Articulus V. Utrum Arnobius crediderit quaedam animalia creata non fuisse a Deo, nec hominem naturali infirmitate malis esse obnoxium, nec peccare suae electione voluntatis.

0461B

Urget Heraldus, Arnobiumque nostrum ibi in marcionistarum et aliorum, qui Deum creatorem negabant, errorem incurrisse putat, ubi animarum nostrarum originem, et a quo alio, quam ipsomet Deo, creatae sint, nec sciri, nec definiri posse hoc probat argumento: «Non enim si negemus muscas, scarabaeos, et cimices, nitedulas, curculiones, et tineas, omnipotentis esse opus regis, sequaciter postulandum a nobis est ut quis ea fecerit institueritque dicamus.» (Arnob., lib. II, pag. 75.) Nonne autem hic ipse error est, qui ab Hieronymo his exagitatur verbis: «Quod si non putant eorum esse parva, quorum et magna 0461C sunt; alterum mihi conditorem, juxta Valentinum, Marcionem, et Apellem, formicae, culicum, locustarum, alterum coeli et terrae, maris et angelorum debent introducere.» ( Hieronym., prooem. ad epist. Paul. ad Philem.) Utrum vero reapse talis fuerit Valentini, Marcionisque error, scire nunc parum interest, et de illis satis in superiori Apparatus nostri tomo disputavimus (tom. I Apparat., lib. II, dissert. I, cap. 5, § 3) .

Poterat autem Heraldus Hieronymo adjungere Origenem, Ambrosium, aliosque, ac imprimis Augustinum, qui recte diserteque asseverat nullam in infimis etiam bestiolis esse naturam, quae a Deo creata non fuerit: «Non est,» ait, «ulla natura etiam in extremis, infimisque bestiolis, quam non ille constituit, a quo est omnis modus, omnis species, omnis 0461D ordo, sine quibus nihil rerum inveniri, vel excogitari potest.» Et alibi: «Neque fas est ullius naturae quamlibet minimae mortalisque creatorem, nisi Deum credere et dicere.» (Orig. lib. IV, contr. Cels., pag. 202; Ambros., lib. VI Hexam., cap. 6, § 38, pag. 125, et lib. V, cap. 2, et seqq.; August., lib. II, de Civit., cap. 15, pag. 284; et lib. XII, de Civ., cap. 24, pag. 322.)

At Arnobium neque id negasse, neque notati ab Hieronymo erroris reum esse inde colligi potest, quia expresse non dixit scarabaeos, et alias hujuscemodi bestiolas factas a Deo non fuisse: sed si id negetur, non idcirco postulandum, ut a quo factae sint, confestim ac necessario probetur.

Instat Heraldus ab Arnobio ibidem non obscure definiri 0462A nos omnem citra reprehensionem ignorare posse, quis his inutilibus bestiolis originem dederit: «Et obtinere non esse Deo a superiore prolatas.» (Arnob., lib II, pag. 75.) Quis autem, inquit Heraldus, ille Deus superior, nisi bonus Marcionis deus? At nemo certe, ne ipse quidem Heraldus dicere umquam potuit, Marcionem aut quemlibet alium ideo errasse, quia bonum, sed quia malum asseruerit esse Deum, huncque rerum corporearum creatorem. At hunc errorem ab Arnobio assertum nullus umquam probare poterit.

Urgebit aliquis Deum superiorem ab eo dici non posse, quin alius inferior dicatur. Atqui Deus alio inferior non gravi sine errore dici potest. Quid ergo? Nonne Arnobius evidentissime docet, uti vidimus, et 0462B infra adhuc ostendemus, unum tantummodo esse omnipotentem Deum, mundi rerumque omnium creatorem? Eo itaque sensu Deus ab Arnobio superior vocatur, quo postea scriptum legimus: «Divinitatis ipsius,» quemadmodum ille loquitur (Idem, lib. III, pag. 101) , «est caput, a quo ipsa divinitas divorum omnium ducitur,» quos scilicet stulta gentilitas perperam finxerat. Superiorem ergo Deum cum appellavit, communi Ethnicorum loquendi modo se accommodabat, nihilque inde contra assertum ab eo de uno dumtaxat Deo documentum potest jure merito concludi.

At si Elmenhorstio fidem habeas, tametsi Arnobius Marcionis, unum Deum bonum, et alterum malum absurde praedicantis, errore non teneri ostendatur, 0462C in aliam nihilominus impietatem, sacrilegia, ut ille ait, omnia superantem lapsus est. Itane vero? Etiam, inquit Elmenhorstius. Palam enim perspicue ipse Arnobius asseverat hominem non a Deo, sed ab inferioribus nescio quibus potestatibus fuisse creatum. De animarum enimvero salute ubi disserit, haec ille totidem verbis tradidit: «Tantum est longe, ut Deus istarum auctor rerum esse credatur; ut in sacrilegae crimen impietatis incurrat, quisquis ab eo conceperit hominem esse prognatum, rem infelicem et miseram, qui esse se doleat, qui conditionem suam detestetur, et lugeat; qui nulla alia de causa sese intelligit procreatum, quam ne materiam non haberent, per quam diffunderent se mala, et essent miseri semper, quorum cruciatibus pasceretur nescio 0462D qua vis latens et humanitati adversa crudelitas.» (Idem, lib. II, pag. 75.)

Duo autem ibi, uti ait Elmenhorstius, paris impietatis errores ab illo proferuntur. Primo etenim hominem a Deo procreatum plane penitusque pernegat. Secundo hominem tam miserae infelicisque esse conditionis, ut non alia de causa creatum se fuisse sentiat, nisi ut importuna crudelitate morbis malisque innumeris fiat obnoxius. Superiori quippe in libro de Christi miraculis disputando, similiter dixerat: «Omnia valetudinum genera, quae humana corpora sustinere nescio quae voluit importuna crudelitas, verbo solitus imperioque sanare.» (Idem, lib. I, pag. 28.) At Arnobius hoc deliramentum, inquit Elmenhorstius, 0463A non ex sacris nostris scriptoribus, sed ab Ethnicis ac nominatim Plinio et Plutarcho delibavit, quod recte a Lactantio exagitatur. Clementem Alexandrinum eis proculdubio subjungere poterat, qui plurimos alios scriptores ethnicos, miseram hominis conditionem deplorantes, in medium, uti vidimus, protulit (Plin., lib. VII Natur. hist., prooem.; Plutarch., lib. de Fortun., pag. 927, tom. II; Lactan., lib. III, cap. 28, et de Opific., cap. 3 et 4, tom. I Apparat., lib. III, dissert. 2, cap. 18, art. 1, pag. 1137; supr., hoc cap., art. 1) .

Utrum autem auctor noster his absurdis erroribus revera ductus fuerit, non minimus dubitandi locus est. Jam enimvero manifestum fecimus Arnobium disertissimis edixisse verbis, non solum mundum a 0463B Deo conditum, sed ipsum etiam hominem ipsi acceptum referre, quod sit, quod homo dicatur, quod spiret et vivat. Cum ergo Arnobium sibi turpiter contradixisse nemini credibile fiat, nonne merito dici potest illum prioribus, quae citantur, verbis ethnicos non alio, quam ipsorummet gladio jugulare, atque ex falsis, quibus imbuti erant, oppugnare opinionibus? Docebant siquidem animas nostras divini esse generis, easque ab illo missas in hunc mundum, ubi pristinae summaeque dignitatis penitus immemores, quibuslibet calamitatibus cruciantur et obruuntur. Quis itaque sibi haud aegre persuadeat Arnobium ibi adversus Ethnicos ex falsa illorum opinione argumentari: sed alibi, sicut mox observavimus, suam explicasse sententiam, palamque asseverasse hominem 0463C a Deo revera fuisse creatum?

Ad miseram vero hominis conditionem quod attinet, eam quoque, utpote ad peccatum nos inclinantem, deflet Apostolus. Sed haec propensio non ex Deo, sed ex primi hominis peccato profluxit. Caeterum Arnobius non vitia et peccata ibi memorat, sed aerumnas et molestias, quae etsi a primo hominis peccato emanaverint; vera tamen, ut supra ex ipsomet Arnobio ostendimus (supr., cap. 4) , non sunt mala, sed bonum etiam aeternum bene utentibus creare possunt.

Rursum tamen insurgunt Elmenhorstius et Heraldus, nobisque objectant Arnobium asseruisse hominem naturali infirmitate peccare, non vero electione voluntatis. Christum enimvero bonis malisque opitulari 0463D hunc ille probat in modum: «Hoc est proprium Dei veri, potentiaeque regalis, benignitatem suam negare nulli, nec reputare quis mereatur, aut minime; cum naturalis infirmitas peccatorem hominem faciat, non voluntatis, seu (manuscr. cod. reg. sed) indicationis electio.» (Arnob., lib. I, pag. 29.) Quibus sane verbis putat Heraldus ab illo significari hominem nec velle malum, nec eligere, sed naturali caecitate id judicare bonum, quod revera malum est. Nonne ergo Arnobius recte arguitur in hunc quorumdam veterum philosophorum errorem incidisse, quem Lactantius his verbis notavit? «Dicunt eos, qui mali videantur, non sua sponte peccare, nec mala potius eligere, sed bonorum specie lapsos, incidere 0464A in mala, dum bonorum ac malorum discrimen ignorant.» (Lactan., lib. VI Instit., cap. 14, pag. 595.)

At utrum haec vel alia sit Arnobii nostri mens et sententia, eo dictu difficilius, quod hic locus non omnino integer est, sed magna librarii, quae passim ubique deprehenditur, inscitia corruptus ac depravatus. Nam pro seu scripsit sed, uti jam annotavimus. Verum haec lectio quibusdam ab Arnobii sensu sic abhorrere existimatur; ut in textu vocem seu propria auctoritate substituere non dubitaverint. Quidam vero haec duo verba, naturalis infirmitas, in textum intrusa et amputanda arbitrantur. Sed nullam afferunt hujusce correctionis rationem.

Nos itaque qui nihil in Auctorum textu sine manuscripti alicujus fide, aut certa omnino evidentique 0464B probatione mutari volumus, horum, si incorrupta sint, Arnobii verborum alium omnino suspicamur esse sensum. In eorum enimvero opinionem pedibus libenter ibimus, qui probaverint nomen illud peccatorem ab Arnobio sumi, non utique ad significandum hominem, qui aliquid contra divinam agit legem, ac peccatum proprie dictum admittit, sed hominem qui naturali infirmitate ad peccatum et vitium proclivis est. Eam vero esse illius sententiam inde confici potest, quod ille, sicuti paulo antea annotavimus (supr., hoc. cap. art. 4) , disertissime asseveraverit nemini vim a Deo inferri, omnes prorsus a Christo aequaliter vocari, ac liberari, neminem ab ejus indulgentia excludi, datamque omnibus liberam agendi potestatem. Quapropter errantem hominem hisce corripit verbis: 0464C «Tu qui te verti, et vim desideras perpeti, ut id quod nolis efficias, atque arripias coactus; cur respuis assumere voluntate id, quod versus desideras, atque immutatus efficere? Nolo, inquit, et voluntatem non habeo. Quid ergo criminaris Deum, tamquam tibi desit? Opem desideras tibi ferre, cujus dona et munera non tantum asperneris, verum inania verba cognomines et jocularibus facetiis prosequaris?» (Arnob., lib. II, pag. 89.) Numquid haec illius verba sunt, qui hominem infirmae naturae suae necessitate peccare asserat? immo vero scriptoris orthodoxi hunc errorem procul omnino amandantis. Cum ergo verisimile non sit Arnobium sibi ipsi omnino adversari, objecta ab Elmenhorstio illius verba, ad illum proculdubio sensum revocanda sunt, quo hominem 0464D ad peccatum naturali infirmitate propensum peccatorem nuncupavit.