Tractatus Psalmi.

1. Psalmi hujus ea non est quae se offert intelligentia. De terrena captivitate eum intelligi non vetat Hilarius. —Ratio et temporum et prophetiae intentam adhiberi ad praesentem psalmum cognitionis postulat diligentiam: ne forte nos ad inanem intelligentiam absoluta quaedam verborum species et ipse ille gestorum corporalium ordo sollicitet: maxime cum plures, interiores causas doctrinae propheticae nescientes, sensu Judaico praeteritorum temporum prophetiam contineri in his graduum canticis opinentur; ut ea captivitas Jerusalem praenuntiata sit, 0693B quae sub Jeremiae diebus acciderit, et ejusdem rursus depulsae captivitatis gratulatio prophetetur; sitque eorum , quae psalmis his enuntiantur, aut servitutis dolor, aut reditus laetitia. Non improbamus hunc sensum, neque eorum intelligentiam coarguimus. Dignum est enim, ut miserabilem populi casum, et impietati ejus debitam poenam, et post longae servitutis sufficientem peccatis gravibus satisfactionem, et misericordem in eos Dei indulto reditu voluntatem, secundum providentiae scientiam prophetae spiritus praeloquatur.

466 2. Aeterna in eo praenuntiari contendit.—Verum cum captivitatis illius reditum gravior sit et irremissa captivitas consecuta, et aedificationem civitatis receptae miserabilis maneat et non demutanda 0693C vastatio, sciantque ( f. sciamque) et spiritalis reditus gloriam Israel reliquo reservari, et coelestis ac sanctae Jerusalem aedificationem usque ad beati ac dominici regni tempora comparari; maximeque cum spes illorum dierum atque res, omnium horum psalmorum virtutes et genera testentur: non intelligo cur tantum de caducis ac demutabilibus malis, ac non etiam de aeternis esse velint prophetae dolorem; et temporalium magis gaudiorum, et eorum quae gravissimae postea demutaturae essent calamitates, potius quam indemutabilium et aeternorum intelligant demonstratam esse laetitiam; cum magnificentiae propheticae magis dignum sit, beata et aeterna et coelestia praedicasse. Quamquam igitur psalmi superiores captivitatem non corporalem tantum et terrenam, sicuti 0694A libertatem non caducam, non praesentem, non saecularem in se demonstrati sint continere: tamen etiam hic quoque psalmus nihil in se terrenum, nihil humile, nihil praeteritis temporibus conveniens intelligitur esse complexus: sed secundum propheticam et evangelicam et apostolicam auctoritatem eas spes omnes praenuntiare, in quas se patriarcharum desiderium, sanctorum exspectatio, apostolorum fides, martyrum confessio, et omnium credentium cursus extendit, id est, in sancta tempora, in aeternae civitatis incolatum atque coetum, in regni dominici beatitudinem, in spiritalis libertatis novam gloriam, in consortium divinae aeternitatis et regni. Atque ut id absolutius intelligatur, ipsas illas verborum virtutes proprietatesque tractemus.

0694B 3. Haec de templo Salomonis destruendo ac restituendo interpretantes improbantur.—Vers. 1 et 2. Nisi Dominus aedificaverit sibi domum, in vanum laboraverunt qui aedificant eam. Nisi Dominus custodierit civitatem, in vanum vigilaverunt qui custodiunt eam. In vanum est vobis diluculo surgere. Volunt plures sanctum Salomonem, aedificationi civitatis et templi studentem, in eo ipso molitionis suae tempore eversionem civitatis ac templi quod conderet prophetasse: quia et titulus antelatus auctorem cum psalmi hujus esse demonstret. Magnis enim viribus et totis regni sui opibus magnificum aliquid et Deo dignum efficere 467 tentabat. Nam ad centum quinquaginta millia virorum, sicuti scriptum est, in diversos aedificationis usus ac ministeria occupabantur. 0694C (II Paral. II, 17) . Et quamquam, instituta a se consuetudine, perfectis omnibus maxima custodia civitatis et templi sollicitudo esset adhibenda: tamen cum non ignoraret inanem tanti laboris operationem futuram, civitate eadem a Babyloniis ob peccata populi diruenda, ista dixisse: Nisi Dominus aedificaverit sibi domum, in cassum laboraverunt aedificantes eam. Putant autem prophetiam hanc consummatam in ea tempora fuisse, quibus post captivitatem populi, Dario rege reditum impertiente, aedificata rursum per Zorobabel et Josedech civitas fuit (Aggaei II, 3; I Es. V, 2) .

4. Quorum inopem sensum ipsa illa posset consummatio aedificationis arguere. Nam per Aggaeum prophetam ita ad hos eosdem restauratores 0695A Jerusalem Dominus est locutus: Adhuc semel, ego movebo coelum et terram, et mare et aridam; et subvertam sedes regum (Aggaei II, 7) . Psalmi ergo virtus non in tempora tantum Salomonis, sed etiam in Aggaei intelligenda est convenire. Aedificationis enim utriusque labor vanus est. Aedificata namque per Zorobabel civitas, solum hodie ex se conflagrationis suae cinerem, et deformium ruinarum praebet foeditatem. Et has sedes regum, quas se aedificatores regni aeterni gloriam restaurare arbitrabantur, vastatio iterata subvertit, sede adhuc etiam caeterorum subvertenda regnorum.

5. Opera hominum inania.—Bene autem inania humani operis propheta esse opera prophetavit. Scit inutiles esse humanarum custodiarum vigilias, scit 0695B in cassum esse consurgentium matutinas sollicitudines. Civitas et a se instituta, et ab aliis restituta, jam nulla est: non profecit aedificatio vel prima, vel consequens. Et recte ille ipse evertendae civitatis propheta est, qui auctor fuerat exstruendae. A Deo ergo domus est aedificanda quae maneat: quia nisi quae a Domino aedificata sit, non manebit. A Deo civitas est custodienda ne pereat: quia nisi a Deo custodita sit civitas, diruetur. Et primum quae domus Dei sit, intelligamus: ut per id cognosci possit, quatenus ab eo aedificanda mansura sit.

6. Domus Dei quae vulgo. Locis non clauditur Deus. —Domus est habitantis habitatio. Sermo enim divinus secundum intelligentiae nostrae consuetudinem naturamque se temperat, 468 communibus rerum 0695C vocabulis ad significationem doctrinae suae et institutionis aptatis. Nobis enim, non sibi loquitur; atque ideo nostris utitur in loquendo. Conventus quidem ecclesiarum, sive tum templi, quos ad secretam sacramentorum religionem aedificiorum septa concludunt, consuetudo nostra vel domum Dei solita est nuncupare, vel templum. Scriptura quoque vel prophetica vel apostolica ad demonstrationem locorum his est usa nominibus. Verum non hanc, quae a nobis ac nobiscum ita nuncupatur, domum Dei esse ex ipsius dictis docemur. Ait enim: Coelum mihi sedes est, terra autem scabellum pedum meorum: quam domum mihi aedificabitis, aut quis locus requietionis meae? Nonne haec omnia fecit manus mea (Esaiae LXVI, 1 et 2) ? Non concluditur ergo aedificiorum domibus infinitus 0695D Deus, nec locis in aliquo continetur virtus immensa, 0696A quae omnia fecit : Apostolo idipsum ita testante: Deus qui fecit mundum, et omnia quae in eo sunt: hic cum sit coeli et terrae Dominus, non in manu factis templis habitat (Act. XVII, 24) .

7. Domus Dei quae vera.—Nulla ergo Deo requies est, et nulla habitatio? Et forte nequaquam creditur esse, qui nusquam est. Audiamus ergo ipsum de requie sua et habitatione testantem: ait enim: Haec requies mea in saecula saeculorum: hic habitabo, quoniam elegi eam (Ps. CXXXI, 14) . Eligit autem Sion: sed numquid eam, de qua praesens prophetiae hujus querela est, Nisi Dominus aedificaverit domum, in vanum laboraverunt qui aedificant eam? Sion in qua templum fuerat, eversa est: et ubi sedes Domini aeterna? ubi requies sempiterna? quod habitabile 0696B templum? Nempe illud, de quo dictum est, Vos estis templum Dei, et Spiritus Dei habitat in vobis (I Cor. III, 16) . Haec domus et hoc Dei templum est, doctrinis et virtutibus Dei plenum, et sanctitate cordis divini capax incolatus, de quo idem hic propheta ita testatus est: Sanctum templum tuum, mirabile in aequitate (Ps. LXIV, 5 et 6) . Sanctitas, aequitas, continentia humana, Deo templum est.

8. Domus Dei structura.—Domus ergo haec aedificanda per Deum est. Humanis enim operibus exstructa non permanet, nec doctrinis saeculi instituta consistit, nec inanis laboris et sollicitudinis nostrae cura custodietur. Exstruenda aliter est, custodienda aliter est: non super terram, non super fluxam et dilabentem arenam initianda; 469 sed 0696C fundamentum ejus super Prophetas et Apostolos locandum est. Lapidibus vivis augenda est, angulari lapide continenda, et mutuae connexionis augmentis in virum consummatum et in mensuram Christi corporis exstruenda, specie quoque ac decore gratiarum spiritalium adornanda. Haec ita a Deo, id est, doctrinis ejus aedificanda, non concidet. Hujus domus aedificationem nunc Israel captivus post plenitudinem gentium consequetur. Haec domus in domos plures diversis fidelium aedificationibus in unoquoque nostrum ad ornatum et amplitudinem beatae illius civitatis excrescet.

9. Ut ei prospiciat ab initio Dominus.—Cujus civitatis jam diu Dominus vigil custos est, cum Abraham peregrinum tuetur, cum immolandum Isaac 0696D reservat, cum Jacob servientem ditat, cum Aegypto 0697A Joseph venditum praeficit, cum Moysen adversus Pharao confirmat, cum ducem bellis Jesum deligit, cum David omnibus periculis liberat, cum Salomonem dono sapientiae muneratur, cum prophetis adest, cum Eliam rapit, cum Eliseum eligit, cum Danielem pascit, cum in camino pueros irrorat, cum tribus quartus assistit, cum gignendo se ex virgine Joseph per Angelum instruit, Mariam confirmat, Joannem praemittit, Apostolos eligit, Patrem precatur, dicens: Pater sancte, serva eos; cum essem cum his, custodiebam eos in nomine tuo (Joan. XVII, 11 et 12) : cum denique ipse ille post passionem aeternae in nos custodiae suae vigilias pollicetur, dicens: Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque in consummationem saeculi (Matth. 0697B XXVIII, 20) . Haec civitatis illius beatae atque sanctae aeterna custodia est, quae ex multis in unum convenientibus et in unoquoque nostrum Deo civitas est. Est enim haec sancti corporis et fidelis animae ei placita possessio.

10. A Domino est aedificanda.— Quam autem per Dominum aedificanda sit, ipse in Evangelio testatur, dicens: Amen dico vobis, non consummabitis civitates Israel, donec veniat filius hominis (Matth. X, 23) . Et hujus quidem temporis et aedificationis beatus Apostolus meminit, dicens: Cum autem intraverit plenitudo gentium, tum quod reliquum est Israel salvabitur (Rom. XI, 25 et 26) . Hae igitur civitates, id est, sancti cujusque corporis atque animae Deo placitus incolatus et coetus, 470 hunc unum habent 0697C perfectae hujus aedificationis artificem. Aedificanda ergo per Dominum est haec civitas, ut in augmentum consummationis suae crescat. Non enim jam aedificatio coepta perfectio est: sed per aedificationem perfectionis consummatio comparatur.

11. Ars humana hic deficit.—Caeterum in aedificandis his domibus corporum et animarum civitatibus, humanae artes vacant. Inanes enim sunt omnes philosophorum vigiliae, et otiosae sollicitudines, et frustratum in investigandis naturae secretis et perscrutandis mundi laboribus studium. Sed lapsuram cito domum operatio talis aedificat. Inanis quoque erit matutina eorum resurrectio: quae quamquam 0698A omnibus, quae in lucem venerint, sit constituta corporibus: tamen ea quae non fuerint aedificata per Dominum, nequaquam eam, quae in Domino ex mortuis resurgente jam coepta est, matutinae resurrectionis gloriam consequentur.

12. Quam hic nullus de terrena aedificatione sermo. —Ac ne aliquam psalmus opinonem intelligentiae in se terrenae et corporalis admitteret; perfectionis istius tempus, et aedificandorum significationem ipso dictorum suorum ordine docet. Nam humanis aedificationibus, et terrenis custodiis, et matutinis eorum surrectionibus improbatis, ait: Surgite postquam sederitis, qui manducatis panem doloris. Cum dederit dilectis suis somnum, ecce haereditas Domini filii, merces fructus ventris. Nullus relictus est in his 0698B dictis ambigendi locus: intelligentiae tantum fides necessaria est; rem enim verba eloquuntur. Nam prophetiae veritatem gesta deinceps consummant: cognitionem vero gestorum doctrina evangelica atque apostolica subministrat. Civitas ergo a Deo est aedificanda quae maneat; quia humana aedificatio infirma sit et caduca. Ac ne lapides, caementa, ligna civitatem hanc esse existimaremus; quae haec esset, et quando esset perfecta civitas, docet dicens: Surgite postquam sederitis. Sessio quiescentium requies est: a qua surgere jubentur, qui ad perfectam hanc civitatem sint comparandi.

13. Panem doloris edunt, qui sciunt bonum, nec nisu suo valent consequi.—Et qui tandem sunt isti, qui surgere postquam sederint jubentur? Nempe qui 0698C manducatis panem doloris. Panem doloris manducat, quisquis se hominem in vitiis natum ac vivere meminit. Cum enim voluntas nostra 471 per Dei metum et spem aeternorum ad perfecta innocentiae opera contendat; et contra naturalis quaedam nos consuetudo vitiorum in ipsis illis, e quibus emergere nitimur, demoretur: vitae dolorem per infirmitatem destitutae voluntatis accipimus, secundum dictum prophetae: Qui apponit scientiam, apponit dolorem (Eccle. I, 18) . Cum enim veritatis cognitio voluntatem nostram ad profectum consequendae utilitatis instiget, et naturae consuetudo voluntatem scientem se proficere oportere detineat; profectus scientiae, profectus 0699A doloris est: cum in tantum se per naturam doleat detineri, in quantum naturam sibi per cognitionem intelligat relinquendam. Hinc ergo dolor vitae est, hinc panis doloris est. Cujus vitae et doloris hic idem propheta meminit, dicens: Cibabis nos pane lacrymarum, et potum dabis nobis lacrymarum in mensura (Ps. LXXIX, 6) . Tendendum autem est semper, non etiam desinendum: neque idcirco ad perfectum non contendendum, quia doleamus id quo tenditur non posse contingi. Sed in ipsa contendendi pertinacia, dolendum est non contingere nos posse quo tendimus. Doloris hujus Dominus meminit, dicens: Beati lugentes, quoniam ipsi consolabuntur (Matth. V, 5) ; beatitudinem consolationis ob luctum et dolorem non adeptae consummationis impertiens.

14. Ob prophetiae certitudinem profertur in praesenti quod spondetur in futurum.—Propheticam autem virtutem ipse ille dispositus in tempora verborum ordo servavit, dicens: Surgite postquam sederitis. Quorum alterum in praesens est, id est, surgite, ne fides tamquam de incertis et dubiis ambigeret: cum veluti praesentem efficientiam veritas propheticae admonitionis afferret, et vivis nobis fiduciam spei non cunctantis insereret. Tempus autem hujus, quod praesens est, mandati distulit in futurum in eo quod ait, cum sederitis. In non ambigendis ergo mandatis praesentis est veritas; in consequendis autem exspectandi temporis dispensatio reservatur.

15. Resurrectionis tempus, mors sanctorum somnus. 0699C —Ut autem, quando sibi surgendum esset cum sederint, sciant; temporis ipsius demonstrata est plenitudo: Cum dederit, inquit, 472 dilectis suis somnum. Mortem sanctorum Deus somnum frequentissime nuncupat: ut ad hunc eumdem David: Cum dormieris, et requieveris cum patribus tuis, tunc excitabo de semine tuo, qui mihi erit in filium, et ego ero ei in patrem (II Reg. VII, 12 et seqq.) ; et Dominus de Lazaro: Lazarus dormit (Joan. XI, 11) ; 0700A et Apostolus de resurrecturis ait: Quoniam nos qui vivimus non praeveniemus eos qui dormierunt (I Thess. IV, 14) . Plenitudine itaque gentium post somnum mortis recepta, et Israel reliquo salvato, tunc post hanc sessionem atque somnum, resurrectionis est tempus. Et quia dum temporum plenitudo concluditur, gentium quoque crediturarum, secundum Apostolum, consummabitur plenitudo (Rom. XI, 25 et 26) , idcirco ait: Cum dederit dilectis suis somnum: hoc surgendi sedentium, quod et dandi dilectis somni tempus esse demonstrans, id est, omni plenitudine jam recepta.

16. Hereditas Domini et merces gentes quas in filios generat.—Vers. 3. Qui autem sint dormientes dilecti, et resurrecturi sedentes, continuo cum quadam 0700B significatione rei praesentis ostendit, dicens: Ecce hereditas Domini. Sancti scilicet dormientes, et resurrecturi sedentes hereditas Domini est: non ille carnalis Jacob, neque, terrenus Israel, factus ex divisione gentium portio et funiculus hereditatis, secundum Moysen dicentem: Cum divisisset Excelsus gentes secundum numerum angelorum Dei, et facta est portio Domini Jacob, funiculus hereditatis Israel (Deut. XXXII, 8) . Et quia jam hic Israel ob impietatem suam esse non meretur hereditas; quae hereditas esset ostendi, dicens: Ecce hereditas Domini filii (υἱοὶ) merces fructus ventris. Ea ergo in filiis Domini hereditas est, quam ex mercede fructus ventris acceperit. Non enim inanis hic fructus est cum ex virginali ventre manens antea Deus 0700C nascitur. Nam merces ejus hereditas est, et hereditas filii sunt. Quotquot, inquit, eum receperunt, dedit eis potestatem filios Dei fieri (Joan. I, 12) , et rursum: Filioli, adhuc pusillum vobiscum sum (Joan. XIII, 33) . Hi ergo filii hereditas est, et haec hereditas merces fructus ventris. Est ergo Dominus fructus ventris, quem ex se in vitae 473 nostrae fructum pariens Virgo progenuit. Et haec ejus merces est, qui ex Virgine nascendo 0701A fructum ventris esse se voluit: ut ei gentes, quas in filios per fidem generaret, haereditas sit.

17. Mercedem meruit quia factus homo.—Quod autem, quia fructus ventris effectus sit, hanc mercedem haereditatis acceperit; psalmus alius testatur, dicens: Posce a me, et dabo tibi gentes haereditatem tuam, et possessionem tuam terminos terrae (Psal. II, 8) ; testatur et Apostolus, dicens: Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo: sed se exinanivit, formam servi accipiens, in similitudinem hominum factus, et habitu repertus ut homo; humiliavit se, factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis; propter quod exaltavit illum Deus, et donavit illi nomen quod est super omne nomen, ut in nomine Jesu omne 0701B genu flectatur, coelestium et terrestrium et infernorum, et omnis lingua confiteatur, quoniam Dominus Jesus in gloria est Dei patris (Phil. II, 6 et seq.) Haec ergo merces fructus ventris est, quae donatur in nomine, quae defertur in honore, quae praestatur in gloria. Et hanc habet retributionem ab immortali ejus natura humanae infirmitatis suscepta nativitas: ut quia fructus ventris factus ipse est, merces quoque ejus gentium fiat haereditas, et haereditas ipsa sint filii.

18. Sagittae doctrinae propheticae et apostolicae.—Dehinc sequitur, Vers. 4: Sicut sagittae in manu potentis, ita filii excussorum. Sagittarum hic usus est, ut emissae celeri volatu ferantur, et ad destinata quaeque indeflexa linea dirigantur. Esse autem sagittas, quibus Dominus utatur, ita legimus cum ait: 0701C Misit sagittas suas, et dissipavit eos (Ps. XVII, 15) . In Esaia quoque ita scriptum est, quod etiam de ipso Domino dictum esse possit intelligi: Et posuit me tamquam sagittam electam, et in pharetra sua abscondit me, et dixit mihi, Magnum tibi est hoc vocari te puerum meum (Esa. XLIX, 2) . Sunt 474 ergo 0702A istius modi Dei sagittae volatu citae, ictu fideles: quas, quantum ratio spiritalis demonstrat, significare doctrinas propheticas atque apostolicas, in quibus Dei verbum est, oportet intelligi, ubique missas; compungentes, arguentes, volantes.

19. Excussorum filii, prophetae seu apostoli.—Quamquam plurimis locis meminerimus esse et mortiferas et lethales sagittas, de quibus scribitur: Sagittas suas arsuris operatus est (Ps. VII, 14) . Verum hic de ultricibus sagittis dici aliquid, intelligi non potest: quia nunc sicut sagittae in manu potentis, ita filii excussorum. Pharao in mari Rubro in interitum ob crimen impietatis excussus est (Ps. CXXXV, 15) . Excussum quoque apostolicis pedibus pulverem, scimus sententiam esse maledicti (Matth. X, 14) . Et 0702B quia sive prophetae ipsi, qui excussorum, id est, peccatorum et maledictorum filii, tamquam volantes et fideles sagittae doctrinae coelestis emissi sunt: vel apostoli ecclesiarumque doctores de excussis per impietatem suam in maledictum gentibus crediderunt: idcirco ait: Tamquam sagittae in manu potentis, ita filii excussorum: orbem terrae volatu peragrantes, infidelia corda doctrinae telo vulnerantes, et peccatorum omnium incentiva salutari jaculo pungentes.

20. Atque ut id ex his dictum intelligi posset, quos Deus de excussorum filiis ad doctrinam salutis modo emitteret sagittarum; id consecutum in dictis est, Vers. 5: Beatus vir qui implevit desiderium suum ex ipsis; non confundentur, cum loquentur inimicis 0702C suis in porta. Beatus ergo ille est, qui ex ipsis desiderium suum potuerit implere, id est, vel de sagittis, vel de filiis excussorum; desiderabilibus se scilicet doctrinae verbis replere, et de praedicatis fructibus futurorum bonorum exspectatisque satiare. Atque ut hos ex Dei doctrina aedificatores 0703A esse illius, quam superius memoravit, civitatis ostenderet; idcirco ita clausit: Ex ipsis non confundentur, cum loquentur inimicis 475 suis in porta. Quod ait, ex ipsis, sive ad beatum virum pertinet, qui desiderium suum implevit ex ipsis: vel ipsis filiis excussorum erit proprium, quia ex ipsis non confundantur, cum in porta inimicis suis loquantur.

21. Justorum fiducia adversus inimicos.—Neque ambiguum est, qui in porta loquentur aedificatae per praedicationem suam a Domino civitatis. Meminimus autem psalmo altero dictum: Qui exaltas me de portis mortis, ut annuntiem omnes laudes tuas in portis filiae Sion (Ps. IX, 15) . Et hic quidem plures portae sunt, in quibus propheta a portis mortis exaltatus 0703B omnes Dei laudes praedicat: sed scimus unam esse portam regiam, dominicam, coelestem, de qua dictum est: Haec est porta Domini, justi intrabunt per eam (Ps. CXVII, 20) . Et cum non confundentur hi excussorum filii in porta inimicis suis loquentes; necesse est ut his inimicis suis loquentes non confundantur, qui cum justis non merebuntur intrare; exprobrantes illis impietatem in Deum, inobedientiam in praedicantes, infidelitatem in aeterna promissa, odia in innocentes, et in ipsa Ecclesiae membra saevitiam: ipsi confidentes, et nulla fidei suae ac religionis ambiguitate trepidantes, sed hos inimicos suos ab ejus aditu ingressuque prohibentes, qui ait: Nemo vadit ad patrem nisi per me (Joan. XIV, 6) , Dominus noster Jesus Christus, qui est benedictus in saecula saeculorum. 0703C Amen.