Articulus Primus. Ethnicorum adversus christianae religionis veritatem argumentum, ex variis cladibus et calamitatibus, quibus genus humanum olim divexabatur, petitum, proponitur, ostenditurque a quibus scriptoribus olim dilutum confutatumque fuerit.

0434D

Aliud contra christianae religionis veritatem argumentum, saepissime et ad nauseam usque ab ethnicis recantatum, insignis et absurdissima fuit calumnia, qua christianos, sicuti scribit Arnobius (Arnob., lib. I, pag. 1 et seqq.) , ob rejectum repudiatumque deorum cultum, omnium publicarum cladium et calamitatum, quibus genus humanum vexabatur, causam esse tam falso, quam audacter praedicabant. Summam enimvero propter christianorum impietatem, uti illi jactitabant, ab diis merito iratis abjectam rerum terrenarum curam, et mala omnia, quibus ubique homines solebant confici et oprimi, in totum invecta fuisse terrarum orbem.

Quam autem frequens fuerit haec gentilium querimonia 0435A et accusatio, si scire velis, audi, si lubet, Tertullianum: «In odium bonorum et proborum conspirant,» ethnici, «qui adversus sanguinem innocentem conclamant, praetexentes sane ad odii defensionem illam quoque vanitatem, quod existiment omnis publicae cladis, omnis popularis incommodi christianos esse causam. Si Tiberis ascendit ad moenia, si Nilus non descendit ad arva, si coelum stetit, si terra movit, si fames, si lues, statim christianos ad leonem. Tantos ad unum» (Tertullian., Apolog., cap. 40, pag 36) . Eadem repetit in suo ad Nationes libro (Idem, lib. I ad Nation., cap. 9, pag. 54) . Sed de illo plura a nobis suo loco dicenda sunt.

Origenes vero testatum facit gentiles eadem et 0435B olim et suo adhuc tempore falsa illa criminatione abusos fuisse: «Cum haec» inquit, «contigerint mundo, consequens, quasi derelinquentibus hominibus deorum cultum, ut propter multitudinem christianorum dicant fieri bella, fames, et pestilentias. Frequenter enim famis causa christianos culparunt gentiles, et quicumque sapiebant quae gentium sunt, sed et pestilentiarum causas ad Christi Ecclesiam retulerunt. Scimus autem et apud nos terrae motum factum in locis quibusdam, et factas fuisse quasdam ruinas; ita ut qui erant impii extra fidem, causam terrae motus dicerent christianos; propter quod et persecutiones passae sunt Ecclesiae, et incensae sunt. Non solum autem illi, sed et qui videbantur prudentes, talia in publico dicerent; quia propter christianos fiunt gravissimi 0435C terrae motus» (Origen., Tract. 28, in Matth., tom. II, pag. 88) . Testis nobis adhuc est Lactantius ethnicos eamdem suo etiam tempore cecinisse cantilenam, ubi ille objectarum publicarum cladium et miseriarum accusationem in ipsos sic refundit: «Discite ideo mala omnia rebus humanis quotidie ingravescere, quia Deus, hujus mundi effector et gubernator, derelictus est; quia susceptae sunt, contra quam fas est, impiae religiones; postremo quia ne coli quidem vel a paucis Deum sinitis» (Lactan., lib. V, cap. 8, pag. 479 et seqq.) . Si enim ille solus, observatis ejus legibus, sicuti par est, coleretur, non essent, inquit, dissensiones, bella, fraudes, rapinae, adulteria, aliaque mala, quibus humanum genus seipsum conficit.

Nos vero annotavimus quid Maximinus Imperator, 0435D christianis infensissimus, iniquis civitatum adversus eos postulationibus responderit (Dissert. in Luc. Cecil., cap. 13, art. 3, pag. 346) . At in ea, quam ad illas civitates scripsit epistola, audacter, teste Eusebio, asserebat acerbiores calamitates contigisse: Διὰ τὴν ὀλέθριον πλάνην τῆς ὑποκένου ματαιότητος τῶν ἀθεμίτων ἀνθρώπων ἔκείνων ἐγένετο, ἡνίκα κατά τὰς ψυχὰς αὐτῶν ἐπεπόλαζε, καὶ σχεδὸν εἰπεῖν τὰ πανταχοῦ τῆς οἰκουμένης αἰσχυναις ἐπίεξε. Ob pestiferum errorem inanissimae vanitatis sceleratorum illorum hominum evenerunt, quo tempore error ille in animis illorum pullulavit, et universum propemodum terrarum orbem probo ac decore opplevit (Euseb., lib. II Eccles. histor., cap. 7, pag. 353) .

0436A Postea adhuc Symmachus sterilitatem terrae, famemque publicam negatis Vestalium sacerdotumque ethnicorum privilegiis ascribere non dubitavit: «Nemo me putet solum causam religionum tueri: ex hujusmodi facinoribus orta sunt cuncta Romani generis incommoda . . . . Secuta est hoc factum fames publica, et spem provinciarum omnium messis aegra decepit: Non sunt haec vitia terrarum . . . . sacrilegio annus aruit; necesse enim fuit perire omnibus, quod religionibus, negabatur» (Apud Ambros., tom. II, pag. 831 et seqq.) .

Quam crebra, ac pene quotidiana, et diuturna fuerit stolida illa gentilium querela, inde adhuc conjice, quod ethnici eam a christianae religionis exordio ad Augustini usque tempora in ore semper habuerint. 0436B Audi, quaeso, ipsummet sanctum illum doctorem: «Quando auditis,» ait (August. in titul. psal. LXXX, § 1, pag. 857) , «garrire blasphemos, et dicere abundare pressuras temporibus christianis; scitis enim quia hoc amant dicere: et vetus quidem, sed a temporibus christianis coepit proverbium: Non pluit Deus: duc ad christianos. Quamquam priores ista dixerunt, isti autem modo dicunt, et quia pluit Deus, duc ad christianos.» Quae quidem ille non solum ibi uberius prosequitur, sed alio adhuc in libro hunc repetit in modum: «Memento autem me ista commemorantem, adhuc contra imperitos agere, ex quorum imperitia illud quoque ortum est vulgare proverbium: pluvia desit, causa christiani. Sunt namque, qui eorum studiis liberalibus instituti, amant historiam, qua 0436C facillime ista noverunt: sed ut nobis ineruditorum turbas infestissimas reddant, se nosse dissimulant, atque hoc apud vulgus confirmare nituntur, clades, quibus per certa intervalla locorum et temporum genus humanum oportet affligi, causa accidere nominis christiani, quod contra deos suos ingenti fama, et praeclarissima celebritate per cuncta diffunditur» (Idem, lib. II de Civit., cap. 3, pag. 33) .

Ad hanc autem importunam ac falsam criminationem, tamdiu totiesque ab eis repetitam, propulsandam et penitus comprimendam, eruditissimi religionis nostrae defensores et tractatus et libros identidem ediderunt. Cum enim Demetrianus christianos publicarum calamitatum causam esse latraret, Cyprianus Carthaginensis episcopus, clamosas illius voces, 0436D ineptasque objurgationes, primum spernendas esse censebat. Verum ille, quemadmodum Arnobius noster (Arnob., lib. I, pag. 1) , ne se hominis, impie Deo obstrepentis, clamoribus vinci, ac cum christianis causa cecidisse diceretur, dementissimam illius temeritatem tractatu adversus eum edito coercuit. Hujusce autem operis initio sic ille loquitur: «Sed enim cum dicas plurimos conqueri, quod bella crebrius surgant, quod lues, quod fames saeviant, quodque imbres et pluvias serena longa suspendant, nobis imputari, tacere ultra non oportet; ne jam non verecundiae, sed difidentiae esse incipiat, quod tacemus, et dum criminationes contemnimus refutare, videamur crimen agnoscere. Respondeo igitur 0437A et tibi, Demetriane, et caeteris, quos tu forsitan concitasti, et adversus nos, odia tuis maledicis vocibus seminando, comites tibi plures, radicis atque originis tuae pullulatione fecisti, quos tamen sermonis nostri admittere credo rationem.» (Cyprian., ad Demetr., pag. 186) .

Augustinus vero, de quo nos paulo ante dicebamus, aperte declarat se eamdem ob causam conscripsisse suos de Civitate Dei libros, quorum quinque prioribus hanc infidelium hominum calumniam expressius refellit. Haec autem sunt totidem illius ea de re verba: «Interea Roma Gothorum irruptione, agentium sub rege Alarico, atque impetu magnae cladis eversa est: cujus eversionem deorum falsorum multorumque cultores, quos usitato nomine paganos 0437B vocamus, in christianam religionem referre conantes, solito acerbius et amarius Deum verum blasphemare coeperunt. Unde ego exardescens zelo domus Dei, adversus eorum blasphemias vel errores, libros de Civitate Dei scribere institui . . . . . Quorum quinque primi eos refellunt, qui res humanas ita prosperari volunt, ut ad hoc multorum deorum cultum, quos pagani colere consuerunt, necessarium esse arbitrentur, et quia prohibetur, mala ista exoriri, atque abundare contendunt» (August., lib. II, Retract., cap. 43) .

Neque Augustino hos, quamvis eximios excellentesque libros confecisse satis fuit: sed Orosium ad scribendos annales impulit, quibus palam faceret 0437C mundum omnibus saeculorum aetatibus, et ante ortam christianam religionem, publicas accepisse calamitates, hominesque communibus cladibus miseriis atque aerumnis fuisse afflictos. Haec ipse Orosius in historiarum suarum exordio praefatur, quae quidem integra hic describere quia longius foret, ad ejus libros, quemlibet curiosum mittendum satius duximus. Ante Orosium autem et Augustinum, Arnobius noster in hisce, de quibus agimus, libris ad eamdem gentilium obtrectationem plane penitusque reprimendam, uti superius annotavimus, aggressus est. Quae itaque et quam valida sint ejus argumenta jam, si suubet, videams.