Littera X. Jod.

Manus tuae fecerunt me, et plasmaverunt (Hil. praeparaverunt, vel finxerunt) me. Da mihi intellectum ut discam mandata tua. Qui timent te, videbunt me, et laetabuntur: quia in verba tua spero (Hil. speravi). Cognovi, Domine, quia aequitas judicia tua, et in veritate 0563C tua humiliasti me. Fiat misericordia tua, ut exhortetur me secundum eloquium tuum servo tuo. Veniant mihi miserationes tuae, et vivam: quia lex tua meditatio mea est. Confundantur superbi, quia injuste iniquitatem fecerunt in me (infra, super me): ego autem exercebor in mandatis tuis. Convertantur mihi qui timent te, et qui noverunt testimonia tua. Fiat cor meum immaculatum in justificationibus tuis: ut non confundar.

1. Homo terrenis Dei operibus praestantior. Ad quid creatis uti debeat.—Commune judicium est, inter omnia terrena Dei opera nihil homine utilius, nihil esse speciosius: quia etsi sint aliqua pulcra et ornata, magnitudinem quidem ejus qui ea tam decora genuerit 335 testantur, verum speciei et ornatus et institutionis suae fructum ipsa non sentiunt. Loquimur 0564A enim de his quae humano subjecta conspectui sunt, scilicet de creatis in terra et mari et aere, et quae singulis quibusque generibus naturisque permixta sunt. Pulcra haec; sed quod tandem in Oceano aut terra aut coelo aut aere bonum, quae in his creata sunt, eo quod talia creata sint, consequentur? In homine autem quidquid est, sibi proficit. Et hoc unum in terris animal rationale, intelligens, dijudicans, sentiens constitutum est: horumque omnium generum, quae in eo sunt; nihil ad aliud aliquid proficit, quam ut ipse et caeteris aliis, et his in quibus est natus utatur: utatur autem ad cognoscendum venerandumque eum qui tantorum in se bonorum auctor et parens sit.

0564B 2. Quando quid grande. Nomen suum quando amittat.—Ex quo magnum illud atque mirabile Salomonis dictum esse intelligitur, quod tale est: Grande homo et pretiosum vir misericors: virum vero fidelem opus est invenire. Quid enim tam difficile est, quidve tam ardui operis est, quam invenire eum qui meminerit se secundum imaginem et similitudinem Dei esse factum, qui divinorum eloquiorum studio intentus, rationem animae suae corporisque cognoverit, et originem utriusque generis naturamque perceperit; ad quem denique finem haec institutio sua ortusque contendat? Atque ob id magnum quiddam est homo. Hoc enim nomen, ubi rerum superius commemoratarum cognitione neglecta in vitia deciderit, amittit; indignus scilicet jam judicatus homo nuncupari. Et qui secundum imaginem et similitudinem Dei factus 0564C sit, secundum exprobrationes propheticas et evangelicas, aut serpens, aut progenies viperarum, aut equus, aut mulus, aut vulpes ei nomen est: et proprietas ei nominis sui, ubi de innocentia exciderit, aufertur.

3. Hominis duplex origo.—Verum qui studiosa fide doctrinam Dei et praecepta scrutatus sit, et per innocentiae studium dignum praestare se velit, qui secundum imaginem et similitudinem Dei factus sit, uti et ipse Prophetae voce poterit, dicentis, Vers. 73: Manus tuae fecerunt me, et praeparaverunt me. Et in aliquibus codicibus ita scriptum deprehendimus: Manus tuae fecerunt me, et finxerunt me: da mihi intellectum, ut discam mandata tua. 336 Et sine dubio non otiosum esse existimandum est, quod non satis 0565A erat Prophetam dixisse: Manus tuae fecerunt me; nisi adjecisset, finxerunt, vel, praeparaverunt. Sed honorem conditionis suae Propheta intelligens, specialem originis suae in hoc significare voluit dignitatem, primum dicens, Manus tuae fecerunt me.

4. Creata verbo omnia. De homine condendo ante tractatur.—In creatione mundi omnia verbo effecta esse acecpimus, cum dicitur: Fiat lux (Gen. I, 3) ; cum dicitur: Fiat firmamentum (Ibid. 6) ; cum dicitur: Et pareat arida (Ibid. 9) ; cum dicitur: Germinet terra herbam pabuli seminantem semen secundum suum genus (Ibid. 11) ; cum dicitur: Fiant luminaria in firmamento (Ibid. 14) ; cum dicitur: Ejiciant aquae reptilia animarum vivarum (Ibid. 20) . Ergo omne, ex quo vel in quo mundi totius corpus 0565B creatum est, originem sumit ex dicto, et subsistere in id quod est ex verbo Dei coepit. Verum de homine ita Deus locutus est: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram (Ibid. 26) . Differt itaque natura et origo hominis ab institutione universae creationis: et proprie de eo ante et tractatur et confirmatur ut fiat, cum caetera sine quadam consilii sententia esse sint jussa. Habet ergo primum hanc origo hominis dignitatem, quod ei proprium fuit de se ante tractari.

5. Privilegium aliud, quod manibus Dei condatur. Quae hic indagentur.—Verum et in hoc praesenti prophetico dicto ingens humanae originis privilegium continetur. Non enim manus Domini pecora et aquatilia et volatilia fecerunt; nusquam istud Scripturae 0565C tradidere. Egregium hoc itaque et praeclarum in homine est, quia a caeteris dignitate operationis excipitur. De confirmatione autem coeli ita quodam in loco legimus: Ego manu mea firmavi coelum (Esai. XLV, 12, sec. LXX) . Ergo exaequatur operationi hominis istud elementum, cum idipsum manu Dei firmatum esse memoratur? Sed quamquam coelum manu; homo tamen manibus. Praestat ergo officio unius manus, duarum operatio: et id quod ad confirmationem coeli satis est, in hominis conditione non sufficit. Intelligendum autem est cur manibus Propheta se factum esse dicat: neque solum factum, sed etiam figuratum vel praeparatum.

6. Uno Dei jussu perfecta omnia, non homo.—Caeterorum omnium elementorum creatio eo ipso tempore 0566A et instituta et effecta est, quo subsistere jubebatur: neque inchoationem eorum et perfectionem tempus aliquod 337 discernit; nam consummationem inchoatio in eo quod est coepta percepit. Homo vero, cum internam et externam in se naturam dissonantem aliam ab alia contineat, et ex duobus generibus in unum sit animal rationis particeps constitutus , duplici est institutus exordio. Primum enim dictum est: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram (Gen. I, 26) ; dehinc secundo, Et accepit Deus pulverem de terra, et finxit hominem (Gen. II, 7) .

7. Facta illius ad imaginem Dei anima. Corpus deinde de terra formatum.—Primum opus non habet in se assumptae aliunde alterius naturae originem. Incorporale 0566B est, quidquid illud tum de consilii sententia inchoatur: fit enim ad imaginem Dei. Non Dei imago; quia imago Dei est primogenitus omnis creaturae: sed ad imaginem Dei, id est, secundum imaginis et similitudinis speciem. Divinum in eo et incorporale condendum, quod secundum imaginem Dei et similitudinem tum fiebat: exemplum scilicet quoddam in nobis imaginis Dei est, et similitudinis institutum. Est ergo in hac rationali et incorporali animae nostrae substantia primum, quod ad imaginem Dei factum sit. Secundi vero operis efficientia quanto differt ab institutione prima ( f. primi)? Deus terrae pulverem accipit. Nam sumitur pulvis, et terrena materies formatur in hominem, vel praeparatur: et ex alio in aliud opere ac studio artificis expolitur. Primum 0566C ergo non accepit, sed fecit: secundum non ut primum fecit, sed accepit; et tunc formavit vel praeparavit.

8. Praeparatum etiam recte dici potest. Cur manibus Dei, non manu.—Utrumque autem intelligi recte potest, quia utrumque scriptum deprehendimus: ut formaverit in id quod est, corporis scilicet speciem; vel praeparaverit in id quod dicitur: Et inspiravit in eum spiritum vitae, et factus est homo in animam viventem (Gen. II, 7) . Inspirationi ergo huic praeparatus sive formatus est: per quam natura animae et corporis in vitae perfectionem quodam inspirati spiritus foedere contineretur. Scit in se duplicem beatus Paulus esse naturam, cum secundum interiorem hominem delectatur in lege, et cum aliam in memsuis 0567A videt legem quae se captivum ducat in lege peccati (Rom. VII, 22 et 23) . Quod ergo fit secundum imaginem Dei, ad animi 338 pertinet dignitatem. Quod autem formatur ex terra, speciei corporis naturaeque primordium est. Et quia vel locutus ad alterum Deus intelligitur cum dicit, Faciamus hominem; vel triplex cognoscitur hominis facti praeformatique perfectio: cum et fit ad imaginem Dei, et formatur e terra, et inspiratione spiritus in viventem animam commovetur: idcirco manibus se factum et formatum, non manu tantum Propheta testatur, quia in constitutione sua non solitarii tantum, et eadem triplex fuisse docetur operatio.

9. Humana de se ignorantia. Intellectus a Deo rogandus.—Et quia istud sciat Propheta valde esse 0567B occultum atque reconditum, quatenus scilicet manibus Dei formatus sit: tamen ut plenam atque absolutam intelligentiae hujus rationem consequatur, ait: Da mihi intellectum, ut discam mandata tua. Tamquam ignorans haec loquitur, et tamquam nondum intelligentiam adeptus, dari sibi intelligentiam deprecatur: et audent non dico Ecclesiae homines, sed gentium sophistae, quaedam de naturae humanae institutione velle tractare; audemus etiam gloriari, rectae ac perfectae nos vitae esse scientiam consecutos. Sed doceri nos oportet prophetae hujus exemplo, ut vel divinarum rerum ignorantiam confiteamur, vel ignoratarum intelligentiam deprecemur. Optimum est autem coelestium mandatorum scientiam a Deo per precem postulare, infirmitatem ingenii nostri paupertatemque 0567C cognoscere. Primum enim, secundum Apostolum, munus est gratiarum sapientiae donum, sequens scientiae (I Cor. XII, 8) : et idcirco hunc ordinem etiam hic propheta servavit, dicens: Da mihi intellectum, ut discam mandata tua. Primum intelligentiam, post etiam scientiam deprecatus est.

10. Piorum conspectus tristis impiis, laetus justis.—Sequitur deinde, Vers. 74: Qui timent te videbunt me, et laetabuntur, quia in verba tua speravi. Consuetudo impiorum est, ut conspectis religiosis viris tristes sint. Oderit enim necesse est, ebriosus sobrium, continentem impudicus, justum iniquus: et tamquam conscientiae onus, praesentiam sancti cujusque non sustinet. Contra vero ad conspectum viri fidelis, religiosi omnes quibus timor Dei est laetantur, et vel 0567D solo corporeae contemplationis 339 visu gratulantur, 0568A modo avium herbarumque quarumdam, quae visae tantum et conspectae morbis aliquibus et infirmitatibus medentur. Utilis ergo est et sancti praesentia timentibus Deum: quia necesse est profectum aliquem ex contemplatione ipsius consequantur. Sed Propheta non hoc in se solum contuendum putat, quod caducis ac promiscuis oculis subjectum est. Vult ille probitatem vitae suae conspici, vult justitiam suam et religionem et continentiam cerni, Non enim tantum, quia vident eum, timentes Deum laetabuntur; sed quia vident eum in verba Dei sperantem: et sperantem non mediocriter, neque confuso humanae opinionis errore; sed dicentem cum libertate id quod consequitur.

0568B 11. Judicia Dei praesentia, non aeterna, Prophetae nota.—Vers. 75. Cognovi, Domine, quia aequitas judicia tua et vere humiliasti me. In locis caeteris meminimus, ita Prophetam dicere solitum: Da mihi intellectum, et doce me, et observabo praecepta tua. Nunc autem tamquam de adeptis profitetur, dicens: Cognovi, Domine, quia aequitas judicia tua. Sed hic non de judiciis illis aeternis, sed de praesentibus sermo est. Judicia enim illa aeterna secundum eumdem prophetam, sicut abyssus multa (Psal. XXXV, 7) ; et secundum Apostolum: Judicia Dei investigabilia et inscrutabilia (Rom. XI, 33) . Scit autem in his judiciis quae nunc sunt, quidquid in se geratur, ex judicio Dei fieri: omnes tribulationes, omnes pressuras, omnia insectationum odia, omnes persecutionum infestationes, ex judicio in se Dei adesse, ut per haec 0568C probabilis, ut per haec emendatus, et tamquam per ignem examinatus atque purgatus sit.

12. Scientiae et fidei discrimen.—Plus est autem nescio quid in cognitione, quam in fide, operis: et idcirco hic non credidit, sed cognovit: quia fides habet obedientiae meritum, non habet autem cognitae veritatis fiduciam. Distinxit Apostolus plurimum inter cognitionem fidemque differre, posteriore eam loco inter gratiarum dona connumerans. Primo enim sapientiam, sequenti cognitionem, tertio fidem praedicavit: quia qui credit, potest ignorare quod credit: qui autem jam cognovit, non potest id quod cognovit adepta cognitione non credere (Vid. lib. VIII de Trin., n. 10) .

13. Judicia Dei justa.—Ergo ambiguitatem hic non 0568D admittit Propheta, quin sciat justa esse Dei judicia, 0569A id est, humiliationis suae et tribulationis et 340 contemptus et injuriae et doloris. Ita enim ait: Cognovi, Domine, quia aequitas judicia tua, et vere humiliasti me. Non sine causa se scilicet esse tribulationibus subditum, non sine causa passionibus permissum, non sine causa injuriis humiliatum; sed ad humanorum vitiorum expianda peccata, ex justis se ac veris Dei judiciis humiliationi esse subjectum.

14. Ea non petit David declinare; sed Dei ope fortiter ferre.—Sed quia in his passionibus ex aequitate divini judicii versetur: exhortationem praesentium humiliationum ex misericordia Dei deprecatur; quia humana infirmitas impar sit tolerantiae passionum, dicens, Vers. 76: Fiat misericordia tua, ut exhortetur me 0569B secundum eloquium tuum servo tuo. Sed meminit bonum sibi esse humiliari, bonum sibi esse passionibus subdi, et ea omnia, a quibus vexatur, purgationem sibi terrenorum esse vitiorum. Non enim ut humilitas ac tribulatio a se auferatur, orat; sed ut sibi ex misericordia Dei adhortatio in tribulatione praestetur. Optat ergo diutino praelio in his corporis sui infirmitatibus militare: optat longo certamine adversus mundi hujus nequitias consistere. Sed adhortationem ex misericordia Dei sperat: ut tribulatus licet et afflictus, divinae adhortationis auxilio firmetur. Scit et beatus apostolus Paulus, omni ipse tentationum genere perfunctus, uti se divinae misericordiae adhortatione, dicens: Benedictus Deus pater Domini nostri Jesu Christi, pater miserationum, et Deus omnis exhortationis, 0569C qui exhortatur nos in omni tribulatione (II Cor. I, 3, 4) . Et adhortationem hanc scit sibi Propheta promissam a Deo patre et Domino miserationum, qui per tentationes eum qui in se credat examinet: atque ideo subjecit, secundum verbum tuum servo tuo: id est, secundum eam promissionem, qua spoponderit se tribulatos in passionibus non relicturum. Dixit enim in Evangeliis: Cum ergo tradent vos, nolite cogitare quomodo aut quid loquamini; dabitur enim vobis in illa hora quid loquamini. Non enim vos estis qui loquimini, sed Spiritus patris vestri qui loquitur in vobis (Matth. X, 19, 20) . Et hoc quidem quantum ad praesens pertinet tempus.

15. Vita aeterna ex Dei misericordia. Jam non vere vivimus. Vitae verae spes quibus foveatur.—Futurae autem 0569D spei Propheta non immemor est, dicens, Vers. 77: Veniant mihi miserationes tuae, et vivam: quia lex tua meditatio mea est. Naturae corporalis infirmitas eget miserationibus Dei. Neque enim beatae illius vitae aeternitatem 341 consequi merito suo poterit, nisi miserationibus 0570A ejus, qui pater miserationum est, provehatur. Scit Propheta nondum se ea vivere vita quae vita sit: nemo enim nostrum hoc quod nunc vivit, vitam audebit existimare. Nunc enim in corpore mortis sumus, Paulo dicente: Quis me liberabit de corpore mortis hujus (Rom. VII, 24) ? Et hoc ipsum eodem hoc propheta testante ita: Et in pulverem mortis deduxisti me (Psal. XXI, 16) . Vera enim vita nostra cum Christo absconsa est in Deo. Sed neque haec, in qua nunc agimus, regio viventium est: ea autem est de qua hic idem propheta ait: Et complacebo Deo in regione vivorum (Psal. CXIV, 9) . Atque ideo vivam dixit quia non usu vitae istius vivit, sed in Dei sit miseratione victurus. Sed sperat istud, quia lex Dei meditatio ejus est. Vacemus igitur divinae lectioni, vacemus 0570B praeceptis Dei, et opera legis, vitae nostrae officiis exsequamur: quia propter meditationem legis veniente in se Domini miseratione, sperat se Propheta victurum.

16. Inimicorum non rogat David ultionem, sed conversionem.—Non est vero sufficiens huic prophetae, ut sibi tantum sollicitus sit, ac solum sui memor sit. Oportet eum curam humani generis sumere, et publicae sollicitudinis affectum subire, et orare pro his qui in peccatis et irreligiositate versantur. Hujus itaque affectus sui sollicitudinem consequenti versu docet, dicens, Vers. 78: Confundantur superbi, quia injuste iniquitatem fecerunt super me. Non est hic maledicti oratio, neque retributionem injuriae sibi illatae precatur. Et absit ut Propheta Evangelii praedicator rationem evangelicae charitatis excesserit. Domino 0570C enim dicente, Diligite inimicos vestros, et orate pro calumniantibus vos ac persequentibus vos (Matth. V, 44) , ratio non patitur, ut nunc vindictam in superbos atque injuriosos precetur. Sed quia a peccatis qui desinit, in his erubescit; et qui vitia derelinquit, necesse est ea idcirco quia oderit derelinquat: orat Propheta, ut qui in se superbi injuste fuerint, hi per cognitionem vitiorum suorum in his quae gesserint erubescant. Quamdiu enim quis peccat, in his quae peccat non confunditur, consuetudine et voluntate peccandi. Ubi vero peccare destiterit, finem peccandi habet ex pudore peccati. Ipse autem exercetur in mandatis Dei, vivendo juste, religiose praedicando, injurias non retribuendo, et tolerando patienter. Ob id enim multorum in se superborum contradictiones 0570D iniquitatesque sustinuit.

17. Absolute autem consequenti versu id, quod de confusione superborum tractamus, significasse intelligitur. Sequitur enim, Vers. 79: Convertantur mihi qui timent te, et qui noverunt 342 testimonia 0571A tua. Vult ergo eos, qui Deum timere coeperunt, ad se Propheta converti, ut per doctrinam suam in vitiis suis et criminibus erubescant: cognitis scilicet testimoniis Dei, de quibus multa jam diximus, et confusi de veteribus delictis ad institutionem Prophetae doctrinamque se referant; quorum ex superbia atque peccatis ad pietatem modestiamque conversio est.

18. Modestia David nostram arguit superbiam.—Conclusit autem verecundiae suae more, dicens, Vers. 80: Fiat cor meum immaculatum in justificationibus tuis, ut non confundar. Exercetur in mandatis, meditatur in lege, justitiam judiciorum Dei cognovit, timentes Dominum conspectu ejus laetantur, manibus Dei factus atque formatus est; et non audet dicere immaculatum cor sibi esse: et audemus interdum praeferre 0571B innocentiam nostram, jactare vitiorum abstinentiam, et puros nos a peccatis atque iniquitatibus gloriari? Sed ut fidem, ita et humilitatem ac modestiam discere a Propheta nos convenit, orante ut sibi immaculatum cor fiat. Scit enim ex eo progredi, secundum id quod dictum est: De corde enim exeunt cogitationes malae, caedes, lasciviae, fornicationes, furta, falsitates, blasphemiae, et horum similia (Matth. XV, 9) . Hoc igitur immaculatum fieri deprecatur, unde tot tantorumque vitiorum, quasi ex quodam fomite, initia suggeruntur. Immaculatum autem hoc modo sciens fieri, si in justificationibus Dei maneat: justificationum autem hunc fructum esse intelligit, ne in his manens confundatur. Confusio enim ex peccatorum conscientia est, et ex opprobrio delictorum. 0571C Ubi ergo confusio non erit, nec peccatum erit. Peccatum vero ubi non erit, in justificationibus Dei manebitur. Justificationes autem Dei, immaculatum cor esse praestabunt.