgo inter Tertulliani scripta edi solitos. Victorino vindicare studet saepe jam citatus Tillemontius . Quam sententiam etsi nostram facere nolumus (utpote levi nixam conjecturae) tamen opus illud ad saeculum tertium referre non dubitamus, quod tractatio docet, maximeque index Episcoporum romanorum, quem continet.

Recepit auctor istius scripti e libris ambiguis Epistolam ad Hebraeos uti ex hisce constat versibus .

Sanguine nam vituli populum, simul omnia vasa
Atque sacerdotis et scripta volumina legis
Sparsit, aqua mixto. (Collat. Hebraeor., IX, 19).

Hoc Dominus noster, qui nos sua morte redemit,
0294C Extra castra volens populi vim passus iniqui. (Vide Hebr., XIII, 12).

Foederis hinc etiam novi inenarrabilis auctor
Discipulus Joannes animas pro nomine passas
Testatur tali sese vidisse sub ara,
Clamantes Dei vindictam pro caede potentis. (Vide Apocalypsin, VI, 5).

Et ibidem, pag. 805. edit, Paris., 4634, ac Venetae, 1744, pag. 637.

Sic quoque Joannes: sic pandit Spiritus illi,
Tot numero soliis senioribus insuper albis (Vide Apoc., VI, 4).

Sanctus Hieronymus citat commentarium Victorini in Dialogos M. T. Ciceronis; verum argumentum ejusmodi materiae potius convenit Victorino Africano, qui fuit rhetorices professor.