Articulus III. Cur Christus homo factus sit, cur tam sero, nec longe antea; quid de hominibus ante ipsius ortum mortuis, actum fuerit, ubi de hominibus giganteo corpore, et stentoreis infantium vagitibus.

Cur Christus homo factus sit, si ab Arnobio postules, hanc tibi reddet rationem: quia «Ab religionibus nos falsis religionem traduxit ad veram; ab signis inertibus, atque ex vilissimo formatis luto, ad sidera sublevavit et coelum, et cum domino rerum Deo, supplicationum 0471D fecit verba atque orationum colloquia miscere.» (Arnob., lib. I, pag. 22.) Quamobrem haec de seipso non sine grati omnino animi testificatione palam praedicat: «Nunc doctore tanto in vias veritatis inductus, omnia ista quae sint, scio: digna de dignis sentio, contumeliam nomini nullam facio divino; et quid cuique debeatur vel personae, vel capiti, inconfusis gradibus, atque auctoritatibus tribuo.» (Ibid.) Verum gentiles, quibus nihil antiquius, quam optima quaeque diris errorum suorum inficere venenis, inde sacratissimum incarnationis Christi mysterium vellicare conabantur. Christianis siquidem objiciebant (Ibid., lib. II, pag. 96) , si res ita se habeat, nullam dari posse rationem cur Christus a 0472A Deo Patre post tot hominum aetates et saecula ad nos missus fuerit, aut quid priora, ante illius ortum, saecula meruerint, aut quid de priscorum, vetustissimorumque mortalium animabus actum sit (Ibid., pag. 87) . At idem prorsus argumentum, contra christianos a Porphyrio, aliisque Ethnicis postea refricatum, Episcopus Deogratias cognominatus, Augustino solvendum sic proposuit: «Quid egerunt tot saeculorum homines ante Christum . . . . . Quid actum de tam innumeris animis, qui omnino in culpa nulla sunt: siquidem is, cui credi posset, nondum adventum suum hominibus commodarat?» (Augustin. epist. 102, pag. 276.) Vides proculdubio hos eodem plane modo pugnare adversus dominicae incarnationis mysterium, totiusque christianae religionis veritatem.

0472B Sed audi etiam quomodo Arnobius, ac postea Augustinus hanc argumentationem plane infirment et diluant. Primum enim Ethnici objicientes nullam posse afferri rationem cur Christus post tot saecula homo factus sit, suo se gladio jugulabant. Nullam quippe et ipsi, ait auctor noster (Arnob. lib., II, 96) , rationem dare poterant non solum cur hyems, aestas, autumnus, pluvia, et alia hujuscemodi non eo, quo oportet, opportuno tempore saepe saepius accidant; sed potissimum cur Hercules, Aesculapius, et alii, quos ad hominum utilitatem natos esse credebant, in mundum tam sero prodierint. Eumdem plane in modum Augustinus illos ex mysteriorum, ab iis institutorum, prima origine, quod eodem recidit, acriter refellit: «Ipsi,» inquit (Augustin., loc. cit.) , 0472C «dicant utrum profuerint hominibus deorum suorum sacra, quae constat certis temporibus instituta? Quae si negant aliquid profuisse ad animarum salutem, nobiscum ea destruunt, et inania esse confitentur . . . . . Si vero ea defendunt, et sapienter atque utiliter asserunt instituta, quaero quid actum sit de his, qui antequam haec instituta essent, morte obierant; hac enim utique salute atque utilitate fraudati sunt. Si autem potuerunt alio modo purgari, cur non idem modus perseveravit in posteros? Quid opus erat instituere novitias consecrationes, quae antiquitus non fuerunt?»

Respondere autem non poterant nullam horum posse dari rationem. Eo enim ipso aliquam de sero Christi adventu a christianis non sine injuria exigere 0472D convincebantur. Si quam vero proferant, eamdem et christiani proferent. Hinc Arnobius noster: «Rationem,» ait ( Arnob., loc. cit.), «aliquam fuisse dicetis. Ratio ergo et hic fuit, cur non nuper, sed hodie sospitator nostri generis adveniret.» Augustinus vero: «Cur hanc quaestionem christianae religioni ingerunt, in quam nobis ipsi pro diis suis aut respondere non possunt, aut si possunt, in eo ipso sibi etiam pro religione nostra respondent?» (August., loc. cit.) Fateri igitur debebant fas non esse homini scrutari consilia Dei, qui noverat temporis quo humano generi subvenire debuit opportunitatem (Arnob., ibid.) . Simili quoque responso Augustinus huic quaestioni satisfacit: «Cum non fortuito labi, 0473A sed divina providentia tempora ordinari fateantur, quid cuique tempori aptum et opportunum sit, humanum consilium praetergreditur, et illinc dispertitur, unde ipsa providentia rebus consulit.» (August., ibid. p. 277.) Huc etiam accedat Ambrosius, qui in quodam sermone in haec psalmi centisimi decimi octavi verba: Tempus faciendi, Domine, similiter dixerat: «Non jubendi, sed faciendi, quia non legatus, neque nuntius, sed Dominus salvaturus erat populum suum. Et ille quidem tempus sciebat, et non differebat, sed nos nesciebamus quo melius tempore subveniret.» (Ambros., serm. 16, in psal. CXVIII, V\ 126, pag. 1181.)

Pergit Arnobius, et aliam cur Christus antea in mundum non venerit, profert rationem his expressam 0473B verbis. «Potest fieri, ut tum demum emiserit Christum Dominus omnipotens, postquam gens hominum fractior, et infirmior coepit esse nostra natura.» (Arnob., lib. II, pag. 97.) Arnobio nostro suffragatur adhuc Ambrosius, qui ubi de benedictione patriarchae Joseph sermonem fecit, haec citat Geneseos verba: Amabat eum Jacob, quia filius senectutis erat illi; ac continenter adjicit: «Quod etiam ad Christum refertur. Senescenti enim mundo, et jam occidenti illucescens Dei filius, per Mariae Virginis partum serus advenit, quasi filius senectutis, secundum sacramentum suscepit corpus, qui erat ante saecula semper apud Patrem.» (Ambros., lib. de Benedict. Patriarch., cap. 11, § 48, pag. 527.)

Negare autem Ethnici non poterant, ait Arnobius, 0473C variam pro diversitate temporum fuisse hominum conditionem, aliamque priscorum, quam recentiorum figuram, et majores illorum, quam istorum vires (Arnob., lib. II, pag. 97) . Traditum siquidem scriptis habebant fuisse olim semideos, et heroas immani, sive giganteo corpore, et infantes stentoreos edidisse vagitus, eorumque ossa tantae magnitudinis variis in regionibus eruta, ut humana esse vix crederentur. De his ossibus praeter Herodotum, Plinium, et Solinum, haec A. Gellius, quae ad Auctoris nostri propositum faciunt, litteris consignavit: «Herodotus, homo fabulator, in primo historiarum inventum esse sub terra scripsit Oresti corpus cubita longitudinis habens septem, quae faciunt pedes duodecim et quadrantem, nisi si, ut Homerus opinatus est, vastiora 0473D prolixioraque fuerint corpora hominum antiquorum; et nunc quasi jam mundo senescente, rerum atque hominum decrementa sunt.» (Herodot., lib. I, § 68, pag. 27; Plin., lib. VII Hist. natur., cap. 16, pag. 35; Solin., cap. 10, pag. 236; A. Gellius, lib. III, cap. 1, pag. 9.) Frequens autem est ea Homeri in Iliade conquestio, quae a Plinio et Juvenale adhuc notatur (Plin., loco citato; Juven., satir. 15, vers. 69.)

In manuscripto autem codice regio pro stentoreos vagitus, legitur centenarios, sed solita haud dubie incuria librarii, qui quidem quid stentorei vagitus, et alia plura significarent, penitus ignorabat. Stentorei autem vagitus ideo dicuntur, quia Stentor ab 0474A Homero fingitur tam validam habuisse vocem, ut quinquaginta hominum clamorem adaequaret (Homer., Iliad., 5, ante fin.) . Quam sane ob causam alicubi Juvenalis cecinit:

Tu, miser, exclamas, ut Stentora vincere possis. (Juven., satir. 13, vers. 22.)
Et haec quidem idcirco annotamus, ut ab omnibus intelligatur quo jure Arnobius dixerit imminutas, fatentibus Ethnicis, hominum vires, ac Christum eo forsitan tempore hominem factum, quo fractior et infirmior fuit humana natura, magisque ejus auxilio indigebat.

Porro autem aliam ille insuper reddit rationem, cur Christus non prius hominem induerit; quia nimirum 0474B ille eo ipso tempore hunc in mundum venit, quod constitutum fuerat incommutabili decreto Dei, cui, utpote aeterno, nihil praematurum aut tardum dici potest. Nullum quippe tempus habet series, sicuti loquitur (Arnob., lib. II, pag. 97) , et continuatio immoderata, id est, sine modo, ac sine initio et fine, saeculorum.

Tunc itaque Christus in mundum missus est, quando Deus eum hominem fieri debere judicavit: « Nihil namque, Deum,» ut ait adhuc Arnobius (Ibid.) , «cogebat necessarias temporum non exspectare mensuras.» Nonne vero eadem fuit Augustini sententia, quam ille his explicuit verbis: «Quod dixi tunc voluisse hominibus apparere Christum, et apud eos praedicari doctrinam suam, quando sciebat, 0474C et ubi sciebat esse, qui in eum fuerant credituri; potest etiam sic dici tunc voluisse homines apparere Christum, et apud eos praedicari doctrinam suam, quando sciebat, et ubi sciebat esse, qui electi fuerant in ipso ante mundi constitutionem.» (Augustin., Epist. 102, pag. 278, et lib. de Praedest. sanct., cap. 9, pag. 803.)

Quod autem ad homines ante Christum mortuos spectat, Arnobius breviter respondet: «Quid si priscis aliter subveniri, aliter debuit posterioribus consuli.» (Arnob., loc. cit.) Sed quod ille explicare aut noluit, aut fortasse omni christiana doctrina nondum plane informatus, non potuit, hoc enucleatius et uberius a theologis, atque imprimis Augustino 0474D in citata a nobis epistola explanatur. Ibi vero haec praeter alia plura scripsit: «Ab exordio generis humani, quicumque in eum (Christum), crediderunt, eumque utcumque intellexerunt, et secundum ejus praecepta pie et juste vixerunt, quandolibet et ubilibet fuerint, per eum proculdubio salvi facti sunt. Sicut enim nos in eum credimus, et apud Patrem manentem, et qui in carne jam venerit: sic credebant in eum antiqui et apud Patrem manentem, et in carne venturum.» (Augustin., Epist. 102, pag. 277.) Alias porro rationes qui desiderabit, adeat theologos in lib. III. Sentent., ditinct. I, atque in D. Thomam 1, 2, quaest. 98, art. 6 et 3 part., quaest. 2, art. 5 et 6; Petavium, tom. IV, 0475A Theolog. dogmat., cap. 17, pag. 198 et seqq., et citatos ab eis antiquos Ecclesiae Patres.