Littera IV. Daleth .

Adhaesit pavimento anima mea: vivifica me secundum verbum tuum. Vias meas enuntiavi (Hil. pronuntiavi), 0527B et exaudisti me: doce me justificationes tuas. Viam justificationum tuarum instrue me (Hil. fac ut intelligam): et exercebor in mirabilibus tuis. Dormitavit anima mea prae taedio: confirma me in verbis tuis. Viam iniquitatis amove a me: et in lege (Hil. et lege) tua miserere mei. Viam veritatis elegi (Hil. dilexi): justitiam tuam (Hil. judicia tua) non sum oblitus. Adhaesi testimoniis tuis, Domine: noli me confundere. Viam (Hil. in via) mandatorum tuorum cucurri, cum dilatasti cor meum.

1. Carnis terrenae societas prophetae molesta est.—Multiplex intelligentia non potest in se habere dictorum difficulatem, cum amota omni obscuritate, intelligendi magis abundet electio: ut in primo quartae litterae versu contuemur. Ait enim, Vers. 25: Adhaesit pavimento anima mea: vivifica me secundum 0527C verbum tuum. Potest istud et de assiduitate orationis intelligi, tamquam ex peccatorum confessione in terram Propheta prostratus adhaeserit pavimento. Sed ut altius aliquid sub his dictis intelligamus, perspecta diligentius verborum virtute, necessarium ducimus. Non enim ait, Adhaesi pavimento; sed: Adhaesit pavimento anima mea: et admonemur intelligere hic eum esse de animae et corporis societate conquestum. Et multa sunt, quae nos ut hoc potius probabile existimemus admoneant. Dixit enim Apostolus, corpus humiliationis nostrae (Philip. III, 21) ; dixit et propheta: Humiliata est in 299 pulvere anima mea (Ps. XLIII, 25) ; dixit rursum, Et in pulverem mortis deduxisti me (Psal. XXI, 16) . Igitur, vel quia in terrae hujus solo commoramur, vel quia ex terra instituti conformatique sumus, anima quae alterius 0527D originis est, terrae corporis adhaesisse creditur: maximum ipsa certamen suscipiens, ut se, etsi 0528A manens in eo, ab ejus societate divellat ut tamquam peregrina incolatu ejus utatur.

2. Vitam optat meliorem.—Non ignarus est autem Propheta, licet anterior aetate, apostolici tamen dicti, quia qui adhaerent Domino, in uno spiritu sunt. Scit etiam a se esse praedicatum, Adhaesit post te anima mea (Psal. LXII, 9) . Quin etiam legit in lege, Post Dominum Deum tuum ambulabis, et adhaerebis ipsi (Deut. XIII, 4) . Adhaerere igitur huic magis quam illi concupiscit. Sed quia meminit ex consortio ejus nonnullam se labem contraxisse peccati; orat ut per verbum Dei, quamvis admixta terrenae mortalique naturae anima ejus sit, ipse tamen in vitam vitae coelestis animetur. Scit enim se nunc pavimento adhaerere, non vivere: sed secundum verbum 0528B Dei, cui mortui vivunt, orat ut vivificetur in vitam.

3. Quid in viis suis, quid in via Dei ambulare.—Dehinc sequitur, Vers. 26: Vias meas pronuntiavi, et exaudisti me; doce me justificationes tuas. Qui secundum voluptates corporis vitam agunt, in viis suis ambulant. Qui autem omni vitiorum carnalium consuetudine derelicta in praeceptis Dei vivunt, jam illis non in sua, sed in via Dei iter est. Et haec audiamus in Deuteronomii praecepto: Sed nunc Israel quid Dominus Deus tuus poscit a te, nisi ut timeas Dominum Deum tuum, et ambules in omnibus viis ejus, et diligas eum, et servias Domino Deo tuo ex toto corde tuo et ex tota anima tua, et custodias praecepta Domini Dei tui et justificationes ejus, quae ego praecipio tibi hodie, ut bene sit tibi (Deut. X, 0528C 12 et 13) ? Ergo Deo adhaerens, in Dei via est.

4. Peccatorum confessio via est ad doctrinam Dei. —Et qua ratione Prophetam hic locutum existimabimus dicentem: Vias meas pronuntiavi, et exaudisti me; doce me justificationes tuas? Si enim vias suas praedicat, necesse est peccati vias praedicet: quia in via peccati sit, quisquis in via Dei non sit. Sed huic praesenti dicto consentiens illud videtur, quod dictum est, Pronuntiabo adversum me in justitias 300 meas Domino (Ps. XXXI, 5) ; et rursum, Justus in exordio sermonis sui ipse sibi accusator est (Prov. XVIII, 17) . Ergo hic pronuntiatio quae dicitur, non laudatio est, sed confessio viarum suarum, id est, peccatorum suorum poenitens professio. Et Propheta ut esset dignus spiritu prophetiae, vias suas, id est, peccata sua ante confessus est, ut post hanc pronuntiationem 0528D eorum, doctrinae justificationum Dei capax esset. Quod utrumque absolute docetur. Nam 0529A cum dicit, Pronuntiavi, confessionem hanc praeteriti temporis esse demonstrat, cum dicit, Doce me, oratio est ex futuro, quia confitendum ante est de peccatis, et exacta confessione discendum.

5. Legis non opera, sed scopum rogat doceri.—Manens autem Propheta in lege, non ex his doceri se postulat, quae corporali tunc ministerio gerebantur; sed ex his quae per speciem praesentium futuri erant sacramenta complexa. Vers. 27. Viam justificationum tuarum fac ut intelligam; et exercebor in mirabilibus tuis. Sermo praesens discrevisse cognoscitur justificationes a via earum . Et quantum re ipsa intelligitur, omne quidem ad quod per viam tenditur, non idem est quod et via ipsa quae pergitur. Quaerenda igitur causa est, cur Propheta 0529B praestari sibi, ut viam justificationum intelligat, potius quam ut ipsas justificationes cognoscat oraverit. Meminit enim omnes justificationes legis, umbram in se sanctarum justificationum continere: cum post sexennii servitutem hebraeus puer liber est (Exod. XXI, 2) , cum septimi anni fructus indigentibus et pecoribus terrae relinquuntur (Levit. XXV, 4) , cum post quinquagesimum annum omnia in jus familiae ejus unde decesserint revertuntur (Ibid. 13) . Et quia haec quae in lege sunt constituta, via est eorum quorum in his praeformatur exemplum; ut viam harum justificationum intelligens in mirabilibus Dei exerceatur orat, id est, in legis operibus versetur: quia lex sit ad futurorum bonorum speculum constituta.

0529C 6. Versionibus variis praefertur versio LXX.—De consequenti versu comperi multos varia sensisse, eo quod non eadem proprietate a caeteris translatoribus ex hebraeo demutatus esset, ut ab his Septuaginta interpretantibus conscriptus est. Nonnulli enim pro eo quod ab illis dictum est ἐνύσταξεν ἡ ψυχή μου, posuerunt ἔσταξεν ἡ ψυχὴ μου. Quidam 301 autem ex illis non ἐνύσταξεν, sed κατέσταξεν transtulit. Et aliud ἐνύσταξεν, aliud ἔσταξεν, aliud κατέσταξεν significare intelligitur. Sed nobis neque tutum est translationem Septuaginta interpretum transgredi: et sane ratio et sensus dictorum ita admonet, ut recte ac probabiliter versum translatum intelligamus. Est enim cum illis et nobiscum ita, Vers. 28: Dormitavit anima mea prae taedio. Et superior omnis 0529D sermo et consequens humilitatis et infirmitatis confessionem in se habet; cum pavimento anima adhaesit, cum peccatorum viae confitentur, cum intelligentiam viae justificationum orat. Consequens ergo 0530A est, ut nunc animam suam prae taedio mortalis habitaculi dormitare conquestus sit, quae nondum justificationum viam intelligat, quae etiam nunc pavimento adhaeserit. Atque ob id in viis Dei confirmandum sese orat, quia prae taedio dormitet.

7. Dormitationis ratio.—Sed hic ea ratio servata est, ut dormitare se, non dormire dicat: quia qui dormit, in ipso somni opere est; qui autem dormitat, dormitat antequam dormiat. Quae et in alio loco ratio servata est, cum dicit, Ecce non dormit, neque dormitabit, qui custodit Israel (Ps. CXX, 4) . Sed et illic, ubi meminit, Si dedero somnum oculis meis, et palpebris meis dormitationem (Psal. CXXXI, 4) ; dormitationem palpebrarum, somnum vero esse dixit oculorum, quia palpebrarum officium est, ut somnum ex 0530B dormitatione concilient. Propheta igitur etsi dormitat, non tamen dormit: atque ob id ne dormitans obdormiat, subjecit, Confirma me in verbis tuis: id est ut per omnium justificationum, quas superius memoravit, intelligentiam confirmatus, non modo non dormiat, sed etiam sine aliqua dormitatione pervigilet.

8. David a peccato, non a peccati via alienus. Beatitudinem rogat lege promissam.—Ait autem post haec, Vers. 29: Viam iniquitatis amove a me, et lege tua miserere mei. Promptum fuerat dicere, iniquitatem amove a me: sed licet infirmitatis suae conscius, cum meminit in corpore suo viam inesse peccandi, tamen per timorem Dei a peractione peccati omnis alienus est. Viam igitur peccati, qua ad peccatum pergere 0530C promptum est, amoveri a se deprecatur, id est, omnia corporalium voluptatum desideria auferri, nec tentationem aliquam concupiscentiae aut ignorantiae, qua tamquam per viam ad peccatum itur, ingruere. Nec solum id orat Deum, sed etiam ut per legem suam misereatur ejus. Per legem autem hoc modo misericordiam consequitur: quia ut superius ostendi, ita in lege sit scriptum: Et nunc Israel quid Dominus Deus tuus poscit a te, 302 nisi ut timeas Dominum Deum tuum, et ambules in omnibus viis ejus, et diligas eum, et servias Domino Deo tuo ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, et custodias praecepta Domini Dei tui et justificationes ejus, quae ego praecipio tibi hodie, ut bene sit tibi (Deut. X, 12 et 13) ? Ergo cum lex doceat in viis Dei ambulandum, ut ambulanti in his bene 0530D in posterum sit; et nunc Propheta oret vias injustitiae a se amoveri, sibique ut Deus misereatur ex lege: id orat quod lege conclusum est, ut in viis Dei ambulans in beatitudine collocetur.

0531A 9. Via veritatis, judicium.—Dehinc sequitur, Vers. 30: Viam veritatis dilexi, et judicia tua non sum oblitus. Viam multi diligunt, sed non omnes diligunt viam veritatis. Et quicumque aut voluptatum aut divitiarum aut honorum viam ineunt, sed et qui haereticorum doctrinis vagi et incerti et impii differuntur, in via quidem sunt, sed non sunt in via veritatis. Sed Propheta ex spiritu ejus loquitur, qui assumpto corpore dicturus postea erat, Ego sum via, veritas et vita (Joan. XIV, 6) . Et quia hoc judicium est, secundum quod Evangeliis continetur, Hoc enim judicium est, ut qui credit in me, habeat vitam aeternam (Joan. III, 15 et 19) ; merito Propheta ait, Viam veritatis dilexi, et judicia tua non sum oblitus. Nobis enim haec ad cognitionem posterius dicta sunt; sed Propheta in his et vivit et loquitur.

0531B 10. Testimoniis Dei adhaerendo a confusione liberamur. —Cohaeret autem sibi doctrinae et confessionis propheticae sermo: ait enim, Vers. 31: Adhaesi testimoniis tuis, Domine, noli me confundere: quia veterum et anteriorum peccatorum veniam testimoniis Domini adhaerendo sit meritus. Scit enim verbis Dei dictum esse: Ecce deleam ut nubem injustitias tuas, et tamquam nebulam peccata tua (Esai. XLIV, 22) . Dominus potens est omnia ea quae nobis pudori et confusioni sunt amovere, si et nos dicere cum libertate possimus, Adhaesi testimoniis tuis. His enim adhaerentes, a confusione pudendorum et anteriorum criminum liberamur.

11. Gradus ad cursum viae Dei. Via vitae angusta.—Sed concluduntur omnia suo ordine, suis rebus. Superius 0531C enim ait, Viam injustitiae amove a me : deinde subjecit, Viam veritatis dilexi: tertium id sequitur, Adhaesi testimoniis tuis: nunc deinde ita finit, Vers. 32: In via praeceptorum tuorum cucurri, cum dilatasti cor meum. Per gradus ad id ventum est, Viae iniquitatis amotae, viae veritatis dilectae, testimoniorum indivisibili societate; ut in via mandatorum Dei curreretur. Sed via quae ad vitam ducit, et angusta, et tribulata est; angusta, quia diligenter et caute in ea ingrediendum est; tribulata, quia per multas 303 tribulationes et passiones aditur. Et insolens Propheta existimabitur qui se viam hanc currere glorietur?

12. Non curritur nisi Deus dilatet cor: qui dilatet. —Meminit autem inter innocentiae studium, et humilitatis confessionem sermonum suorum moderandam esse virtutem. Idcirco posteaquam dixerat. In via 0531D mandatorum tuorum cucurri, hoc addidit, cum dilatasti cor meum. Dilatatum est cor, quod per fidem capax doctrinae Dei panditur. Et hoc de credentibus dictum est: Et inhabitabo et inambulabo in eis (II Cor. VI, 16) . 0532A Cor igitur dilatatur, in quo sacramentum Patris et Filii residet, in quo capaci habitatione Spiritus sanctus delectatur. Meminit et Salomon dicens, Sapientia in exitibus canitur, in plateis cum libertate agit (Prov. I, 20) . Verbi utriusque hujus latinitas nostra vel obscuritatem nobis affert, vel alterius intelligentiae opinionem praebet. Nam quod nos in exitibus dicimus, graecitas ex hebraeo ἐν ἐξόδοις transtulit, Et exodus proprie est, ubi ex multis angustis viis in unam patentem viam coitur. Quod vero nos plateas nuncupamus, eodem nomine graecitas (πλατεῖασ) nuncupavit. Sed plateas latitudines esse graecus sermo designat: et nos putamus has esse urbium vias. Ergo Sapientia, quae Christus est, in via illa, in qua nobis ex multis egressus est, canitur: in latitudinibus autem 0532B cum libertate agit, in quibus non solum habitare, sed etiam deambulaturam se esse promisit. Ergo viam Domini Propheta libere currit, posteaquam dilatato corde esse coepit. Non enim ante potuit viam Dei currere, quam ipse ille digna et ampla Deo efficeretur habitatio .