Incipit Tractatus Victorini, De Fabrica Mundi.

0301B

Cogitanti mihi, una cum animo meo conferenti, de fabrica mundi istius, in quo clausi tenemur, etiam velocitas fabricae istius haec est; sicut in libro Moysis 0302B continetur, quem de conditione ipsius scripsit, qui Genesis appellatur. Totam molem istam, Deus sex diebus in ornamento majestatis suae expressit, septimo quibus benedictione . . . consecravit. Idcirco igitur, quoniam septenario numero dierum et 0303A coelestia et terrestria reguntur, principii loco, de hac septimam ad omnium septimanarium rigionum metibor, et prout potuero, virtutis diem in eam consummationem conabor exprimere.

In principio fecit Deus lucem, eamque duodenario mero horarum, die noctuque, divisit, idcirco videlicet, ut laboribus hominum requies locum noctem dies superduceret, rursus dies supervinceret; hac se alterna vice labor quetis refoveretur, quies exercitatione rursus diei temperaretur. Quarto die fecit duo luminaria in coelo, majus et minus, ut alterum praeesset diei, alterum nocti (Genes., I, 16, 17) , solis et lunae; caeteraque sidera posuit in coelo, ut lucerent super terram, et discernerent tempora et annos et menses et dies et horas per stationes.

Nunc ratio veritatis ostenditur, quare dies Iiii, tetras 0303B nuncupatur ; quare usque ad horam nonam jejunamus 0304A , usque ad vesperam, aut superpositio usque in alterum diem fiat. Mundus itaque iste ex quatuor elementis constat, igne, aqua, coelo, terra. Haec igitur quator elementa temporum tetradem faciunt. Sol quoque et luna per anni spatium quatuor tempora efficiunt, veris, aestatis, autumni, hyemis; et haec tempora tetradem faciunt. Et ut ex ea re longius enarrem, ecce quatuor animalia ante thronum Dei (Apoc., IV, 6) . quatuor evangelia, quatuor flumina in paradiso fluentia (Gen., II, 10) , quatuor generationes populorum, ab Adam usque ad Noe, a Noe usque ad Abraham, ab Abraham usque ad Moysem, a Moyse usque ad Christum Dominum, Filium Dei; et quatuor animalia (Apoc., IV, 7) hominis, vituli, leonis, aquilae; et quatuor flumina (Gen., II, 11) , Fyson, Geon, Tygris, Euphrates. Homo Christus Jesus auctor eorum, quae 0304B supra memoravimus, tetrade ab impiis comprehensus 0305A est. Itaque ob captivitatem ejus tetradem ob majestatem operum suorum, et tempora humanitatis salubria, frugibus laeta, tempestatibus tranquilla, decurrant, ideo aut superpositionem facimus.

Die quinto terra et aqua foetus suos ediderunt. Die sexto creata sunt, quae deerant; ac sic Deus hominem de humo instruxit, dominum omnium rerum, quae super terram et super aquam creavit. Prius tamen angelos atque archangelos creavit, quam hominem finxit, spiritalia terrenis anteponens. Prius enim lux, quam coelum et terram . Hic dies sextus parasceve appellatur, praeparatio scilicet regni; Adam 0306A enim quem ad imaginem et similitudinem suam consummavit. Idcirco autem prius opera sua consummavit, quam angelos creavit, et hominem fabricavit, ne forte adjutores se fuisse falsa dictione asseverant . Hoc quoque die ob passionem Domini Jesu Christi aut stationem Deo, aut jejunium, facimus. Die septimo requievit ab omnibus operibus suis, et benedixit eum et sanctificavit. Hoc die solemus superponere; idcirco, ut die Dominico cum gratiarum actione ad panem exeamus. Et parasceve superpositio fiat, ne quid cum Judaeis sabbatum observare videamur, quod ipse Dominus sabbati Christus per prophetas suos 0307A odisse animam suam dicit (Is., I, 13, 14) ; quod sabbato corpore suo resolvit: prius autem, cum ipse Moysi praeciperet, ne circumcisio diem octavum praeteriret, quae die sabbato plerumque incurrit, sicut in evangelio scriptum legimus (Joan., VII, 22) . Moyses prospiciens duritiam populi illius (Mat., XIX, 8) , idcirco die sabbati legebamus (Ex., XVII, 9, 12; Col., II, 14) , et seipsum crucifixit . Et praelio quae , ab allophylis sabbato (I Mac., II, 31—41) , ut caperentur, et velut 0308A severitatem legis ad devetando disciplinam formarentur.

Et ideo David in Psalmo sexto pro die octavo Domino rogat ne in ira, neque in furore (Ps., VI, 1) , suo arguat eum, aut judicet; hic est enim revera futuri illius judicii dies octavus, qui extra ordinem septimanae dispositionis excessurus est. Jesus quoque Nave, successor Moysis, et ipse sabbatum resolvit, die enim sabbati praecepit filiis Israel (Jos., VI, 3) , ut muros civitatis 0309A Hiericho tubicinibus circuirent, et bellum allophylis indicarent. Matthias (Mathathias. interp. Vulgat.) autem princeps Judae sabbatum resolvit; nam praefectum Antiochi regis Syriae sabbato occidit (I Macc., II, 26, 40, 41) , et allophylos sua persecutione subjecit. Et apud Matthaeum scriptum legimus; Esaias quoque et caeteri collegae ejus sabbatum resolverunt (Mat., XII, 3) . Ut verum illud et justum sabbatum septimo milliario annorum observaretur. Quamobrem septem diebus istis Dominus singula millia annorum adsignavit, sic enim cautum est, In oculis tuis, Domine, mille anni ut dies una (Ps. LXXXIX, 4) . Ergo in oculis Dei singula millia annorum constituta sunt, septem enim habeo oculos Domini (Zach., IV, 10) . Quapropter, ut memoravi, verum illud sabbatum, et 0309B septem millia anni quo Christus cum electis suis 0310A regnaturus est. Septem quoque coeli sunt illis diebus conveniunt; sic enim cautum est; Verbo Domini coeli firmati sunt, et spiritu oris ejus omnis virtus eorum (Ps., XXXII, 6) . Hi septem spiritus. Nomina sunt eorum spiritus, qui supra Christum Dei requieverunt, ut apud Esaiam prophetam cautum est. Et requiescit super eum spiritus sapientiae, et intellectus, spiritus consilii, et virtutis, spiritus sapientiae et pietatis, et replevit illum spiritus timoris Dei (Is., XI, 2, 3) . Summum ergo coelum sapientiae, secundum intellectus, tertium consilii, quartum virtutis, quintum scientiae, sextum pietatis, septimun timoris Dei. Ex hoc ergo, tonitrua mugiunt, flumina extenduntur ignes conglobant, trabes ardentes apparent, sidera radiant, comae horribilis curabitur . Nonnunquam accedit etiam 0310B sol et luna invicem visitantur ; atque illa ultra formibilia, 0311A lumine radiantia in acie aspectu ejus , efficiunt . Auctoritatem totius creaturae justus ; Verbo cognomen est ei, sic enim dicit pater ejus, Eructatum est cor meum verbum bonum (Ps., XLV, 1) . Joannes evangelista sic dicit: In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum; hoc erat in principio apud Deum: omnia per ipsum facta sunt, et sine eo factum est nihil (Joan., I. 1, 2, 3) . Ergo primus factus creaturae est, secundus hominis humani generis, ut ait apostolus (I Cor., XV, 45, 47) . Hoc igitur Verbum, cum lucem fecit, sapientia vocatur; cum coelum, intellectus; cum terram et mare, consilium; cum solem et lunam caeteraque clara, virtus; cum terram ac mare excitat, scientia; cum hominem finxit, pietas; cum hominem benedicit et sanctificat, timor , 0311B Dei nomen habet.

Ecce septem cornua agnuli (Apoc., V, 6) , septem oculos Dei (Zach., IV, 10) ; septem oculi (Apoc., V, 6) stagnei septem spiritus (Apoc., IV, 5) ; septem faces ardentes ante thronum Dei (Apoc., IV 5) ; septem candelabra 0312A aurea (Apoc., I, 13) ; septem oviculae (Levit., XXIII, 18) ; septem mulieres apud Esaiam (Is., IV, 1) ; septem ecclesiae apud Paulum, (Act., VI, 3) , septem diacones; septem angeli ( Plus semel Apoc.), septem tubas (Jos., VI, vel Apoc., VIII) ; septem signacula libri (Apoc., V, 1.) septem septimanae, quibus pentecoste concluditur; septem septimanae apud Danielem (Dan., IX, 25) ; item quadraginta tres septimanae apud Danielem; apud Noe septem omnia munda in arca (Gen., VII, 2) ; septem vindictae de Cain (Gen., IV, 15) ; septem anni remittendi debiti (Deut., XV, 1) ; lucerna cum septem orificiis (Zach., IV, 2) ; septem columnae sapientiae in domum Salomonis (Prov., XI, 1) .

Nunc igitur de inerrabili gloria Dei in providentia videas memorari; tamen, ut mens parva poterit, conabor 0312B ostendere. Ut Adam illum per septimanam reformaverit, atque universae suae creaturae subveniret , nativitate filii sui Jesu Christi Domini nostri factum est. Quis itaque lege Dei doctus, quis plenus Spiritu sancto, non respiciat corde, ea die Gabriel 0313A angelum Mariae virgini evangelizasse, qua die draco Evam seduxit; ea die Spiritum sanctum Mariam virginem inundasse, qua lucem fecit; ea die in carne esse conversum, qua terram et aquam fecit; ea die in lacte esse conversum, qua stellas fecit; ea die in sanguine, qua terra et aqua foetus suos ediderunt; ea die in carne esse conversum, qua die hominem de humo instruxit; ea die natum esse Christum, qua hominem finxit; eadem die esse passum, quo Adam cecidit; ea die resurrexit a mortuis, qua lucem fecit. Humanitatem quoque suam septenario numero consummat, nativitatis, infantiae, pueritiae, adolescentiae, juventutis, perfectae aetatis, occasum . Judaeis quoque humanitatem suam etiam his modis ostendi, cum esurit, sitit, cibum potumque dedit, cum ambulat, eas 0313B esse scit , cum super cervicalem dormivit (Marc., IV, 38) ; cum autem freta aut procella pedibus ingreditur, ventis imperat, aegros curat, et claudos reformat, caecos eloquentia instituit videte Dominum se esse nuntiari ejusdem .

Duodenario numero dicere ut supra memoravi, per duodenas horas bifarie divisus est lucis et noctis, per has namque horas, menses et anni et tempora et saecula computantur. Constituta sunt itaque sine dubio autem diei angeli duodecim, noctis angeli duodecim, pro numero scilicet horarum. Hi sunt namque Xxiiii testes dierum et noctium (Apoc., IV, 4) , qui sedent ante thronum Dei, coronas aureas in capitibus suis habentes, quos in Apocalypsis Joannis apostoli et evangelistae seniores vocat, idcirco 0314A quia seniores sunt et aliis angelis et hominibus.