Articulus VI. De variorum in hos libros notis et observationibus.

Plures arnobianis libris edendis praepositi, atque alii etiam viri docti notas in eos et observationes ediderunt. Primum enim Latinus Latinius paucas in illos cum varias lectiones tum observationes et notas reliquit (Latin. biblioth. sacr. et profan., p. 98) . Sed nihil aliud nobis exhibet quam suas aliorumque quorumdam conjecturas. Meursius deinde anno aetatis 0403A suae decimo nono, Christi autem 1598, Criticum arnobianum, Lugduni Batavorum typis elzevirianis impressum edidit. Nos autem monitos facit se Cantero, qui eadem meditabatur, nisi ejus permissu, praeire noluisse, ne falcem suam in alienam messem injecisse argueretur. Eo porro in opere non alio fere collineavit, quam ut arnobiani textus errores absque ullo codice inedito, sed proprio marte, juvenilique ingenio emendaret. Fatetur tamen a se impetrare non potuisse, quin labori intentus, eoque incitatus, aliquando extra propositos excurreret limites. Quam felici autem successu id egerit, probant certe tot eruditi scriptores, qui postea manuscriptorum auxilio innumera textus auctoris nostri menda et vulnera sanare conati, illum adhuc erroribus 0403B quamplurimis deformatum relinquere coacti sunt.

Quapropter is arnobianus criticus, a Meursio elucubratus, Theodorum Canterum non deterruit ab edendis in Arnobii libros notis et observationibus, quas antea, uti diximus, divulgare decreverat. Emendati autem a se, aut emendandi textus arnobiani rationem in eis reddit, ac multa indicat, quae Arnobius ex Clemente Alexandrino potissimum desumpsit. Pauca autem explicat, utroque fatetur alia longe plurima superesse, quae copiosiore interpretatione indigebant. Quam ob causam amplissimum in hos Arnobii libros commentarium brevi se editurum pollicitus est. Sed utrum fidem liberaverit, aut cur promissis non steterit, nobis hactenus incompertum.

0403C Scripsit etiam Stewechius duplicis generis in auctoris nostri libros animadversiones, quarum primae ab eo syllabus electorum, secundae electa appellantur. In posterioribus plura Arnobii verba et sententias vel ex ingenio et membraneis, uti ait, codicibus emendare et illustrare, vel aliorum scriptorum auctoritate confirmare pro virili parte sua connititur. Syllabus vero electorum est totius operis, ut haec fert inscriptio, compendium, quod nihil tamen aliud, nisi quorumdam verborum explicationem, et nonnulla in his Arnobii libris notatu digna exhibet.

Quemadmodum vero Elmenhorstius duas publici juris fecit eorumdem Arnobii librorum editiones, ita uniuscujusque variis notis illustrandae onus suscepit. 0403D In prima autem editione brevissimis annotationibus varias textus Arnobii lectiones indicat, aut ejus dicta citatis saepe aliorum auctorum libris, et raro verbis corroborare molitur. Quapropter in secunda editione alias, his plerisque omnibus relictis, divulgavit. Lectorem vero suum admonet se in novis illis observationibus id potissimum egisse, ut sensum auctoris, ubi obscurior est, tam breviter, quam aperte explicaret et interpretaretur ( In monito ad Lector.). Sed quamvis brevitati se studuisse profiteatur, constat tamen in animadversionibus illis multa inveniri supervacanea atque inutilia, quibus res clarissimae ac notissimae, ulla absque necessitate exponuntur confirmanturque. Plura etiam reperies 0404A extra aleam, et auctoris propositum, nec pauca quidem quae ad grammaticam tantum pertinent, et quibus similia arnobianis verba quandoque exhibentur. Erroris quoque auctorem nostrum nonnumquam arguere non veretur, an merito vel injuria, postea videbimus. Postremo ingenue confitetur plurima se praetermisisse, quae falsa, corrupta et obscura sunt.

Longior vero est in suis animadversionibus et notis Heraldus, sed frequentius quam Elmenhorstius, ab auctoris proposito digreditur. In his enim data citati a se alicujus scriptoris occasione, ultra laudati textus emendationem vel explicationem nimium excurrit, pluraque congerit ad clara Arnobii verba inutiliter explicanda. Neque tamen negabimus 0404B in illis saepe ejus eruditionem eo magis emicare, quo breviori, sicuti diximus, temporis intervallo totum opus se perfecisse adseruit.

Duos Bulengerus in Arnobium Eclogarum libros Tolosae, anno 1612, edidit. In primo variis tam sacrorum, quam prophanorum scriptorum testimoniis quaedam stabilit ac confirmat, quae in Arnobii libris scripta legimus de Deo, ejus attributis, et humanae animae incorporea immortalique natura. Sed magno silentio plura alia praeteriit quae vel paulo liberius, vel obscurius ab illo dicta fuisse multi conqueruntur.

Secundo Bulengerus suo in libro haec citat Arnobii verba: «Ridetis temporibus priscis Persas fluvium coluisse, memoralia ut indicant scripta;» atque 0404C etiam illa: «Et inter Assyrios et Bactrianos, Nino quodam Zoroastreque ductoribus, non tantum ferro dimicaretur, et viribus, verum etiam magicis et Chaldaeorum ex reconditis disciplinis» (Arnob., lib. VI, p. 196; et lib. I, p. 5) . His vero dumtaxat Arnobii verbis, tamquam hujus secundi libri sui themate et argumento propositis, multa undique colligit et accumulat de Persis, Medis, Parthis, Assyriis, Babyloniis, Magis, Chaldaeis, illorumque moribus, diis et sacris, quae a Barnaba Brissonio in suo de imperio Persarum libro omissa fuerunt. Sed quis non videt haec omnia non magis Arnobium nostrum spectare, quam Clementem Alexandrinum, et alium quemlibet scriptorem, qui eadem, atque etiam longe plura de iisdem populis memoriae prodiderunt? Huc 0404D accedit, quod ea omnia quae idem Bulengerus non sine labore et vigiliis se compilasse dicit, nihil fere ad illorum aliorumve Arnobii verborum conducunt aut explicationem, aut intelligentiam.

Porro autem ex his quae a nobis citra tot virorum, quorum labores et eruditionem laudamus, vituperationem observata sunt, nemo sane, uti putamus, diffitebitur plura in Arnobii libris obscura ac difficillima de variis rebus prophanis, ac praecipue christiana religione, sacrisque illius dogmatibus loca reperiri, quae ab omnibus praetermissa, majore tamen, quam caetera omnia expositione indigent. Ad ea igitur explicanda et confirmanda, aut improbanda et rejicienda totius nostri, qualecumque sit, 0405A ingenii viribus, ac solito more nostro et candore connitendum est.