Articulus II. Quomodo Arnobius argumenta diluat, quibus gentiles omnia Christi discipulorumque ejus miracula infirmare tentabant.

0408D

Nihil est tam certum et evidens, quod homines ingeniosi, a recto veritatis tramite aberrantes, aut dubium facere, aut obscurare, aut negare malignis artibus non moliantur. Non mirum itaque si quidam post Christi, discipulorumque ejus mortem, illorum miracula, tametsi coram infinitis prope modum ethnicis, et in eorum gratiam edita, infirmare ac negare tentaverint. Verumtamen ethnici primo Ecclesiae nostrae nascentis tempore tot tantaque miracula, tam certis, quam innumeris confirmata testibus, falsitatis arguere, 0409A uti ait Arnobius, numquam ausi sunt (Arnob., l. I, p. 33, et seqq.) .

Post haec autem, audaciores facti, objiciebant haec ipsa miracula ab evangelistis, aliisque auctoribus scripta fuisse mendaciter, aut in immensum exaggerata. Quin immo plura, inquit Arnobius, et Christi, et discipulorum ejus miracula ab iis sunt omissa, nec omnia litteris mandari potuerunt. Si quae vero aliis in scriptis, id est, proculdubio in pseudoevangeliis posteritati commendata leguntur, haec daemonum aut hominum illis similium malevolentia et fraudibus addita, interpolata, mutata detruncataque fuerunt, ut, si fieri posset, tam mirabilium gestorum elevarent auctoritatem. Quid vero, quod gentiles nihil contra sacrorum scriptorum nostrorum fidem 0409B ullo modo objiciebant, quod adversus illorum scriptores pari immo potiori jure objici non posset? Praeterea, veridici auctores nostri tanto animi candore, tantisque veritatis luminibus miracula Christi descripsere ut nullus nec Judaeus, nec gentilis, quantumlibet christianorum inimicus, iis quando facta sunt, refragari ausus fuerit.

At scripta nostra, inquiebant ethnici, libris christianorum longe antiquiora sunt, ac proinde fide digniora. Quasi vero, respondet Arnobius, omnes ex turpissimis falsissimisque deorum fabulis non agnoscant earum antiquitatem absurdissimorum errorum foecundissimam fuisse matrem et originem. Deinde vero, cum recentiorum actorum facilius quam antiquiorum, falsitas deprehendatur, tantae profecto temeritatis 0409C scriptores nostri esse non potuerunt, ut recentia miracula, et hactenus inaudita, tamquam verissima praedicarent, quorum falsitatem eo citius gentiles cognovissent, quo magis non solum nova, insuetaque erant, sed iis etiam falsa illorum religio funditus evertebatur Tunc tamen ea acta, aut scripta cum primum viderunt, quantavis admiratione obstupefacti, nihil contra, nisi forte amentes quidam mutire ausi sunt.

Urgebant adhuc ethnici scripta christianorum ab indoctis et imperitis hominibus profecta soloecismis scatere, ac vitiosa locutione foedari (Idem, p. 34 et seqq.) . Non facile igitur fidem iis habendam. Quid ergo, ait Arnobius? numquid veritas quolibet sermone, etiam magis barbaro, enuntiari non potest? 0409D Contra certe eo magis fides scriptoribus nostris tribuenda est, quo magis ii sermone simplici, et absque ullo verborum fuco et lenocinio locuti sunt. Nullum quippe orationis ornamentum, nullum artificium veritas desiderat (Ibid., p. 35) . Denique sermonis ornamenta, suspicantes, uti ait Arnobius, adjuvant; id est, eorum, qui de aliqua re dubitant, augent et dubitationem, et suspicionem. Timendi enim tunc locus est, ne veritas his ornamentis, atque orationis leporibus obruta penitus, aut repulsa sit, et in ejus locum falsitas substituatur. Plura autem his, quae dicta sunt, et adhuc dicentur plane similia Lactantius tradidit, uti suo loco videbimus (Dissert. 3, in Lactant., c. 9, art. 3) .

0410A Tanto horumce argumentorum pondere oppressi gentiles eo tandem insaniae et impudentiae devenerant, ut haec miracula a Christo magicis artibus ac praestigiis facta fuisse nobis objicere non timuerint: «Magus fuit,» eorum verba sunt ab Arnobio memorata,» clandestinis artibus omnia illa perfecit, Aegyptiorum ex adytis Angelorum potentium nomina, et remotas furatus est disciplinas» (Arnob., l. I, p. 25) . Sed haec vetus gentilium criminatio, saepius repetita, semper confutata est. Quis enim ignorat illud Christo a Judaeis objectum, quod Beelzebub nomine daemonia ejiceret. Quam quidem calumniam etsi Christus dominus abunde confutasset, eam tamen ethnici postea contra ejus discipulos immani prorsus et intoleranda temeritate refricare non dubitaverunt. 0410B Nam ut alios bene multos praetereamus, Celsus, teste Origene, «Servatorem accusat, quasi magicis artibus miracula fecerit» (Origen., l. I, cont. Cels., p. 7) . Garriebat siquidem, ut idem Origenes postea testificatur, «cum clam educatur, et in Aegypto mercede famulatum, peritum ejus gentis artium inde reversum, quibus fretus, pro Deo se haberi passus sit» (Ibid., p. 30) . Dehinc fingit impius vir se credere revera facta fuisse a Christo, quae dicebantur, miracula, sed haec communia facit πρὸς τὰ ἔργα τῶν γοητῶν, ὡς ὑπισχνουμένων θαυμασιώτερα, καὶ πρὸς τὰ ὑπὸ τῶν μαθόντων ὑπὸ Αἰγυπτίων ἐπιτε ὁ λούμενα ἐν μέσαις ἀγοραῖς. Cum praestigiatorum operibus, qui mirabiliora pollicentur, et cum circulatorum factis in medio foro praestitis, qui ab Aegyptiis 0410C ea didicerunt (Ibid., p. 53) .

Sed impudentissimam calumniam tam facile Arnobius, quam Origenes, diluit penitusque dissolvit. Primum enim ille respondet nullum magum aliquid umquam vel millesima parte fecisse, quod Christi miraculis consimile sit. Christus enimvero sine ulla, inquit auctor noster (Arnob., lib. I, pag. 25) , vi carminum, aut herbarum et graminum succis, sine ulla sacrorum libaminum ac temporum observatione, sine ullis plane artibus, quae numquam non a Magis adhibebantur, sed sola nominis sui potestate et invocatione, vel levi tactu miracula edidit. Eadem quoque responsione Origenes stupendam Celsi audaciam comprimit frangitque: «Licet hoc argumentum,» inquiebat ille (Orig., lib. I. contr. Cels., 0410D pag. 7) , «de modo, quo Jesus haec fecerit, insolubile videatur; constat tamen christianos nulla exercere incantamenta, Jesu dumtaxat nomine contentos, et dictis aliis, quibus secundum sacram Scripturam fides adhibeatur.» Ἄντικρυς θὲ κᾂν δοκῇ ἀνέλεγκτον εἶναι τὸ περὶ τοῦ Ἰησοῦ, πῶς ταῦτα ἐποίησε, σαφὲς ὅτι χριστιανοὶ οὐδεμιᾷ μελέτῃ ἐπῳδῶν χρώμενοι ἐντυγχάνουσι.

Deinde vero tanta Christus miracula patrando, ait Arnobius, nihil hominibus nisi felix et faustum, utile prorsus et salutare contulit. Contra vero Magi iis suis, quae putabantur, miraculis nihil nisi illicitum, infelix, noxium, perniciosum, hominibusque et belluis exitiale praestiterunt. Si quid autem utilitatis 0411A viderentur afferre, hoc non accidit illorum, sed aliorum, id est, daemonum, a se invocatorum potestate: Quis hoc nesciat,» Arnobii verba sunt, «aut mortiferam immittere, quibus libuerit, tabem, aut familiarium disrumpere charitates, . . . . . aut in curriculis equos debilitare, incitare, tardare, aut uxoribus et liberis alienis, sive illi mares sint, sive feminei generis, inconcessi amoris flammas, et furiales immittere cupiditates: aut si utile aliquid videantur audere, non propria vi posse, sed eorum quos invocant potestate» (Arnob., lib. I, pag. 25) .

Et haec quidem mirum profecto in modum his adhuc confirmantur Origenis adversus Celsum verbis: Τὰ μὲν τῶν ἀντιχρίστων, καὶ τῶν προσποιουμένων δυνάμεις, ὡς μαθητῶν Ἰησοῦ, σημεῖα, καὶ τέρατα λέγεται εἶναι ψεύδη, ἐν πάσῃ ἀπάτῃ ἀδικίας τοῖς ἀπολλυμένοις 0411B ἰσχύοντα. τὰ δὲ τοῦ Χριστοῦ καὶ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ καρπὸν ἔσχεν, οὐκ ἀπάτην, ἀλλὰ σωτηρίαν ψυχῶν. τίς γὰρ τὸν κρείττονα βίον, καὶ συστέλλοντα τὰ τῆς κακίας ὁσημέραι ἐπὶ τὸ ἔλαττον, εὐλόγως φησὶν ἀπὸ ἁπάτης γίνεσθαι; Antichristorum, et ad similitudinem Jesu discipulorum virtutem suam exercere conantium miracula prodigiaque appellantur mendacia, omni deceptione injustitiae, ad perdendos homines efficacia. Miraculorum autem Christi ejusque discipulorum fructus erat, non deceptio, sed salus animarum. Quis enim probabiliter diceret emendationem vitae, quotidianosque a vitiis ad virtutem profectus, nasci e deceptionibus? (Orig., lib. II, pag. 90) . Longius foret totum hunc Origenis locum describere: sed eum si integrum legere volueris, lectionis te proculdubio 0411C non pigebit.

Tertio Christus tot miracula, pergit Arnobius (Arnob., lib. I, pag. 27) , non vana utique ostentatione edidit, sed ut operum benignitate duros, atque incredulos homines ad veram Dei cognitionem et cultum adduceret: magi vero, ut ab hac cognitione et cultu aversos, ad nefariam falsorum deorum venerationem inducerent, aut inductos cogerent in ea semper perseverare. Denique tantum abest, ut Christus aliquid ulla arte magica fecerit (Ibid.) ; quin potius illam omnem sic condemnaverit, ut Arnobius, sicuti jam vidimus, inter miracula ejus computet, antiquata ab illo cuncta daemonum, vatum, haruspicum, et magorum artificia.

0411D Neque absimili plane modo Origines Celso respondet: Ἐγὼ δὲ οὐκ οἶδ᾽ ὅπως ἂν μάγος ἠγωνίσατο διδάξαι λόγον πείθοντα (πάντα) πράττειν, ὡς Θεοῦ κρίνοντος ἕκαστον ἐπὶ πᾶσι τοῖς πεπραγμένοις. καὶ οὕτω διατιθέντα τοὺς ἑαυτοῦ μαθητὰς, οἷς ἤμελλε χρήσασθαι διακόνοις τῆς ἑαυτοῦ διδασκαλίας. Ego vero non intelligo quomodo magus potuisset dare operam, ut persuaderet unumquemque ita suas actiones moderari, ac si redditurus esset rationem Deo judici; atque ita discipulos suos instituere, quibus erat usurus ministris suae doctrinae (Orig., lib. I, contr. Cels., pag. 30) . Tum postquam vera miracula ab ejus discipulis factitata fuisse probavit, haec continuo subjecit: Εἰ δὲ δυνάμεις ἐτέλουν, τίνα ἔχει πιθανότητα τὸ μάγους 0412A τοσούτοις κινδύνοις ἑαυτοὺς παραβεβληκέναι (εἰσάγοντας) διδασκαλίαν μαγείας ἀπαγορεύουσαν. Quod si patrabant ipsi quoque prodigia, quomodo probabile est magos se exposuisse tot periculis, qui doctrinam induxerunt, magicam artem penitus detestantem. Post haec, eodem rursus modo Celsum, eadem repetentem, refellit, totamque suam disputationem hunc concludit in modum: Quis sanae mentis conferat eum, Christum, cum praestigiatorum proposito, ac non potius credat juxta oracula Deum esse conspectum in humano corpore, ut in nostrum genus exerceret beneficentiam. Πῶς εὐλόγως ἄν τις αὐτὸν τῇ προαιρέσει τῶν γοητῶν παραβάλοι, καὶ μὴ, κατ᾽ ἐπαγγελίαν, τὸν Θεὸν εἶναι πιστεύοι, ἐν ἀνθρωπίνῳ φανέντα σώματι, ἐπ᾽ εὐεργεσίᾳ τοῦ γένους ἡμῖν. (Ibid., pag. 54.)

Plura sane egregia, et lectu digna hoc ipsum in 0412B argumentum disputat Eusebius: sed quia longius esset ea hic describere, ad ejus te mittimus librum, quem quidem si adire et pervolutare te non taedeat, legisse minime poenitebit (Euseb., lib. III, Demonst. Evang., cap. 5 et 6; pag. 103, et seq., et pag. 109, et seqq.) .