Articulus II. De christianorum ecclesiis, sacris Scripturis, et synaxibus, quove ritu Deum in eis precarentur, ac quid ab eo peterent.

0492D

Ad alia, quae christianos adhuc spectant, gradum ut faciamus, ethnicis objicientibus nullas ab illis exaedificatas sacras aedes, Arnobius sic respondet, ut id nequaquam diffiteri videatur (Arnob., lib. VI, pag. 189) . Quid ergo? Numquid revera christiani nullas ipsius tempore habebant sacras aedes, domos, ecclesias, sive templa, in quibus omnes simul congregati, Deum precarentur? Minime quidem. Nam plures habuerunt, quas Apostolus ecclesias, Eusebius vero: προσευκτηρίων τοὺς οἴκους, domos, in quibus precabantur, ipsemet autem Arnobius conventicula appellant (Paul., Epist. I, ad Cor., cap. XV, vers. 15; Euseb., lib. VIII, Eccl. Histor., cap. 2, pag. 293; Arnob., lib. 0493A IV, pag. 152) . Sed haec ille ab ethnicis diruta, quemadmodum christianorum scripta ignibus data fuisse tam amaro, quam aequo doloris sensu his conqueritur verbis: «Nostra quidem,» ait ille, «scripta cur ignibus dari meruerunt? Cur immaniter conventicula dirui, in quibus summus oratur Deus?» Sicut ergo nullus potuit unquam negare christianos sua habuisse scripta, sacrosque divinae scripturae libros, ita inficias nemo ire potest eos ante Arnobii tempus et ejus tempore suas habuisse ecclesias, vel ut ille loqui maluit, conventicula, ubi ab ethnicis destructa non fuerant. De notata autem ab eo harum eversione, et sacrorum librorum incensione supra disputavimus (Supr., cap. 2, art. 1, tom. I, Apparat., pag. 731 et seq.; Dissert. in Minuc., cap. 12, art. 2) . Rationem 0493B quoque alibi reddidimus cur Arnobius fateri videatur nullas fuisse christianis ecclesias, sive nulla, quemadmodum ethnici, templa, tametsi conventicula ab illis extructa fuisse apertissime declaret. Cum nemo autem sanae mentis homo id denegare queat, nullus etiam inficiari potest in his conventiculis, quocumque nomine appellentur, actas christianorum synaxes.

In iis vero quid agerent, si scire desideres, his accipe ipsis ejusdem Arnobii verbis: «Summus oratur Deus, pax cunctis et venia postulatur magistratibus, exercitibus, regibus, familiaribus, inimicis (Arnob., lib. IV, pag. 152) . Accedit adstipulator Cyrillus Hierosolymitanus, qui paulo fusius dixit (Cyrill. Hieronym., catech. 5, Mystag., pag. 539) : Παρακαλοῦμεν 0493C τὸν θεὸν ὑπὲρ κοινῆς τῶν Ἐκκλησιῶν εἰρήνης, ὑπὲρ τῆς τοῦ κόσμου εὐσταθείας, ὑπὲρ βασιλέων, ὑπὲρ στρατιωτῶν, καὶ συμμάχων, ὑπὲρ τῶν ἐν ἀσθενείαις, ὑπὲρ τῶν καταπονουμένων, καὶ ἀπαξαπλῶς, ὑπὲρ πάντων βοηθείας δεομένων. «Obsecramus Deum pro communi Ecclesiarum pace, pro tranquillitate mundi, pro regibus, pro militibus, pro sociis, pro aegrotis, pro afflictis, et in summa pro iis omnibus, qui egent auxilio.» Addit ille omnes christianos tum orasse patriarchas, prophetas, apostolos et martyres, ut iis intercedentibus, Deus illorum exaudiret preces, et concederet postulata. Sed de his plura ante utrumque Tertullianus ut suo loco videbimus (Tertullian., Apolog., cap. 40) .

Quid autem, quove ritu et more ibi christiani 0493D Deum precarentur, sic Arnobius explicat: «Huic omnes ex more prosternimus, hunc collatis precibus adoramus: ab hoc justa, et auditu ejus condigna deposcimus. Non quo desideret supplices nos esse, aut amet substerni tot millium venerationem videre. Utilitas haec nostra est, et commodi nostri rationem spectans (Arnob., lib. I, pag. 14 et seqq.) .» Tertullianus vero, ubi adversus Marcionis de duobus diis errorem dimicat: «In alienum,» inquit (Tertullian., lib. I, adv. Marc., cap. 24) , «coelum alii Deo extenditur, in aliena terra alii Deo sternitur.» Nobis certe dicet aliquis hoc ultimum verbum sternitur, a quibusdam de publicam poenitentiam agentibus explicari, juxta illud ejusdem Tertulliani effatum: «Exomologesis 0494A prosternendi et humiliandi hominis disciplina est (Idem, ib. de Poenit., cap. 9) .» Sed jam conceditur hoc de pluribus christianis intelligendum. Nec minus certum manifestumque est, quod Arnobius de omnibus generatim dixit christianis (Arnob., lib. I, pag. 15) , qui in synaxibus suis Deum prostrati precabantur, ac collatis, ut ille ait, precibus adorabant. Nonne enim hae collatae praeces sunt, de quibus alibi Tertullianus: «Corpus,» inquit (Tertullian., Apolog., cap. 39, pag. 34) , «sumus de conscientia religionis, et disciplinae unitate, et fidei foedere. Coimus ad Deum, quasi manu facta precationibus ambiamus. Haec vis Deo grata est?» At certe hoc precantium agmine gratam Deo vim faciebant, ut ab illo, inquit adhuc Arnobius (Ibid.) , impetrarent 0494B innocentiae voluntatem et ab omni labe delictorum omnium purgationem.

Non mirum ergo si ille palam asseveret nihil plane in synaxibus auditum, «nisi quod humanos faciat, nisi quod mites, verecundos, pudicos, castos, familiaris communicatores rei, et cum omnibus consolidae germanitatis necessitudine copulatos.» (Idem, lib. IV, pag. 152.) Quapropter Augustinus brevius quidem, sed non minus luculenter dixit: «Populi confluunt ad Ecclesias casta celebritate, honesta utriusque sexus discretione, ubi audiant quam bene hic ad tempus vivere debeant, ut post hanc vitam beate semperque vivere mereantur.» (August., lib. II, de civit., cap. 28, pag. 57.) Sed de his, quae in christianorum synaxibus agebantur, alibi disseruimus, et 0494C haec omnia ab Arnobio memorata, clarius adhuc in nostra de Tertulliani Apologetico dissertatione explicabuntur (tom. I. Apparat. pag. 23 et 411; Dissert. in Tertullian. cap. 15, art. 2 et seqq.) .