Articulus IV. Observationes theologicae in genuina S. Victorini opuscula et editionum recensio.

0295A

Doctrina S. Victorini de quatuor Evangeliis, etc.—In Fragmento de Fabrica mundi, in quo de opere septimi diei disserit, observat S. Victorinus inter alia tanquam notatu dignum, quatuor animalia ante thronum Dei, quatuor Evangelia, et quatuor flumina in paradiso fluentia , Evangelium S. Joannis in eodem tractatu hoc modo adducitur , Joannes Evangelista sic dicit: In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. In scholiis suis in Apocalypsin beati Joannis de iisdem quatuor Evangeliis ita discurit : Quatuor animalia quatuor sunt 0295B Evangelia. «Primum animal simile leoni, et secundum simile vitulo, et tertium habens faciem similem homini, et quartum simile aquilae volanti . . . . . Animalia igitur quod differentia sunt vultu, hanc habent rationem; simile leoni animal Marcum designat, in quo vox leonis in eremo rugientis auditur. Hominis autem figura enititur Matthaeus enuntiare nobis genus Mariae , unde carnem accepit Christus. Ergo dum enumerat ab Abraham usque ad David, et usque ad Joseph, tamquam de homine locutus est. Ideo praedicatio ejus hominis effigiem ostendit. Lucas sacerdotium Zachariae offerentis hostiam pro populo, et apparentem sibi angelum dum enarrat, propter Sacerdotium et hostiae conscriptionem, vituli imaginem tulit. Joannes Evangelista aquilae similis, assumptis 0295C pennis ad altiora festinans, de Verbo Dei disputat. Marcus Evangelista sic incipiens: Initium Evangelii Jesu Christi, sicut scriptum est in Isaia Propheta, vox clamantis in deserto, leonis habet effigiem. Matthaeus autem: Liber generationis Jesu Christi Filii David, Filii Abraham; haec est facies hominis. Lucas vero dixit: Fuit Sacerdos nomine Zacharias, de vice Abia, et mulier ei de filiabus Aaron; haec est imago vituli. At Joannes cum incipit: In principio erat Verbum, ei Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum; similitudinem aquilae volantis ostendit . Non solum autem Evangelistae sed et ipsum Verbum Dei Patris omnipotentis, qui est Filius ejus D. N. Jesus Christus, fert easdem imagines in tempore adventus sui. Cum nobis praedicat, est tanquam leo, et catulus leonis: 0295D et cum propter salutem hominum homo factus est ad mortem devincendam, et universos liberandos, et quod seipsum obtulerit hostiam patri pro nobis, vitulus dictus est. Et quod mortem devicerit et ascendit 0296A in coelos extendens alas suas, et protegens plebem suam, aquila volans nominatus est. Hae ergo praedicationes, quamvis quatuor sint, una est tamen, qui de uno ore processit. Oculos autem intus et foris habere ea animalia in praedicatione novi Testamenti, providentiam spiritualem ostendit, quae et secreta cordis inspicit, et supervenientia videt, quae sunt intus et foris.» In hoc S. Victorini loco omnia quatuor Evangelia, singulorumque initium, vel saltem ab initio statim obvenientes res in iis deprehendimus; unde hic locus a nobis maximo in pretio habendus est.

Evangelium Joannis quo tempore, ac qua occasione scriptum?—Non solum S. Victorinus adnotat tempus, quo S. Joannes suum Evangelium conscripserit, sed 0296B qua etiam occasione permotus fuerit. Composuit scilicet illud, postquam in Patmos insulam Joannes relegatus fuit, eo consilio, ut eo tempore exortas haereses refutaret atque destrueret . «Ostensa arundo similis virgae (verba sunt S. Victorini) haec ipsa est Apocalypsis, quam postea exhibuit Ecclesiis: nam et Evangelium perfectae fidei nostrae salutis causa postea scripsit. Cum enim esset Valentinus et Cerinthus, et Ebion, et caeteri scholae Satanae diffusi per orbem, convenerunt ad illum de finitimis provinciis omnes episcopi, et compulerunt eum, ut et ipse testimonium conscriberet.» Haud absimilia habentur in commentario Victorini in Apocalypsin .

Actus Apostolorum a S. Victorino laudati.—Actuum apostolorum meminit sanctus Victorinus bina 0296C vice in hisce scholiis in Apocalypsin; et quidem dum ita scribit : «Et nos legimus in Actis Apostolorum, quemadmodum loquens discipulis suis, raptus est in coelos.» Atque alibi : «Sicut Petrus ad Judaeos exclamavit: Dextera Dei exaltatus acceptum a Patre Spiritum effudit, hunc quem videtis.»

De Divi Pauli Epistolis.—In fragmento de fabrica mundi, quod Caveus primus edidit, occurrit in meditationibus Victorini in septimum diem, quo Deus ab omni labore requievit, inter alia de hoc notatu digno numero exempla et sequens: Et septem Ecclesiae apud Paulum . Ubi margo editionis Cavei habet pro Paulum, Apocalypsin, sed male, et recte Paulum; nam Cyprianus, de exhortatione martyrii, pag, 125, edit. Amstel. et Bremensis, pag. 179, ait: 0296D «Apostolus Paulus, qui hujus legitimi numeri et certi meminit, ad septem Ecclesias scribit.» Vide et 0297A alia ibidem hunc locum illustrantia. Quod vero Victorinus intellexerit septem Ecclesias, ad quas tot Epistolae in collectione paulina directae sunt, ex duplici auctoris nostri loco, uno in scholiis in Apocalypsin, altero ejusdem in commentario in Apocalypsin manifeste constat; in utroque haec habentur : «Istae septem stellae sunt septem Ecclesiae, ad quas fecit Epistolas; non quia ipsae solae sunt Ecclesiae, aut principes, sed quod uni dicit, omnibus dicit. Unde et in toto orbe septennatim Ecclesias omnes, septem esse nominatas, et unam esse Catholicam, Paulus docuit, scribens ad septem Ecclesias, uti ad Romanos, ad Corinthios, ad Galatas, ad Ephesios, ad Philippenses, ad Colossenses, ad Thessalonicenses. Postea singularibus personis scripsit, ne excederet modum 0297B septem Ecclesiarum. Et in brevi contrahens praedicationem suam ad Timotheum ait: ut scias, qualiter debeas conversari in Ecclesia Dei vivi.»

Prima Petri Apostoli Epistola a Victorino laudata.—Sanctum Victorinum divi Petri Epistolam primam agnovisse patet et ex scholiis, et commentario ejus in Apocalypsin; ait enim ad verba haec Apocalypseos, I, 6: Et fecit nos regnum et Sacerdotes . «Id est omnium fidelium Ecclesiam, sicut Petrus quoque Apostolus dicit : Gens sancta, regale Sacerdotium.»

Apocalypsis Joanni Evangelistae diserte attribuitur.—In libelli fragmento S. Victorini, de Fabrica mundi, etiam Apocalypsis Joanneae expressa mentio habetur. Nam leguntur in fine istius fragmenti verba haec : «Itaque sine dubio autem diei angeli duodecim, 0297C noctis angeli duodecim pro numero scilicet horarum; hi sunt namque quatuor viginti testes dierum et noctium, qui sedent ante thronum Dei coronas aureas in capitibus suis habentes, quos Apocalypsis Joannis apostoli et evangelistae seniores vocat.»

Tempus scriptae Apocalypsis et locus.—Adnotat S. Victorinus, episcopus et martyr, hisce in scholiis tempus, quo Apocalypsis a S. Joanne apostolo exarata fuit, dum ait in cap. XIII, 10: «Intelligi oportet tempus, quo scripta Apocalypsis edita est: quoniam tunc erat Caesar Domitianus; ante illum autem fuerat Titus frater illius; et Vespasianus, Otho, Vitellius et Galba. Isti sunt quinque, qui ceciderunt; Unus Exstat, sub quo scripta est Apocalypsis Domitianus scilicet .» Et paulo superius in cap. X, 11, scribit 0297D : «Hoc dicit propterea, quod, quando haec Joannes vidit, erat in insula Pathmos, in metallo damnatus a Domitiano Caesare: ibi ergo vidit Apocalypsin: 0298A et cum senior jam putaret se per passionem accepturum receptionem, interfecto Domitiano omnia ejus judicia soluta sunt, et Joannes, de metallo dimissus, sic postea tradidit hanc eamdem, quam acceperat a Deo Apocalypsin.» Confer Commentarium Victorini in Apocalypsin, tom. III. Bibl. Patrum Lugdun., pag. 420, C et G.

Numerus librorum Veteris Testamenti.—De Veteri Testamento sequentia notanda veniunt apud sanctum Victorinum nostrum. Computat viginti quatuor Veteris Testamenti libros dum ait : «Viginti quatuor seniores viginti quatuor libri sunt prophetarum, et legis referentes testimonia judicii. . . Alas Senas testimonia sunt Veteris Testamenti librorum. Ideo viginti et quatuor totidem faciunt, quot sunt seniores 0298B super tribunalia sedentes. . . Sunt autem libri Veteris Testamenti, qui accipiuntur viginti quatuor, quos in Epitomis Theodori invenies .» Eadem fere verba occurrunt in Commentario Victorini, in Apocalypsin, in Bibl. Patrum, Lugd., tom. III, p. 417.

Veteris Testamenti cum novo connexio.—Tradit praeterea sanctus martyr et episcopus, quod novum foedus fidem atque fundamentum habere debeat in veteri foedere, cui innititur, ac quasi superstruitur; scribit enim : «Nec praedicatio cum novo populum Christianum significat cantantem canticum novum, id est confectionem suam publice conferentem. Novum est, Filium Dei hominem fieri: novum est, cum corpore in coelum ascendere: novum est, remissionem peccatorum hominibus dare: novum, 0298C sancto Spiritu signare homines: novum est, sacerdotium accipere sacrae observationis, et regnum expectare immensae repromissionis. Cithara, et chorda in ligno extensa, significat carnem Christi passionis ligno conjunctam: Phiala confessionem, et novi Sacerdotii propaginem: angelorum autem multorum, imo omnium laus, omnium salus est, et testimonium universae creationis Domino nostro referentium gratulationem liberationis hominum de clade mortis. Resignatio sigillorum apertio est Veteris Testamenti, et praedicatorum praenuntiatio in novissimo tempore futurorum .»

De Jesu Christo Domino nostro docet S. Victorinus , quod sit Filius Dei ante originem saeculi apud Patrem genitus, homo factus in anima vera et 0298D carne; pro salute nostra homo factus : Patrem confiteri omnipotentem esse dicimus (verba sunt 0299A S. Victorini) et hujus Filium Christum «ante originem saeculi apud Patrem genitum, hominem factum in anima vera et carne, utraque miseria et morte devicta, et in coelos, cum corpore a Patre receptum, effudisse Spiritum sanctum, donum et pignus immortalitatis.»

Septem dona Spiritus sancti.—In fragmento de Fabrica mundi, de septem donis Spiritus sancti in hunc modum disserit : «Hi septem Spiritus nomina sunt eorum Spiritus, qui supra Christum Dei requieverunt (Isaiae, XI) . Summum ergo coelum sapientiae, secundum intellectus, tertium consilii, quartum virtutis, quintum scientiae, sextum pietatis, septimum timoris Dei. Hoc igitur verbum cum lucem fecit, sapientia vocatur; cum coelum, intellectus: 0299B cum terram et mare, consilium: cum solem et lunam, caeteraque, clara virtus; terrae ac maris excitat scientia; cum hominem finxit, pietas: cum hominem benedixit, ac sanctificat, timor Dei nomen habet.»

Jejunium in Parasceve. Diei Dominicae celebratio Sabbatumque in Dominicam mutatum.—Meminit etiam sanctus Victorinus celebrationis dominicae, et mutati sabbati in dominicam, dum ita loquitur : «Et ut ex ea re longius enarrem: Ecce quatuor animalia ante thronum Dei, quatuor Evangelia, quatuor flumina in paradiso fluentia, quatuor generationes populorum ab Adam usque ad Noe, a Noe usque ad Abraham, ab Abraham usque ad Moysen, a Moyse usque ad Christum Dominum Filium Dei: Die quinto terra et aqua foetus suos ediderunt. Die sexto creata 0299C sunt, quae deerant, ac sic Deus hominem de humo instruxit, Dominum omnium rerum, quae super terram, et super aquam creavit: prius tamen angelos atque archangelos creavit. Hic dies sextus Parasceve appellatur, praeparatio scilicet regni. Idcirco autem prius opera sua consummavit, quam angelos crearet, et hominem fabricavit, ne forte adjutores se fuisse falsa dictione asseverarent. Hoc quoque die ob Passionem Domini N. Jesu Christi, aut stationem Deo, aut jejunium facimus. Die septimo requievit ab omnibus operibus suis, et benedixit eum, et sanctificavit; idcirco, ut die Dominico cum gratiarum actione ad panem exeamus, et non cum Judaeis sabbatum observare videamur, quia ipse Dominus est sabbati, Parasceve solemus supponere et sabbatum. Christus 0299D igitur sabbatum corpore suo resolvit. Jesus quoque Nave et ipse sabbatum resolvit; die enim sabbati praecepit filiis Israel, ut muros civitatis Jericho tubicinibus circumirent, et bellum Allophilis indicarent. Mathathias autem princeps Juda sabbatum resolvit; nam praefectum antiqui regis Syriae sabbato occidit, et Allophilos sua persecutione subjecit. Quapropter verum illud sabbatum septem millia anni, in quo Christus cum electis suis regnaturus est.»

0300A Editiones operum S. Victorini Petavionensis.—Tractatum sancti Victorini, de Fabrica mundi, primus edidit Caveus, tom. I Hist. litter. de Scriptor. Eccles., pag. 103, Londini, in fol., 1689, recusum cum nonnullis notis criticis cl. Walkeri, Oxonii, 1740, et Basileae, 1741, a pag. 148—151, in Historia litteraria Cavei. Atque hanc postremam in recudendo hoc Victorini fragmento secutus est editionem Gallandius in Bibliotheca veterum Patrum, tom. IV, p. 40—52, quam more suo in aliquot sectiones divisit, auxitque nonnullis observationibus.

Scholia S. Victorini Petavionensis in Apocalypsin, Bononiae, in-8, a Basilio Millanio, 1558, primum edita, et a Gallandio in Bibliothecam veterum Patrum recepta fuere, vol. IV, pag. 52—64. Analysin 0300B horum duorum opusculorum exhibet indefessus P. Dominicus Schrammius, tom. VIII, a pag. 24—56.

Commentarius S. Victorini in Apocalypsin, cujus editionem primam hucusque ignoro (ita scribit cl. Alb. Fabricius, Bibl. med. et infimae latinitatis, tom. VI, lib. 20, pag. 295, edit. Mansi, 1754, Patavii, in-4) illatus est postea in Bibliothecas patrum, Parisiensem, de anno 1644, a pag. 507, tom. I Lugdunensem, pag. 414—421, tom. III.

Carmina duo, de Jesu Christo, Deo et homine unum, alterum de Pascha, seu lignum vitae inscriptum, in Gregorii Fabricii poetarum veterum ecclesiasticorum operibus christianis, pag. 761, impressa habentur.

Ad haec falsa Victorino adscripta opuscula pertinet 0300C editio facta Gothae sub prelo Reyher. p. Jo. Mich. Schallium, 1652, in-8. Sanctae reliquiae duum Victorinorum, pictaviensis unus episcopi martyris, afri alterius Caii Marii, rhetoris primum romani et consularis viri clarissimi conversi, deinde disputatoris subtilissimi, hoc est christiana eorumdem in prorsa (sit vitio typ. excusum) et versa oratione scripta: Illius quidem commentarius in Apocalypsin Joannis, et tria elegantissima de Jesu Christo Deo et homine, ejusque Pascha seu cruce, nec non de septem martyribus fratribus Macchabaeis, carmina: hujus, etc. Omnia et singula cum notis et praefatione D. Andreae Rivini (Prof. Lips.), qui suis sumptibus excudi fecit.

De viris Victorinis.—Pro Coronide hic animadvertendum, 0300D 1º quod eruditissimus Launoius in altera minore dissertatione annotet etiam ; sub eodem nomine (scilicet Victorini) quinque diversos auctores insignitos fuisse; quorum primus est, opinionis Praxeae assertor, cujus meminit Tertullianus ; secundus vero iste, de quo hucusque actum: romanus quidam rhetor, de quo Augustinus , tertius numeratur: quartus autem fuit ille massiliensis, cujus mentionem facit Gennadius . Ultimus tandem sive 0301A quintus, orator quidam, cognomine Lampadius, de quo commemorat Photius . Videsis hanc dissertationem. 2º Quod Gelasius, romanus Pontifex, Victorini opuscula inter apocrypha suo decreto recensuit ; ea fortasse de causa, quod millenariorum errore aspersa essent, ut testatur Hieronymus pluribus in locis. Sed, judice doctissimo viro Christ. Frider. Schmidio loca Hieronymi nos quidem exceptione 0302A majora haud dixerimus. Quamvis enim recte affirmari possit, scriptores, quos pungit Hieronymus, chiliasmum tenuisse, atque in eo describendo passim a Joannea Apocalypsi aberrasse: falsissimum tamen est, eosdem viros crassis illis opinionibus fuisse addictos, quas Cerintho affingere soliti sunt veteres, quasque Lardnerus (Lardner., in der Glaubwurdigkeit der evangel. Geschichte, tom. II, P. II, p. 649 et seqq.) male facilis, doctoribus orthodoxis cum Cerintho illo communes fuisse arbitratur. Lumper.