Articulus II. Num recte Arnobius dixerit incertam esse humanae animae originem, atque in Simonis magi, Saturnini, Carpocratis, et Seleucianorum, eam ab alio, quam Deo creatam fuisse affirmantium, errorem impegerit, nec cognitum ipsi fuerit originale peccatum.

Nemo sane diffitebitur verum esse, quod docet Arnobius (Arnob., lib. II, pag. 53) , omnes hominum animas ex uno eodemque fonte profluxisse. Quis sit autem hic fons, unde illae profluxerint, ita quidem explicat ut gravissimi erroris, quo eum incertum esse significat, haud plane immerito postuletur.

0480B Primum enim Ethnicos inducit, qui ab ipso exquirunt, quo auctore progenitae, et quomodo prolatae sint animae, ac utrum Deus illarum parens et creator (Ibid., pag. 75 et seqq.) . Quid vero his respondere putas? Plane omnino atque ingenue fatetur id non solum nobis, sed omnibus etiam, quae in mundo sunt, potestatibus esse incompertum, omnemque earum et nostram superare cognitionem.

At instabant Ethnici: Si tecum christiani negent animas a Deo creatas, vobis saltem patefaciendum incumbit a quo sint procreatae. Sed hoc quoque ille penitus inficiatur. Citra omnem enimvero reprehensionem, inquit, nescire possumus animarum originem, et scire tamen eas non esse Dei progeniem, 0480C neque ab illo procreatas. Et certe qui illas a Deo factas, et in hominum corpus venire existimabant, nihil plane dicebant certi et explorati; sed quod conjectura tantum ac suspicione assecuti erant. Quae autem, ait Arnobius suspicionis et conjecturae atque incertae opinionis et ignorantiae differentia?

Quid porro mirum, pergit ille (Ibid., pag. 78 et seqq.) , si incomperta nobis sit animae humanae origo, cum nec magis perspectum habeamus, unde animalium animae oriantur? Neque enim hae ex ficto Platonis cratere, cujus scilicet in Timaeo meminit, sed ex elementis originem ducere perhibentur (Plato in Timae., tom. III, pag. 41) . Verum quibus ex elementis, aut quomodo fiant, maxima est inter philosophos, sicut et de aliis multis quaestionibus contentio. 0480D Ex quibus ille colligit, neque eas scire compendium, neque ignorare detrimentum esse ullum, ac Deo relinquendas.

Si intra hos fines sese Arnobius continuisset, non debuit utique illa animi illius moderatio prorsus culpari. Saepe enim saepius Augustinus sincere professus est obscurissimam esse, et sine periculo latere animae originem. Quin immo in primo Retractationum suarum libro, quem jam senex conscripsit, apertissime declarat se nondum aliquid de illa comperisse certi penitus et indubitati: «Quod attinet,» inquit, «ad animi originem, qua fit, ut sit in corpore, utrum de illo uno sit, qui primus creatus est, quando factus est homo in animam vivam, an similiter 0481A ita fiant singulis singuli, nec tunc sciebam, nec adhuc scio.» (Arnob., lib. II, pag. 86; Augustin., epist. 102, pag. 587; epist. 119, pag. 701 Retract., lib. I, cap. 45 et 56; lib. X, de Genes. ad litter., cap. 3; lib. IV, de Anim. orig., cap. 5 et 11; lib. III, cap. 10, lib. LV, contr. Julian., cap. 104; lib. I Retract., cap. 1.)

Verum auctor noster, ulterius progressus, falsae opinionis, errorisque scopulum offendisse arguitur. Non ambigue enim nec dubitanter pronuntiat, nos a Christo didicisse, «non esse animas Regis maximi,» seu Dei summi, «filias, nec ab eo, quemadmodum dicitur, generatas coepisse se nosse, atque in sui nominis essentia (ms. reg. cod. in sui nominis esse sententia) praedicari: sed alterum quempiam genitorem 0481B his esse, dignitatis et potentiae gradibus satis plurimis ab imperatore,» id est, Deo, «disjunctum; ejus tamen ex aula eminentium nobilem sublimitate natalium.» (Arnob., lib. II, pag. 68.) Suam ibi de animarum nostrarum origine mentem non obscure prorsus aperit. Primo siquidem eorum, de quibus in superiori articulo, rejicit opinionem, qui arbitrabantur illas summi Dei filias, et ab eo generatas, nosse se coepisse antequam in corpus infunderentur. Secundo asserit eas a quopiam procreatas fuisse genitore, qui ex ejusdem summi Dei aula fuit, natalium suorum splendore nobilis, sed satis plurimis dignitatis et potentiae suae gradibus ab ipso sejunctus.

Neque id ab eo incaute aut haesitanter dictum putaveris. Nam illud sane alibi haud semel asseveranter 0481C pronuntiat. Alicubi siquidem: «Conspicimus,» ait (Ibid., pag. 75) , «homines, id est, animas ipsas, (quid enim sunt homines, nisi animae corporibus illigatae?) saevitate innumerabili vitiorum ipsos se indicare non esse patricii generis, sed ex mediocribus familiis procreatos.» Alibi vero (Ibid., pag. 79) : «Non absone, neque inaniter credimus mediae qualitatis esse animas hominum, utpote a rebus non principalibus editas.» Quid vero? quod impietatis eum accusat, qui animam a Deo creatam dixerit. «Sacrilegae crimen impietatis incurrit, quisquis ab eo (Deo) conceperit hominem esse prognatum, rem infelicem et miseram.» Quis itaque diffitebitur ratam illi certamque fuisse hanc opinionem, quam toties ac tam clare et constanter tradidit et asseruit? Non alio 0481D autem fundamento nititur; nisi quod persuasum, uti vidimus, plane habuit homines, seu animas humanis corporibus illigatas, tot vitiis obnoxias, a Deo optimo maximo, qui nihil nisi omnino perfectum et integrum facere potest, creatas non fuisse.

Sed huic Arnobii opinioni non solum falsitatis et erroris, sed deliramenti etiam, horrendaeque impietatis, et blasphemiae nota ab Elmenhorstio et Heraldo inuritur. Ex Simonis autem Saturnini, Carpocratis, Marcionis, Seleucianorum et Hermianorum insignium haereticorum schola hunc errorem depromtum existimant. Quod quidem probare conantur auctoritate Tertulliani, qui in libro de Praescriptionibus haereticorum (Tertull. lib. de Praescr. haeret., cap. 46) 0482A scribit Simonem Magum docuisse: «Mundum ab angelis suis institutum.» Saturninum vero (Ibid., cap. 48) : Longe distantes a Deo angelos inferiorem mundum fecisse;» atque Carpocratem dixisse: «Distantes longe a superioribus virtutibus mundum istum in inferioribus partibus condidisse.» Sed haec in sexto supra quadragesimum hujus libri capite scripta sunt. A nobis autem alibi observatum est illud, et subsequentia hujus libri capita ei ab impostore aliquo fuisse adjecta (tom. 4 Apparat., pag. 8 et 15) . Et re quidem vera in ultima operum Tertulliani editione annotatum est haec omnia in vetutissimo Agobardi codice non reperiri.

Nos quidem non fugit ab eodem Tertulliano in genuino de Anima libro haec de Saturno scriptis mandata: 0482B «Hominem affirmat ab Angelis factum, primoque opus futile et invalidum, et instabile, in terra vermis instar palpitasse, quod consistendi vires deessent. Dehinc ex misericordia summae potestatis, ad cujus effigiem, nee tamen plene perspectam, temere structus fuisset, scintillulam vitae consecutum, quae illud exsuscitarit et erexerit, et constantius animarit, et post decessum vitae ad matricem relatura sit.» (Tertull., lib. de Anim., cap. 23, pag. 335.) Sed hic error quantum ab explicata Arnobii opinione discrepet, nemo sane est qui non videat.

Praeterea alio in libro animadvertimus (tom. I, Apparat. lib. II; dissert. 1, cap. 3, art. 1, pag. 286, et art. 3, § 2, pag. 292; et cap. 5, § 3, pag. 317) . Saturninum docuisse hominem caeteraque omnia ab 0482C angelis, praeter conscientiam Patris; et Carpocratem ab angelis, supremo parente, a quo defecerant, longe inferioribus; Marcionem vero ab altero Deo creata. Quae proculdubio opinionum monstra ab Arnobio potius rejecta quam adoptata sunt.

Seleuciani porro, teste Augustino: «Nec animam Deo tribuunt creatori, sed creatores esse animarum angelos volunt de igne et spiritu.» (August., lib. de Haeres., § 56.) Sed hi haeretici Arnobio posteriores videntur. Et haec quidem in eorum gratiam observamus, qui jure merito volunt de antiquorum Ecclesiae Patrum scriptis et sententiis accurate disputari, nec eis alienos, de quibus nihil umquam cogitarunt, errores ascribi.

Caeterum scire parum interest utrum, et ex quibus 0482D haereticis suam opinionem Arnobius delibaverit. Nobis enim nosse sufficit eam falsitatis et erroris merito condemnari. Ab Augustino quippe, ut alios taceamus, his verbis proscribitur: «Qui Platoni suo credunt, non ab illo summo Deo, qui fabricatus est mundum, sed ab aliis minoribus, quos quidem ipse creaverit, permissu sive jussu ejus animalia facta cuncta esse mortalia, in quibus homo praecipuum, diisque ipsis cognatum, teneret locum, si superstitione careant, qua quaerunt, unde juste videantur sacra et sacrificia facere, quasi conditoribus suis, facile carebunt etiam hujus opinionis errore. Neque enim fas est ullius naturae, quamlibet minimae mortalisque creatorem, nisi Deum credere ac dicere, et antequam possit intelligi.» 0483A (August., lib. XII, de Civit., cap. 24, pag. 322.) Quod quidem Epiphanius aliique variis certisque sacrae Scripturae testimoniis demonstrant. (Epiphan., haeres. 23, § 5, pag. 65 et seqq.)

Porro autem quamvis Arnobius tam praefracte negare videatur animas hominum a summo Deo fuisse creatas, in illius tamen defensionem afferri haud forsitan inepte poterit eum aperte, ut vidimus (Sup. cap.) , docuisse Deum summum esse rerum omnium, ac nominatim solis, lunae, atque ipsiusmet hominis creatorem. Haec enimvero sunt totidem illius verba: «Nonne huic omnes debemus, hoc ipsum primum, quod sumus, quod esse homines dicimur, quod ab eo vel missi, vel lapsi caecitate hujus in corporis continemur? Non quod incedimus, quod spiramus, 0483B et vivimus ab eo ad nos venit, vique ipsa vivendi efficit nos esse, et animali agitatione moveri?» (Arnob., lib. I, pag. 16.) At si Deus summus, de quo ibi disputat, sit rerum omnium creator, si illi debemus quod sumus homines, si ab eo ad nos venit quod sumus, et vivimus, certe inde sequitur quod et animarum nostrarum auctor sit et creator. Nihil quippe, ut ab eo definitum observavimus (Ibid., lib. II, pag. 52 et 56) , aliud sunt homines, quam animae corporibus clausae, vel alligatae.

Quid ergo? Numquid ille sibi non constitisse, sed absurde contradixisse dicendus est? Sed quid prohibet quominus sine ulla plane animi inconstantia et volubilitate asserere potuerit animas non ab ipsomet omnipotente Deo, tamquam causa proxima, sed causa 0483C tantum remota, et omnium prima, per alium e superioribus potestatibus aliquem creatas? Verum hanc non fuisse illius opinionem inde confici videtur, quod illa iisdem evertatur argumentis, quibus, uti diximus, ipse probare conatus est, animas, utpote vitiis obnoxias, non potuisse a summo Deo creari. Nonne ergo verisimilius est illum disputationis aestu abreptum, extra statos limites argumentum suum urgere ac prosequi? Si quis tamen nobis certo probaverit illum credidisse animas humanas nequaquam a summo Deo, sed ab inferioribus tantum quibusdam natalium splendore nobilissimis potestatibus creatas fuisse, nos illico eum errasse fatebimur, nec sequemur errantem.

At non deerit fortasse aliquis, qui nobis suggerat 0483D Arnobium in hunc delapsum esse errorem, quia compertam non habuit peccati originalis labem, qua factum est, ut homo tot miseriis, infirmitatibus, et illicitis cupiditatibus sit obnoxius. Verum quomodo Arnobius originale peccatum potuit ignorare, a quo scriptum legimus: «Quia proni ad culpas, et ad libidinis varios appetitus vitio sumus infirmitatis ingenitae, patitur Deus se semper nostris cogitationibus concipi; ut dum illum oramus, et mereri ejus contendimus munera, accipiamus innocentiae voluntatem, et ab omni nos labe delictorum omnium amputatione purgemus.» (Ibid., lib. I, pag. 15.) Quid est autem, obsecro te, illud ingenitae infirmitatis vitium, nisi ipsummet peccatum originale? Certe quidem id 0484A etiam heterodoxi scriptores ingenue ac rotunde confitentur. (Hoornb., Exercit. theolog., lib. I, § II, pag. 130.)

Cur ergo, inquies, tanto labore, tanta opera, tam longis sermonibus probare contendit hominis tot tantisque miseriis obnoxii animam a Deo non potuisse creari? Nonne illud sola peccati originalis expositione, vel prolato tantum nomine explicare poterat? Optime quidem. Sed animadvertas, velim, eum adversus Ethnicos disputare, qui animas nostras divinas, aut prolem divinam, aut Dei partem esse somniaverant, nihilque ne somniando quidem de originali cogitaverant peccato. Quid ergo, si illos ex ipsorum tantum placitis redarguat, atque ad hominem, ut aiunt, argumentatus sit, nec putaverit ibi 0484B peccati originalis, sed alibi faciendam esse mentionem? Quid autem ex negante argumento confici potest contra rem aliquam, quam assertam habemus?