Tractatus Psalmi.

1. Non canitur hoc psalmo temporaria Jerusalem aedificatio.—Post primam Jerusalem subversionem, traductoque in Babyloniam populo captivo, aedificatam rursum eamdem civitatem fuisse, et historia Regnorum et libri Esdrae loquuntur. Sed hodie 0868D eamdem nullam esse, rerum fides edocet. Hoc idcirco 0869A praediximus, ne quia translatoribus visum est, huic et anteriori psalmo in Aggaeum et Zachariam titulum praescribere, existimemus in illius temporis homines prophetiae hujus praescientiam convenire. Propheta enim non ignarus mysterii coelestis, cum in aedificatione Dei civitatis humanam aedificationem inanem esse dixisset, cum Deo civitas nisi per ipsum aedificata aeterna esse non posset; non nos nunc ad gratulationem aedificatae a Deo rursum Jerusalem 634 adhortaretur, quam vane ab hominibus aedificari ante praedixerat. Quod si quis forte putabit, id quod in alio psalmo ita dictum est: Nisi Dominus aedificaverit domum, in vanum laborant qui aedificant eam; nisi Dominus custodierit civitatem, in vanum vigilabit qui custodit eam (Ps. CXXVI, 1) , idcirco dictum fuisse, 0869B quia eversionem ejus urbis, in qua templum aedificandum esset, propheta praenosceret: meminisse haec debet ita intelligens, eumdem hunc prophetam aedificationem eam, quae a Zorobabel secundo innovata est, inanem et caducam futuram fuisse non ignorare potuisse; neque illam, quae a Salomone coepta est, non a Deo constitutam idcirco dixisse, quia per regem Babyloniae (Nabuchodonosor, II Paral. XXXVI, 26) esset destruenda, cum post septuaginta deinde annos (juxta vaticinium Jerem. XXIX, 10) rursum eadem sit reformata; hanc vero, quae a Zorobabel gesta est, esse aedificationem Dei praedicatam, cum exinde diruta et sine aliqua restauratione sit dissoluta; et eam dirutam licet renovatio sit consecuta, inanem atque humanam tamen praedicasse; 0869C hanc vero quae sine spe reformationis acciderit, divini operis perpetuitate renovari. Haec omnia intelligentiae genera stulta atque ridicula sunt.

2. Jerusalem spiritalis ad laudandum bonis operibus Deum invitatur.—Laudat autem propheta Dominum aedificantem Jerusalem illam, quae secundum Evangelia sancti regis (Matth. V, 35) est civitas, in qua per Dominum resurgentes sancti demonstrantur, quae invectum pullo asinae Dominum in spe sanctorum laeta suscepit. Corporaliter quidem tali vectione illam, quae occidit prophetas et lapidat apostolos (Matth. XXI, 9) , Dominus ingressus est: sed alterius civitatis erat illa laetitia. Ob illius ergo aedificationem propheta nos advocat, dicens, Vers. 1: Laudate Dominum, quoniam bonus est psalmus: 0869D Deo nostro jucunda sit laudatio. Non levis gratulationis laus est, cujus psalmus bonus est. Et psalmus non tam vocis, ut frequenter diximus, quam corporeae operationis officium significare solet. Deum enim non tam sermone, quam re et gestis obedientiae laudamus: ut mare et terra et coelum Deum non tam voce, quam officiorum suorum vicissitudine 0870A atque observatione laudant. Advocat igitur nos propheta ad Dei laudem: quia bonus psalmus est: et optat ut hujus boni psalmi Deo nostro fiat jucunda laudatio, scilicet ut placentia Deo opera nostra sint, per quae a nobis gestorum nostrorum laudatur obsequio.

3. Israel hic aedificatur, in fine temporum congregandus.—Vers. 2-1. Aedificans Jerusalem Dominus, et dispersiones Israel congregans. Qui sanat contritos corde, et alligat contritiones eorum. Numerans multitudinem stellarum, et omnibus his nomina vocans. Reversuris de Babylonia in Jerusalem Judaeis 635 sub Dario rege edicto potestas data est revertendi. Neque alibi tum, quam in regni Babyloniae finibus detinebantur: ex qua ergo dispersione Israel congregatur? 0870B Nempe de ea, de qua ait Dominus, Emittet Angelos suos cum tuba et voce magna, et congregabit electos a quatuor angulis ventorum (Matth. XXIV, 31) : quorum congregatio coetum sanctae civitatis efficiet, quae hodie per spei et fidei opus aedificatur in nobis. Et idcirco anterior aedificatio congregatione est, quia nos ad futurae civitatis congregationem Dei misericordia per gratiam justificationis aedificet. Caeterum si de terrena aedificatione loqueretur, prior fuerat congregatio praedicanda: quia non nisi congregatus Israel Jerusalem aedificare posset eversam.

4. Sanitas ejus modo inchoata, tum erit perfecta.—Tenet deinde ordinem competentem, dicens, Vers. 3: Qui sanat contritos corde, et alligat contritiones 0870C eorum. Congregato enim Israel, et in unam quae aedificatur civitatem collecto, omnes humanae infirmitates et labes corporeae auferentur. Absorpta enim corruptione, et omnibus humanae naturae vitiis devoratis, incorruptio aeterna et in nullis anxietatum mortibus conterenda succedet. Venit enim Dominus, secundum Evangelia, sanare contritos corde, praedicare captivis remissionem et caecis visum, dimittere confractos in requiem, praedicare annum Domini acceptum, et diem retributionis (Luc. IV, 18, 19) . Et haec quidem pro parte jam coepta sunt; quia per speculum et in aenigmate et in imagine futurorum secundum Apostolum demoramur (I Cor. XIII, 12) . Sed tamen nondum nobis ejus temporis fructus est, quo secundum prophetam dicere adepta spei consummatione 0870D possimus, Convertere anima mea in requiem tuam: quia Dominus benefecit tibi. Quia eripuit animam meam de morte, oculos meos a lacrymis, pedes meos a lapsu, placebo Domino in regione vivorum (Psal. CXIV, 7 et seqq.) . Sanata enim omni cordis contritione, et ne perpetuo rursum subeat alligata, his omnibus humanarum passionum infirmitatibus 0871A liberati, placebimus Deo in regione vivorum, anima nostra in requiem suam, ex qua per transgressionem primi parentis sui Adae ejecta est, revertente (V. Tract. Ps. CXLV, n. 2) .

5. Stellas, id est, electos qui vocet Deus ac numeret.—Sed post praedicationem sanati cordis, etiam id ad praeconium divinae bonitatis adjectum est: Numerans multitudinem stellarum, et omnibus his nomina vocans. Si laus Deo ob aedificatam corporaliter Jerusalem defertur; quid hic numerus stellarum et omnibus his nomina tamquam ad praecipuam divini operis laudationem proferuntur? Aut numquid laudabilius Deo est numerasse et nuncupasse stellas, quam creasse; cum creatio et numerum fecerit, et nomina imposuerit, et vocabulis nomina numerumque discreverit? sed numerantur hic stellae, quas 0871B Abraham contuitus in coelo est, quas Isaac accepit in semine, quas Paulus discrevit in gloria. Quod autem nominibus suis vocentur, audiamus eum qui vocaturus est. 636 Dicit enim in Evangeliis: Nolite mirari ista; quoniam venit hora, in qua omnes qui sunt in monumentis, audient vocem ejus, et procedent (Joan. V, 28, 29) . Vocantur ergo, et prodient. Adeo autem numerantur per Deum, ut capilli quoque, qui in singulis nobis innumerabiles esse existimantur, in numero sint, eodem Domino dicente: Nonne et capilli capitis vestri numerati sunt (Luc. XII, 7) ? Hoc Domino potius dignum, hoc in misericordia ejus praeferendum, ut eos, quos contritos corde sanaverit, quorum alligaverit contritiones, nominibus vocet, proprietate numeret, 0871C coelesti luce clarificet.

6. Ob quae mirabilia ejus atque praeclara, ait Vers. 5 et 6: Magnus Dominus noster, et magna virtus ejus, et sapientiae ejus non est numerus. Suscipiens mansuetos Dominus, humilians autem peccatores usque ad terram. Hoc enim mansuetorum proprium est, (quia, secundum Evangelia, mansueti possidebunt terram (Matth. V, 4) , ut digni apud Deum sint nuncupatione, numero, claritate. Magnus est Dominus, cum dispersiones congregat. Magna virtus ejus, cum contrita clarificat. Innumerabilis sapientia ejus est, cum universa et nominibus discernit et numero. Sed qui suscipit mansuetos, humiliat quoque peccatores usque ad terram. Post meritum sanctitatis, impietatis poena subjecta est: cum susceptis mansuetis in in claritate stellarum, peccatores usque ad terram humiliati 0871D infernae legis judicio destinantur.

7. Non alius Creator omnium, alius legis Deus.—Ob quae nos, tamquam cunctantes et haesitantes, propheta cohortatur ad laudem, dicens, Vers. 7, 8: Inchoate Domino in confessione, psallite Deo nostro in cithara, qui operit coelum nubibus, qui parat terrae pluviam, qui producit in montibus foenum, qui dat jumentis escam ipsorum, et pullis corvorum invocantibus eum. Frequenter admonet propheticus sermo, ut eum universitatis hujus esse Dominum credamus, quem omnis lex Deum locuta est, qui se nuncupari Deum 0872A Israel voluerit: ut nunc in eodem hoc psalmo cum dixisset: Aedificans Jerusalem, et congregans dispersiones Israel, et ad laudem ejus cohortatus adjecit: Qui operit coelum nubibus, qui parat terrae pluviam: ut non alius atque alius legis latae et creationis istius Deus posset intelligi. Ita autem temperata doctrinae istius ratio est, ut ea creationis enumeratae et nomina commemorarentur et genera, quae cum creatorem Deum esse latae legis ostenderent, significationem tamen in se institutionis typicae et propheticae continerent. Et nunc confiteri Deum ob id admonemur, quia operit coelum nubibus, quia parat terrae pluviam, quia producit in montibus foenum, quia dat jumentis escam ipsorum, et herbam servituti hominum, et pullis corvorum invocantibus eum. In his enim omnibus Dei et providentia significatur, et bonitas: ut subtecto nubibus 0872B coelo terris pluvias infundat, ut vertices collium foeno vestiat, jumentis pabulum praebeat, et avibus cibos praestet, quia ab eo alimoniam 637 universa quae creavit exspectent. Sed haec omnia diligentius introspecta, significationis alterius virtutem in se habent.

8. Nubium varia acceptio. His doctrina sanctorum significatur.—Scimus enim esse nubes, quibus Deus ne super vineam pluant mandat, sicut per Esaiam dictum est: Et nubibus mandabo, ne pluant super eam pluviam; vinea enim Domini Sabaoth domus Israel est (Esa. V, 6) . Novimus nubes, quae prae fulgore ejus in conspectu Domini transeunt: Prae fulgore, inquit, ejus in conspectu ejus nubes transierunt (Ps. XVII, 12) . Novimus nubes, quas Deus in 0872C adscensum suum posuit; et posuit nubem adscensum suum. (Ps. CIII, 3.) Novimus nubes ad quas usque Dei veritas est; Et usque ad nubes veritas tua (Ps. LVI, 11) . Et has nubes aliquot locis sanctorum doctrinam significari ratio absoluta est, quae vetitae infidelibus pluere, eloquio arida impiorum corda non rigant. Quae cum Dominus adsit, esse cessabunt: ut ( forte, ut sicut) orto sole stellarum lumen hebetatur, ita et doctrina nubium Domino ipso jam per se fulgente praetereat. Per quas etiam ad Dominum conscenditur, dum divina praedicatio iter nobis regni coelestis ostendit: et ideo hae nubes nobis positae sunt in adscensum. Veritas quoque Dei usque ad nubes easdem est; quia in se veram Dei cognitionem haec doctrina prophetica continet.

0872D 9. Pluvia Dei eloquia. Montes fecundi, viri praecelsi.—Haec ergo ad commemorationem Dei laudum creaturarum genera electa sunt, quae cum praeconium in se Creatoris ostenderent, parabolicam tamen, sive, ut Apostolus ait, allegorumenam nobis doctrinam ita commemorata praeberent (Gal. IV, 24) . Coelum ergo nubibus subtegitur, id est, prophetica doctrina rebus est subjecta divinis. Pluvia terris infunditur, eloquia scilicet harum subtectarum nubium profunduntur per quae infructuosi ipsi atque aridi ad eliciendos ex nobis fructus dono divini imbris humescimus. Et haec eloquia divina tamquam imbrem intelligenda 0873A esse Moyses testatus est, dicens: Exspectetur sicut pluvia eloquium meum, et descendant sicut ros verba mea, ut pluvia super gramen (Deut. XXXII, 2) . Haec ergo terrae pluvia praeparatur, per quam foenum in montibus producitur, et jumentis in escam propriam praebetur. Opinor fecundiores esse montibus valles, quae circumjectorum collium concavo declivi in se humore pinguescant: et quid rationis est, ut ad escam jumentorum produci foena laudentur in montibus? Et quamquam plures montes fecundis verticibus atque herbidis sunt; tamen rerum corporalium nominibus spiritalis doctrina conserta est. Producunt ergo montes jumentis in escam suam foenum; sed montes qui exsultaverunt sicut arietes (Ps. CXIII, 4) , in quos frequenter propheta oculos 0873B erexit, dicens: Levavi oculos meos in montes (Ps. CXX, 1) . Hi ergo montes, patriarcharum, prophetarum, apostolorum, martyrum altitudines, foenum pecoribus 638 producunt. Et quibus tandem pecoribus? Esaiam audiamus: Agnovit, inquit, bos possessorem suum, et asinus praesepe domini sui; Israel vero me non cognovit (Esa. I, 5) . Et quia per hebetis naturae irreligiosam ignorationem pecora sunt dicta, cibus quoque eorum significatus in foeno. Hoc ergo foenum his jumentis praebetur in montibus.

10. Versus adjectus. Herba servituti hominum quid.—In pluribus autem codicibus insertum hunc versum deprehendimus, Et herbam servituti hominum: ut ea quae superius dicta sunt, de homine dicta esse per nuncupationem ipsius hominis intelligerentur. Sed 0873C nos non egemus hoc sensu. Nam licet non impediat adjectus; non tamen eum, tamquam non aliis ad hujus intelligentiae confirmationem uti possimus, amplectimur. Hic enim ordo dictorum est, Vers. 8 et 9: Qui operit coelum nubibus, et parat terrae pluviam, qui producit in montibus foenum, dat jumentis escam ipsorum, et herbam servituti hominum, et pullis corvorum invocantibus eum. Sive igitur per nubium pluviam producto jumentis in montibus foeno, ut allegorica doctrina posset intelligi, haec herba servituti hominum praebetur, qui pecudea ignoratione deposita, Deum tandem rationabiliter comperissent; sive, quod absolutius intelligi potest, in herba fructus humanis cibis praestiti edocentur, quia omnes fructus per herbam confirmantur in messem: Deo utrumque 0873D laudi est, infirmitati cum nostrae vel corporales in fructus cibos, vel spiritalia in prophetis vitae pabula praebuisse.

11. Corvorum natura.—Sed id quod sequitur, quomodo intelligi oportebit, Et pullis corvorum invocantibus eum? Deum invocare proprium hominis officium 0874A est, qui solus ex universis animantibus particeps rationis effectus est. Corvorum vero pulli Deum quomodo invocant? Et cur pulli corvorum potius quam corvi, quorum natura hebes, improba, improvida, nulla Dei cognitione donata sit? Aut quae esca praebetur? Numquid ut foenum jumentis, et ut herba hominibus; sic corruptorum cadaverum foetidas sordes Deus orantibus se corvorum pullis et pecudum mortes ad cibum vitae praesentis impertiet? Haec ita intelligere, non dicam erroris, sed irreligiositatis extremae est. Quid ergo intelligi oporteat, prout ipsi dono gratiae coelestis adepti sumus, loquemur.

12. Corvus peccatorum figura. Corvus Eliae nutritius gentium conversionem adumbrat.—Corvum in formam 0874B peccatoris constitutum esse tum, cum ex arca emissus non rediit, meminimus. Cum enim consistendi nusquam locus esset, aquis in universa diffusis, ipse, columba postea non reperta requie revertente, non rediit (Gen. VIII, 7) . Cum enim illic arca Ecclesiae formam habuerit, is qui Ecclesiam cum numquam alibi posset consistere derelinquit, peccatoris in eo exemplum est constitutum, qui cum nullam aliam praeter quam Ecclesiae 639 requiem habeat in saeculo, mavult tamen in inanibus saeculi demorari. Hanc quoque avem legimus in pastum Eliae deputatam, cibos semper ei fuisse solitam inferre (III Reg. XVII, 6) , et hoc tum, cum impiissime omnis populus et irreligiosissime diversaretur. In famulatum ergo tanti prophetae haec avis, quae in formam peccatoris 0874C erat constituta, delecta est. Cum enim anterior populus improbabilis repertus est, tum Dei praedicatio, quae cibus et esuritio est prophetarum, per eorum qui peccatores erant officia expletur. Nos enim, vel caeteri ante nos, ex impudentibus et procacibus et immundis et cruentis geniti atque nati, tamquam pulli corvorum Deum invocamus, agnitione, confessione, famulatu: ut ex jumentis et pecoribus per agnitionem Dei homines effecti, rationis scilicet participes ex rationis ignaris, quibus quotidie a Deo producente in prophetis doctrinae praedicationem, tamquam in montibus foenum, cibi coelestis praebetur alimonia.

13. Ex his superiora allegorice intelligenda esse conficitur.—Ut autem omnia haec, quae allegorice commemorata 0874D sunt, in profectum humanae salutis geri intelligerentur; psalmi conclusione confirmat. Ita enim ait, Vers. 10 et 11: Non in viribus equi voluntatem habebit, nec in tabernaculis viri beneplacitum est ei. Beneplacitum est Domino super timentes eum, et in omnes qui sperant super misericordia ejus. Contraria 0875A ista sibi sunt, si corporaliter intelligantur. Quomodo enim Deus jumentis foenum producit in montibus, cui non est beneplacitum in equis? Necessitatis namque ministerium, non providentiae benignitas est alimoniam praebere non placitis. Sed quia omnis Dei misericordia curam habet humanae salutis, allegorice superius dicta conclusionis absolutione consummat: non pecorum speciem atque virtutem, nec pretiosarum domorum Deo ornamenta placuisse, quae maxima est humanae opinionis ambitio, habere nobiles equos, domos pulchras, sed placere tantum timentem, sperantem, et potestatem Dei et misericordiam spe metuque testantem. Misericors enim et potens est, qui dixit: Qui credit in me, non judicabitur, sed transiet de morte in vitam 0875B (Joan. V, 24) . Est potens mortem demutare vita, et misericors judicii amovere terrorem, Dominus noster Jesus Christus, qui est benedictus in saecula saeculorum. Amen.