Articulus III. Expenditur aliud Arnobii contra ethnicorum religionem argumentum, inde ductum, quod ethnici dixerint deos suos mares et feminas, ac celebratis humano more nuptiis, alioque turpiori modo filios procreasse, ubi de septimanis foeturis, chalcidicis, Hellespontiaco Priapo, Cerere mammosa, deorum nuptiis usu, farre, coemptione celebratis, sponsalibus, fescenninis carminibus, regia Opis sobole, infami Veneris Cytheriae ortu, et meretricula Venere, a rege Cyprio ditata.

0506B

Validissimum sane contra ethnicos argumentum inde adhuc petit Arnobius, quod illi deos suos mares et feminas praedicarent, ac publicis suis precibus profiterentur: «Nam consuetis,» inquit, (Arnob., lib. III, pag. 139) «in precibus: sive tu deus es, sive dea, dicere. Quae dubitationis exceptio dare vos diis sexum disjunctione ex ipsa declarat.» Apud Varronem vero legimus quomodo preces illae fieri consueverant: «Lucum» ait (Varr., lib. de Re rusti., pag. 139) , «conculcare romano 0506C more sic oportet. Porco piaculo facito. Sic verba concipito: Si deus, si dea es, cujus illud sacrum est. Sed haec fusius probat Brissonius (Brisson., de Formul., cap. 60) , et nos de iis aliquid alibi attigimus (Dissertat. in Minuc., cap. 15, art. 1) .

Neque sinit Arnobius sibi ab inconsiderato aliquo opponi christianos quoque credere marem esse Deum, quandoquidem nomen, Deus, masculini generis est. Eo enimvero nomine non sexus, sed usu sermonis promitur Dei significatio. Non Deus ergo, sed ejus nomen genus masculinum significat.

At deos mares et feminas esse non posse sic probat Arnobius. Tales, inquit (Arnob., lib. III, p. 104 et seqq.) , esse nequeunt, quin eas partes eaque habeant membra, quibus uterque sexus distinguitur, et quae ad propagandam sobolem facta sunt. Atqui 0506D eae partes eaque corporis membra, si in diis sint, inutilia, sicut etiam ait Cicero, non potuerunt (Cic. lib. II de Natur. deor., pag. 208 et seqq.) . Tanta igitur deorum immortalium, qui numquam senescunt, nec corporis viribus debilitantur, procreari debuisset multitudo, ut omnia iis jam plena forent, nec coelis innumeris possent amplius contineri. Eodem quoque argumento Minucium aliosque usos fuisse jam ostendimus (Dissert. in Minuc. Octav., cap. 16, art. 2) .

Quam multa autem absurda, obscaena, et diis indigna ex diverso ipsorum sexu sequantur, Arnobius breviter explicat (Arnob., lib. III, pag. 104) . 0507A Inde enim, inquit, oriri deberent dearum menstrua, graviditates, abortus, soliti partus dolores, et septimanae faeturae, id est, deae septimo mense parturientes. Inde dii et deae nudo corpore in chalcidicis, hoc est, uti observant Turnebus et Scaliger, coenaculis et aedificiis magnis, atque infamis Hellespontiaci Priapi, de quo Natalis Comes, Vossius, Huetius, horrenda turpitudo (Turneb., lib. XVIII, cap. 34; Scalig., in Euseb. Chron. ad ann. 2104; N. Comes, lib. V, Mythol., cap. 15; Vossius, lib. II, de Orig. et Progr. idol., cap. 7, pag. 73 et seqq.; Huet., Demonstrat., pag. 109 et seqq.) , et ab Iacho Ceres mammosa, ait auctor noster, musa ut praedicat Lucretii, hoc nimirum versu:

At gemina et mammosa Ceres est ipsa ab Iacho. 0507B (Lucret., lib. IV, vers. 1161.)
Sed haec omnia pressius Cicero exagitat: «Quod et mares». inquit (Cicer., lib. II de natur. deor., pag. 209, lin. 19) , «deos et feminas esse dicitis, quid sequatur, videtis. Equidem mirari satis non possum, unde ad istas opiniones vester ille princeps venerit,» scilicet Epicurus.

At cur Arnobius, inquiet aliquis, et Tullius ridiculam ipsius Epicuri sectatorumque ejus non refellunt responsionem, qua garriebant deos non habere quidem corpus et sanguinem, sed quasi corpus et sanguinem? Facilis profecto ratio, et obvia omnibus est. Tullius siquidem plane et perspicue ostendit illud Epicuri figmentum a nemine umquam potuisse intelligi (Cicer., lib. I de nat. deor., pag. 0507C 202, lin. 43) . Deinde vero gentiles revera jactitabant deos suos vero corpore et sanguine praeditos, effraenataque ac perdita voluptatis libidine percitos, gignendis liberis dedisse operam. Quia vero illud satis notavit Arnobius, hinc non putavit longius in confutando illo insano Epicureorum commento tempus esse consumendum.

Quam certo autem ethnici crederent deos suos vero humanoque maris et feminae corpore constitutos, hinc sane liquet, quod ipsimet plura, ut recte arguit Arnobius, de solemnibus eorum conjugiis, ac susceptis inde liberis, posteritati tamquam minime dubia tradiderunt. Suis enim pene omnibus in libris venditaverant nuptias a diis suis humano ritu 0507D et conditionibus, ut ait Arnobius (Arnob., lib. IV, pag. 140) , quaesitis, atque usu, farre, coemptione celebratas. Ea autem omnia, teste Servio (Serv., in lib., Georg. Virg., vers. 30) , ad antiquos nuptiarum ritus pertinebant: «Tribus enim modis, inquit, apud veteres nuptiae fiebant; usu, si verbi gratia, mulier anno cum viro, licet sine legibus, fuisset: farre; cum per Pontificem maximum, et Dialem Flaminem per fruges et molam salsam conjungebantur, unde confarratio appellabatur, ex quibus nuptiis patrimi et matrimi nascebantur: coemptione vero, atque in manum conventione, cum illa in filiae locum, maritus in patris veniebat, ut si quis prior fuisset defunctus, locum haereditatis alteri faceret.» 0508A Videsis eumdem Servium in lib. IV Aeneid., vers. 103, et Brissonium, lib. de veteri Ritu nuptiarum, tom. XIII Antiquit rom., pag. 1016 et seqq., atque ibidem, p. 1128 et seqq. Holmanni, librum de veteri Ritu nuptiarum, cap. 20 et seqq., qui hos veteres ritus, et quod Arnobius desperatis, pactis, sponsis et fescenninis addidit, suis in tractatibus explicant. Fescennini porro versus dicti sunt, inquit Festus, vel quia ab urbe Fescennina allati, vel quia fascinum arcere ferebantur (Libris citat., p 1012, 1047, 1112, 1124; Fest., de verb. Sign.) Quapropter festive Arnobius cum ethnicis jocando, ait deas, quod participes fescenninorum non essent, perturbasse discordiis omnia.» (Arnob., lib. IV, p. 140.) Deos autem aliorum nuptiis, earumque celebrationi interfuisse varii scriptores atque in primis 0508B Homerus saepius memorant (Homer., Iliad., XXIV) .

Brevi autem enumeratione probat Arnobius deos, fatentibus ethnicis, filios non solemni tantum connubio, sed alio longe turpiori modo procreavisse. Quid validius autem ad falsam ac commentitiam illorum divinitatem, ipso sole clarius patefaciendam, proferri potest? Primum itaque narrat auctor noster (Arnob., lib. II, pag. 92 et 94; lib. IV, pag. 143) memoriae ab ethnicis proditum fuisse Saturnum ab Coelo et Hecata, atque ab eodem Saturno et Ope, ut alibi notavimus (Dissert. in Minuc., cap. 15, art. 2) , Jovem fratresque ejus Neptunum, et Plutonem, ac Junonem sororem aliosque generatos; servatum vero Jovem a Curetibus, ne a patre suo, quemadmodum adhuc observavimus, devoraretur. Quam proculdubio 0508C ob causam hos Arnobius, Opis soboles regias appellati (Arnob., lib. II, pag. 20) . Et certe scriptum a Diodoro Siculo legimus (Diodor., lib. V, pag. 232) . Κρόνου καὶ Ῥέας λέγεται γένεσθαι τὴν δὲ Ἐστίαν, καὶ Δήμητραν, καὶ Ἥραν. ἔτι δὲ Δία, καὶ Ποσειδῶνα, καὶ Αδήν. E Saturno et Rhea, quae Latinis Ops est, Vesta, Ceres, Juno, Neptunus, et Pluto nati dicuntur. Huic Hesiodus, et auctor libri de Universitate, aliique magno numero et consensu suffragantur (Hesiod., Theogon. vers. 453 et seqq.; Cicer., lib. de Univers. Append.)

Quid autem turpius foediusque excogitari potuit infami Veneris Cytheriae ortu, quem perpetuo silentio damnandum, et a gentilibus deposita omni verecundia publicatum Arnobius noster haec in verba eis exprobravit: «Numquid a nobis» inquit (Arnob., lib. 0508D IV, pag. 143) , «dicitur ex pelagi spuma, et ex Coeli,» cujus paulo ante mentionem fecimus, «genitalibus amputatis, Cytheriae Veneris concretum coaluisse candorem?» Sed hoc Clemens Alexandrinus paulo fusius et liberius in eosdem ethnicos, ut salubri aliquo, si unquam fieri poterat, pudore suffunderentur, sic urget (Clemens Alexandr., admonit. ad Gent., pag. 10) : Ἀγορεύω δὲ ἀναφανδὸν τὰ κεκρυμμένα, οὐκ αἰδούμενος λέγείν ἃ προσκυνεῖν οὐκ αἰσχύνεσθε. ἡ μὲν οὖν ἀφρογενὴς τε καὶ κυπρογενὴς, ἡ Κινύρα φίλη, τὴν Ἀφροδίτην λέγω, τὴν Φιλομηδέα, ὅτι μηδέων ἐξεφαάνθη, μηδέων ἐκείνων τῶν ἀποκεκομμένων οὐρανοῦ, τῶν λάχνων τῶν μετὰ τὴν τομὴν τὸ κῦμα βεβιασμένων· ὡς ἀσελγῶν ὑμῖν μορίων ἄξιος. Ἀφροδίτη γίνεται κάρπος ἐν ταῖς τελεταῖς. Aperte 0509A autem dico, quae sunt occulta, non erubescens dicere ea, quae non pudet vos adorare. Quae ergo ex spuma, et in Cypro est genita, Cinyrae amica, Venerem dico Philomedeam, quia exorta est ex genitalibus, ex salacibus, inquam, genitalibus, quae Coelo abscissa sunt, quae post abscissionem fluctui vim attulerunt: tamquam libidinosis vestris partibus dignus fructus sit Venus in sacris mysteriis. Macrobius vero ubi de Saturno disserit: Hunc aiunt, inquit, abscidisse Coeli patris pudenda, quibus in mare dejectis, Venerem procreatam, quae a spuma, unde coaluit, Ἀφροδίτη nomen accepit. Adi praeterea Ciceronem, qui hanc secundam Venerem nuncupat. Consule etiam si velis, Hesiodum, Servium, Gregorium Nazianzenum, et alios (Macrob., lib. I Saturnal., cap. 8, pag. 209; Cicer. lib. II, de Natur. 0509B deor., pag. 248, lin. 27; Hesiod., Theogon., vers. 195, et seqq.; Serv. in lib. I Georg. Virg., pag. 113; Gregor., orat. I in Julian., ante fin.) .

Ex eodem porro Clemente Alexandrino videtur Arnobius id deliberasse, quod adjecit eamdem meretriculam Venerem a Cynira rege Cyprio ditatam, divorumque consecratam in numero. Quod quidem et a Julio Firmico confirmatum invenies (Arnob., lib. IV, pag. 143; Clemens Alexandr., admonit. ad Gent, pag. 10; Juli. Firm., de err. prof. relig., pag. 15) . Nos autem de illa aliquid alibi perstrinximus (Tom. I Apparat., pag. 729) .