Articulus II. Quomodo Arnobius christianae religionis veritatem adhuc vindicet ex illius doctrina, ab innumeris hominibus, deorum cultui addictis, per totum terrarum orbem celerrime suscepta.

Veritatem christianae religionis Arnobius tertio argumento, ex ipsius doctrina, ac promptissima miraque illius per universas orbis terrae partes, propagatione petito, luculentissime demonstrat. Quae enim, ait ille, est ejus doctrina? Docet unum tantummodo esse Deum, huncque summum rerum omnium dominum 0418D et principem, atque idcirco nostri dumtaxat causa orandum et adorandum. Docet nihil ab eo deposcendum, nisi justum, honestum, et auditu ejus dignum. Docet nihil tribuendum iniquae hominum cupiditati et libidini, sed utrique semper obsistendum; dandam innocentiae ac morum integritati ulla umquam sine intermissione operam, nosque ab omni labe delictorum omnium amputatione purgandos: «Nihil sumus aliud christiani,» Arnobii verba sunt, «nisi magistro Christo, summi regis ac principis veneratores, nihil, si consideres, aliud invenies in ista religione versari. Haec totius summa actionis, hic propositus terminus divinorum officiorum, hic finis. Huic omnes ex more prosternimur, 0419A hunc collatis precibus adoramus, ab hoc justa, et honesta, et auditu ejus condigna deposcimus. Non quod ipse desideret supplices nos esse, aut amet substerni, et ( sive aut) tot millium venerationem videre. Utilitas haec nostra est, et commodi nostri rationem spectans. Nam quia proni ad culpas, et ad libidinis varios appetitus vitio sumus infirmitatis ingenitae, patitur se semper nostris cogitationibus concipi; ut dum illum oramus, et mereri ejus contendimus munera, accipiamus innocentiae voluntatem, et ab omni nos labe delictorum omnium amputatione purgemus.» (Arnob., lib. I, pag. 14 et 15.) Denique christiani praedicabant falsos esse omnes gentilium deos, respuebant quoslibet impios illorum ritus, superstitiosa mysteria, sacrificia et festa, ac 0419B corruptos mores plane penitusque condemnabant.

Verum quanto christiana religio, uti ille adhuc loquitur, verior, officiosior, potentior, justior erat, tanto sane difficilius operosiusque erat hoc ipsum gentilibus persuadere. Quantae enim, amabo te, imperitis, indoctis ac rudibus Christi discipulis molis et operae erat, eosdem gentiles avocare ab antiquissimo deorum, idolorumque cultu, et aliis superstitionibus, quas a tot saeculis tanquam pias cum nutricis lacte suxerant? Quanti laboris et difficultatis erat innumera hominum millia ad christianae religionis, quam novam et impiam credebant, adducere professionem? Quanta animi contentione opus erat, ut illos a molli, delicato et libidinoso vivendi genere, quod licitum putabant, ad aliud traducerent 0419C plane durum, austerum, severum, naturalique hominum appetitui penitus repugnans? Quam denique arduum et laboriosum, fracta victaque ejuscemodi hominum pene incredibili obstinatione, illis animum inducere, ut crederent vera esse de Christi summa divinitate, humano ortu et interitu, aliaque, de quibus infra agemus, christianae fidei documenta?

Verumtamen hi ipsi sectatores Christi, quantumlibet rudes et ignari, quantumvis humana ope destituti, imo vero omnibus quibuslibet hominibus plebeiis. nobilibus, principibus, regibus, imperatoribus, sacerdotibus, sacrisque pontificibus omni animi, artis, roboris, furorisque, vi atque impetu sibi resistentibus, hanc ipsam religionem per universum orbem terrarum, sola sua praedicatione, ac miraculorum 0419D potentia, brevissimo temporis intervallo, disseminarunt. Ad eam autem non quasdam tantum mulieres, aut ignaros adduxerunt homines, sed magnis etiam ingeniis praeditos oratores, grammaticos, rhetores, jurisconsultos, medicos, ac philosophos. At praestat sane auctorem nostrum haec loquentem audire: «Nonne,» inquit, «vel haec saltem fidem vobis faciunt argumenta credendi, quod jam per omnes terras, in tam brevi temporis spatio, immensi nominis hujus sacramenta diffusa sunt? Quod nulla jam natio est tam barbari moris, et mansuetudinem nesciens, quae non ejus amore versa, molliverit asperitatem suam, et in placidos sensus adsumpta tranquillitate migraverit? Quod tam magnis ingeniis 0420A praediti oratores, grammatici, rhetores, consulti juris, ac medici, philosophique etiam secreta rimantes, magisteria haec expetunt, spretis quibus ante fidebant» (Arnob., lib. II, pag, 44.) .

Saepius vero ille repetit totum mundum christianae religionis sectatoribus sic fuisse repletum (Idem, lib. I, pag. 33; lib. II, pag. 50) ; nosque jam animadvertimus varias regiones ad orientem occidentemque solem positas, quae hanc religionem nostram profitebantur, ab illo accurate et sedulo recenseri (Sup. hoc cap., art. 1.) .

At quomodo, quaeso, tot homines, tanto locorum intervallo disjuncti, singulari ingenio et doctrina praestantes, suis opinionibus ac praejudiciis christianae fidei e diametro oppositis tam pertinaciter 0420B addicti, illa brevissimo tempore deposuerint; et hanc quae nihil fere tunc in hoc mundo, nisi supplicia, certamque mortem secum trahebat, sponte sua suoque judicio amplecterentur? Nonne hoc maximo divinae providentiae miraculo veritas christianae religionis non minus certo, perspicue et efficaciter, quam ulla humani ingenii clariori argumentatione demonstratur?