Articulus IV. De christianorum altaribus, sacrificiis, ac thuris usu; utrum Arnobius de catechumenis, sacramentisque Baptismi, et Eucharistiae, et divinae gratiae necessitate locutus fuerit.

Christianis crimen adhuc faciebant ethnici (Arnob., lib. VI, pag. 289) non solum quod nulla, uti diximus, haberent templa, aut nullas sacras aedes, sed nullas 0497B etiam aras, nulla altaria, nulla sacrificia, nulla simulacra, nullum thuris usum. Arnobius vero id penitus negare non videtur; immo vero palam declarare nulla a christianis facta sacrificia, nec debuisse factitari. Sextum enim librum suum ab his orditur verbis: «Quid ergo, dixerit quispiam, sacrificia censetis nulla esse omnino facienda? Ut vobis non nostra, sed Varronis vestri sententia respondeamus: Nulla.» (Arnob., lib. VII, pag. 211.) Sed nemo est, qui ex citata ab Arnobio Varronis auctoritate, et allatis deinde contra sacrificia argumentis, facillime non intelligat, illum ibi de sacrificiis ethnicorum more factis, disputare, atque idcirco negare ea diis facienda. Sed Heraldus eum imperitiae et stupiditatis ibi accusat; quia ethnicorum sacrificia impugnando, 0497C nullam sacrificiorum populi Israelitici fecit mentionem. In suis enim ad librum illius septimum primis animadversionibus sic eum castigat: «Vellem tamen dixisset aliquid Arnobius de sacrificiis populi Israelitici, quae magni illius sacrificii, quo agnus immaculatus pro peccatis nostris ante mundi creationem immolatus, peccata nostra purgavit, sacramentum constituebant. Sed Arnobii in religione ruditatem satis antea deteximus.» Verum et nos ibi ipsammet Heraldi in legendis, ac probe intelligendis Arnobii nostri libris ruditatem, si ejus verbo uti liceat, seu potius iniquum animum deprehendimus. Non aliud siquidem eo in libro propositum Arnobii fuit; nisi ut ostenderet nulla diis gentilium facienda esse sacrificia, eaque jure merito a christianis rejici. Atqui 0497D constat ex data a nobis hujus libri analysi, atque ex infra dicendis, hoc ab illo validissimis argumentorum momentis esse demonstratum. Quis igitur sanae mentis homo id illi, tametsi de Israelitarum sacrificiis penitus tacuisset, satis fuisse inficiabitur?

Quid vero, quod ille apertissime praedicat gentiles inquirentibus, quae sacrificiorum suorum causa sit, frustra adsignavisse eorum antiquitatem ac consuetudinem. Utraque enim ex hominibus prodierat. Nullum vero sacrificium rite fieri potest, nisi divina lege institutum: «Ego autem,» inquit (Ibid., pag. 227) , «cum postulo causam mihi depromi, audire desidero coelo aliquid lapsum.» At quis, oro te, dubitabit, hoc inter gentilium et Judaeorum sacrificia 0498A fuisse discrimen, quod illa humanis, haec vero divinis legibus sancita fuerint?

Praeterea Arnobius, ubi gentilium sacrificia exagitat, atque explodit, ibi adhuc diserte tradit (Ibid., pag. 15) , nihil ab ipsismet illorum diis, de ea ratione, qua ab hominibus coli, et sacrificiis honorari vellent, constitutum. Ecce si audire velis, ipsamet ejus verba: «Numquid dii aliquas,» inquit (Ibid., pag. 215) , «leges sanxere aliquando mortalibus, constitutumque est ab his unquam quid eos agere conveniret, vel quid non; quid consecrari, quid fugere, vel coli se saltem quibus rationibus cuperent . . . . Ut opinor ab his numquam neque constitutum est aliquid, neque sancitum; quoniam nec visi aliquando, neque si sunt visi, apertissima potuit cognitione 0498B dignosci.» Nonne ergo hac quoque argumentatione ille rejectis ethnicorum sacrificiis, alia omnia, quae Deus a Judaeis fieri praeceperat, plane penitusque comprobavit? At tametsi nihil omnino de illis dixisset, hoc silentium ei perperam culpae datur. Nam praeterquam quod tunc abrogata erant Judaeorum sacrificia, de illis certe, sicut diximus, non agebatur, sed de impiis ethnicorum sacrificiis, quae fictis falsisque diis facta, christiani jure merito detestabantur.

Quo porro sensu ipse diis sacrificandum negat; eodem plane iis aras et simulacra exstruenda fabricandaque omnino inficiatus est. Sed de his abunde disseruimus in superiore in Minucii Octavium dissertatione (Dissert. in Minuc., cap. 12, art. 29) . Non enim 0498C alio Arnobius modo, quam ille, de iis contra gentiles disputat uti ex infra dicendis satis patebit.

Ad thuris autem usum quod attinet, ethnicos illum a christianis spretum objicientes, eo Arnobius refellit (Arnob., lib. VII, pag. 231) , quod apud ipsos, ut infra quoque ostendetur, antiquus non fuerit. Tertullianus vero, de quo nos fusius suo loco, tametsi alicubi nullum a christianis thus incendi fateatur; testatum nihilominus alibi facit, illud ab iis adhiberi, cum mortuorum corpora sepeliebant, et cum odor loci alicujus offendebat. Sed non eodem, inquit, ritu, nec eodem habitu, nec eodem apparatu, quo agitur apud idola. Vides igitur non omnem thuris usum ab illo, sicuti ab Arnobio improbari, sed eum dumtaxat, quo idolis a gentilibus thus adolebatur. Nos autem de illo 0498D alibi egimus (tom. I. Apparat., lib. I, dissert. 10, cap. 16, pag. 198) , et inferius adhuc agendum.

Opinatus est Heraldus Arnobium de sacramentis baptismi et eucharistiae sermonem habere, ubi docet animas nostras posse fieri «longaevas,» sive immortales, «si modo Deum tentent agnoscere, ac deinde servitate, atque inhumanitate depositis, resumant ingenia mitiora; ut ad illud, quod dabitur, esse possint paratae.» (Arnob., lib. II, pag. 65.) Sed qua, putas, ratione Heraldus putavit verbis prioribus baptismi, et posterioribus eucharistiae sacramentum designari? Audi, quaeso, et miraberis. Antiquissimi, inquit, Ecclesiae Patres non solum gentilium usurparunt verba, quibus in explicandis suis mysteriis utebantur; 0499A sed ea etiam ad christianorum accommodarunt sacramenta, atque illorum ritus transtulerunt in Ecclesiam. Atqui hunc, inquit, in finem Arnobius citata a nobis verba ex his Ciceronis excerpsit: «Mihi cum multa eximia divinaque videntur Athenae tuae peperisse, atque in vita hominum attulisse, tum nihil melius illis mysteriis quibus ex agresti immanique vita exculti, ad humanitatem et mitigati sumus; initiaque, ut appellantur, ita revera principia vitae cognovimus» (Cicer., lib. II, de Legib., pag. 339, lin. 31) . At inde Heraldus concludit Arnobium ad hunc latini oratoris locum collineando, suis prioribus verbis de baptismo, posterioribus de eucharistia locutum fuisse. O egregiam profecto consequentiam! Quasi vero Arnobius aliquid ex illis Ciceronis verbis 0499B mutuari non potuerit, nisi de his christianorum sacramentis loqueretur?

At nihil certe ab ejus mente magis alienum. De sola enimvero disputat felici animae nostrae immortalitate, quam nisi agnito vero Deo, ac feritate vitiorum, et morum inhumanitate depositis, consequi non possumus. Quorsum igitur ibi commemoratio baptismatis, de qua non agebatur? Cui etiam praeter Heraldum in mentem venire potuit his postremis Arnobii verbis: Ut ad illud, quod dabitur, beatae immortalitatis praemium, animae possint esse paratae, eucharistiam significari? Sed vide mirificum ingenii illius acumen. De ea, inquit, obscure et trepide Arnobius, ut pote catechumenus, loquitur. Nonne lynce perspicacior fuit, qui id vidit, quod non quidem 0499C obscure, uti ait, sed nullo plane modo Arnobius dixerat, nec dicere voluit? Nihil enim aliud, sicut monuimus, dixit, quam animas beatae aeternitatis non fore participes, nisi Deum agnoscant, ac purgatione vitiorum ad eam assequendam paratae sint. Apage ergo, has aliasque similes scriptorum quorumdam annotationes, quas ea tantummodo ratione congerunt, ut vanos male digestae eruditionis rumusculos aucupentur.

Multo igitur certius est agnitam ab auctore nostro divinae gratiae, seu divini auxilii ad subeundum pro christianae religionis confessione martyrium. Tot enim itamque horrenda ad mortem usque suppliciatam constanter perpeti sine Deo, inquit non potuerunt. Sed id a nobis supra explicatum ac probatum 0499D (supr., cap. 4, art. 11) fusius probari nihil necesse est.