Articulus III. De horum librorum integritate ac textus corruptione; utrum, et a quibus plura Arnobius delibaverit: an quaedam Scripturae sacrae testimonia citaverit.

0396B

Integrum ac plane perfectum hoc Arnobii opus ad nos non pervenit. A doctis siquidem viris jam observatum est in illius fine aliquid desiderari, aut detruncatum, aut librariorum incuria omissum, aut quod, foeda priorum codicum corruptione deletum, legi amplius non potuit. Nos vero jam observavimus primam manuscripti codicis regii paginam sublatam fuisse. In totius autem operis fine aliquid similiter praetermissum, aut avulsum esse inde colligi potest, quod ibi Arnobius varias ethnicorum historias, quas miraculorum plenas venditabant, fuse invicteque refellit; ad eam nihilominus, 0396C quam ipse ex Capitolio ictu fulminis perculso, et dejecta Jovis statua sibi objecerat (lib. VII, pag. 245) , nihil prorsus respondet. Quamvis enim suo ad priorem historiam responso, alias omnes funditus everti satis aperte significet; quia tamen caeteras omnes a se propositas singillatim confutat, vix ulli probabile fiet hanc solam ab illo penitus intactam esse, ulloque praetermissam absque responso.

Praeterea, ille post diluta et eversa Ethnicorum argumenta, ex hujuscemodi historiis petita, solet aliquam contra illos et pro Christianis elicere conclusionem. At sicubi unquam, eo certe loco id fieri debuit, ubi quam gentiles validissimam putabant, argumentationem diluendo, libris suis finem imposuit. 0396D Verumtamen si quis id ipsi ad libros suos absolvendos festinanti excidisse contendat, huic si istud recte probaverit, non reluctabimur. Sed prius meminisse debet Arnobio ad conclusionem, ex dictis suis ibi eruendam, non multa profecto opus fuisse mora et cunctatione.

Longum insuper fragmentum, duabus et amplius paginis comprehensum, legimus libri secundi initio, ab his verbis: Et non omnium virtutum amore, usque ad illa: impendeant credituris (lib. II, pag. 43) , quod in manuscripto codice et antiquis editionibus transpositum fuerat. Ibi namque ea omnia quae habentur, Arnobii textui nullo plane modo cohaerent. Quamobrem in ultimis editionibus singula quaeque 0397A loco suo satis apposite restituta videntur, his exceptis verbis: ut non in cunctos lumen et praetenderit vitae, et periculum ignorationis amoverit; quae quidem in quibusdam editionibus omissa, et in ultima editione loco adhuc alieno inserta nemo fortassis diffitebitur. Nonne autem id indicio haud plane obscuro nobis est illorum, qui ultimis horum librorum editionibus praefuerunt, propria auctoritate factam fuisse praeposteram illius fragmenti restitutionem.

Aliud porro ante finem libri septimi segmentum ab his verbis: Non imus inficias, usque ad illa inclusive: Post advectos, etc., in manuscripto codice regio et antiquissimis editionibus exhibetur, in quo plura, quae prius dispersis in locis dicta fuerant, totidem verbis iterum descripta sunt. Quapropter. 0397B Stewechius in sua horum Arnobii librorum editione, ea omnia ad operis calcem rejecit. In postremis vero editionibus penitus omissa sunt. Sed haec omissio notari, aut illius aliqua saltem ratio reddi debebat.

Quaeret fortasse aliquis cur librarius tam absurdum fragmentum in Arnobii textum intrudere ausus sit. Sed hujuscemodi temeritatis causam proferre difficillimum est. Nonne tamen haud inepte dici poterit quamdam in priori arnobiano codice, ex quo primus librarius suum transcripsit, fuisse lacunam, aut verba vetustate, aut alio aliquo casu deleta, quae ille quoquo tandem modo supplere voluit, ut codicem suum majore venderet pretio, et omnibus integrum esse persuaderet? Ut ut sit, haec non esse 0397C Arnobii monuisse sufficiat.

Plurima autem in eodem Arnobii textu loca passim occurrunt, a librario oscitante et ignaro foede corrupta. Sed ea singulatim recensere tam nobis facile, quam aliis molestum haud dubie foret. A tam longa itaque illorum enumeratione nunc eo lubentius abstinemus, quo inferius praecipua errata corrigendi et emendandi opportunior identidem dabitur occasio.

Observare interim juvat nec paucos, nec ignobiles in his libris ab Arnobio auctores citari. At ex duobus imprimis, Cicerone et Clemente Alexandrino, quorum primum alicubi expresso, alterum suppresso nomine laudat, plurima delibavit. Quam multa vero ex Cicerone decerpserit, disces his Hieronymi ad 0397D Magnum verbis: Quos, Arnobii libros, si legere volueris, dialogorum Ciceronis, videlicet de Natura deorum in eis ἐπιτόμην reperies (Hieronym., epist. LXXXIII, ad Magn., pag. 656) . Quae autem ex Clemente Alexandrino auctor noster hausit, ea ex ipsius ad Graecos admonitione mutuatus est. Singula porro, quae ex utroque scriptore suos in libros transtulit, cum infra a nobis exponenda sint, his ne eadem repetamus, nunc recensendis supersedendum duximus.

Nulla autem his in libris expressa, aut citato auctoris nomine, testimonia sacrae Scripturae protulit, nisi illud quod non tam ex sacro aliquo scriptore, quam ex quodam vulgari sermone profectum significat: 0398A «Numquamne illud vulgatum perstrinxit aures vestras: Sapientiam hominis stultitiam esse apud Deum» (Arnob., lib. II, pag. 46.) ? Sumptum enim aliquibus haud immerito videbitur, ex his Pauli ad Corinthios verbis: Sapientia hujus mundi stultitia est apud Deum (I ad Corinth., I, 19) . Utcumque autem res se habeat, vix ullum aliud in omnibus Arnobii libris testimonium invenies, ex sacra Scriptura totidem ipsius verbis, vel auctoris nomine citatum. Noluit itaque, aperta ejusdem sacrae Scripturae auctoritate, adversus ethnicos dimicare, quamvis alii in iisdem adversus illos disputationibus feliciter usi sint. Suam quippe adversus homines illam aspernantes, operam perdere haud dubie verebatur.

Quamobrem pleraque omnia Christi miracula in 0398B novi Testamenti libris descripta, non tam ex illis deprompta, quam ex certa, constanti ac publica fama et omnium confessione probata proponit. At alicubi, ut id obiter observemus, de panibus a Christo multiplicatis sic loquitur: «Sequentium se millia quinque, quinque saturavit panibus, ac ne esse praestigiae incredulis illis viderentur et duris, bis senarum sportarum sinus reliquiarum fragminibus aggerebat.» (Lib. I, pag. 26) . At in Matthaei Marcique Evangelio legimus: Septem panes . . . . et quod superfuit de fragmentis tulerunt septem sportas plenas. Apud Lucam vero: Acceptis quinque panibus . . . . et sublatum est quod superfuit illis cophini duodecim. Denique apud Joannem: Collegerunt ergo, et impleverunt duodecim cophinos fragmentorum ex quinque panibus hordeaceis. 0398C (Matth. XV, 34 et seq.; Marc., VIII, 6 et seqq.; Luc., IX, 17; Joan., VI, 13) . Atqui septem sportae, ut aliqui annotarunt, plus, quam duodecim cophinos capiebant. Vide ergo utrum Arnobius, cum haec scriberet, memoriae lapsu, nomen sportarum pro cophinorum ibi posuerit.