Articulus III. Quomodo Arnobius falsam deorum divinitatem ostendat ex impudico illarum in homines amore, Aurorae in Tithonum, Lunae in Endymionem, Nereidis in Aeacum, Thetidis in Achillis genitorem, Proserpinae in Adonem, Cereris in rusticanum Jasionem, Veneris in Vulcanum, Phaetontem, Martem, et Anchisem, et cur haec Dioneia, et Troici viri mater dicatur.

0521A

Quanta etiam fuerit dearum impudicitia, his Arnobius, post Clementem Alexandrinum, exemplis manifeste demonstrat: «Nonne vestris cautum est litteris adamatum esse ab Aurora Tithonum, arsisse in Endymionem Lunam, Nereidem in Aeacum, in Achillis genitorem Thetin, Proserpinam in Adonem, matrem ejus Cererem in Jasionem nescio quem rusticanum, et post Vulcanum Phaetontem, Martem in Anchisae nuptias ipsam illam Venerem, Aeneadum 0521B matrem, et Romanae dominationis auctorem» (Arnob., lib. IV, pag. 145 et seqq.) . Clemens autem Alexandrinus prius eisdem gentilibus objecerat (Clemens Alexandr., Admonit. ad gent. pag. 21) : Ἠ ὣς ἐπὶ Τιθωνῶ, Σελήνη Ἐνδυμίωνι, Νηρηὶς ἐπὶ Αἰακῷ, καὶ ἐπὶ Πηλεῖ Θέτις· ἐπὶ δὲ Ἰασίωνι Δημήτηρ, καὶ ἐπὶ Ἀδώνιδι Φερεφάττα· Ἀφροδίτη δὲ ἐπ᾽ Ἄρει κατῃσχυμμένη, μετῆλθεν ἐπὶ Κινύραν, καὶ Ἀγχίσην ἔγημεν· καὶ Φαέθοντα ἐλόχα, καὶ ἤρα Ἀδώνιδος. Aurora propter Tithonum, Luna propter Endymionem, Nereis propter Aeacum, et propter Peleum Thetis, propter Jasionem autem Ceres, et propter Adonidem Proserpina: Venus vero propter Martem est probro et dedecore affecta, transiit ad Cyniram, et nupsit Anchisae, et paravit Phaetonti 0521C insidias, et amavit Adonidem.

Tithonus autem Laomedontis, Trojanorum regis frater, ut ait Servius ( Servi., in mox citand. Virgil.), ab Aurora ob formae praestantiam adamatus et raptus fuit, atque in Aethiopiam ejusdem curru advectus, ibi ex illa genuit Memnonem. Unde Virgilius cecinit:

Aut ubi pallida surget
Tithoni croceum linquens Aurora cubile. (Virgil., lib. I Georg., vers. 446.)
Et rursus alio in libro:

Et jam prima novo spargebat lumine terras,
Tithoni croceum linquens Aurora cubile. (Idem, lib. IV Aeneid., vers. 584.)
De his plura Hesiodus (Hesiod., Theogon., vers. 904) , et Propertius (Propert., lib. II, eleg. 18; idem, eleg. 15) , qui de Endymione hos fecit versus:

0521D Nudus et Endymion Phoebi cepisse sororem
Dicitur, et nudae concubuisse deae.
Pastor ille fuerat, Athlii filius, cujus amore Luna capta, in Latmi Cariae montis occultavit specu, et dormientem, sicut Cicero ait, osculatus est. Visne illius verba tibi proferri? En ipsa sunt: «Endymion vero, si fabulas audire volumus, nescio quando in Latmo obdormivit, qui est mons Cariae, nondum opinor experrectus. Num igitur eum curare censes, cum Luna laboret, a qua consopitus putatur; ut eum dormientem oscularetur» (Cicer., lib. I Tuscul., pag. 130, lin. 36) ? Plures autem, qui haec ad aniles, nec audiendas umquam fabulas, non rejiciant si audire desideras, adire poteris Theocritum, Ovidium, 0522A Plinium et alios (Theocr., idyl. 3; Ovid., epist. Heroid., 18, pag. 199, lib. III de Art. aman., pag. 473; Plin., lib. II Natur. hist., cap. 9, pag. 152) .

Nereidis autem nomine Arnobius noster adhuc post Clementem Alexandrinum, ut jam vidimus, disignat Psamathen Nerei filiam (Clemens Alexandr., Admonit ad gent., pag. 21) , ex qua Aeacus, ut refert Hesiodus, Phocum suscepit (Hesiod., Theogon., vers. 1004) :

Ἤτοὶ μὲν Φῶκον Ψαμάθη τέκε δῖα θεάων,
Αἰακοῦ ἐν φιλότητι, διὰ χρυσῆν Ἀφροδίτην.

Et sane quidem Phocum Psamathe peperit praestantissima dearum,
Aeaci in amore, per auream Venerem.
Multa de Aeaco et Phoco Ovidius, quem cum lubebit, legere poteris (Ovid., lib. VII Metam., § 24 et 0522B seqq.) . Quem Arnobius dehinc Achillis vocat genitorem, is recte a Clemente Alexandrino appellatur Peleus, qui eumdem Achillem ex Thetide procreavit (Clem., loc. cit., pag. 21) . Jam enim citatus a nobis Hesiodus cecinit (Hesiod., Theogon., vers. 1006) :

Πηλεῖ δὲ δμηθεῖσα θεὰ Θέτις ἀργυρόπεζα,
Γείνατ᾽ Ἀχιλλῆα.

A Peleo autem subacta dea Thetis, candidos pedes habens,
Genuit Achillem.
Sed hoc ab Ovidio fuse decantatum invenies (Ovid., lib. II Metamorph., § 7) .

Ferunt autem Proserpinam ac Venerem, Adonim pariter deperientes, ad Jovis venisse judicium, quo ille pronuntiaret cuinam ex duabus concederetur. 0522C Dato vero ab eo fuit litis arbitra et judex Calliope, quae constituit, ut illum unaquaeque per dimidiam anni partem possideret. Lege, si velis, Hyginum, Apollodorum, et Giraldum (Hygin., Astronom., poet.; Apoll., lib. III Biblioth.; Girald., syntagm. 13 deor., pag. 396) .

Jasion porro ab auctore nostro rusticanus quidem nescio quis, sed a Nonno vir agricola, et Cereris conjux, ab aliis Jovis et Electrae, et ab quibusdam Menois et Phroniae filius dicitur (Nonn., lib. XLVIII, vers. 969, et seqq.) . Ab Hesiodo autem (Hesiod., Theogon. vers. 969) perhibetur ex Cerere Plutum genuisse:

Δημήτηρ μὲν Πλοῦτον ἐγείνατο, δῖα θεάων,
Ἰασίῳ ἥρωἳ μιγεῖσ᾽ ἐρατῇ φιλότητι.

Ceres quidem Plutum genuit, praestantissima dearum,
0522D Jasio heroi mixta jucundo amore.
Adi adhuc, si velis, et vacet, Theocritum et Ovidium (Theocr., idyl., vers. 50; Ovid., lib. IX Metamorph., § 11) .

At non Jasionis solius, sed Vulcani etiam, Martis, Phaetontis et Anchisae nequissimo amore impudica Venus flagravit. De Marte autem paulo ante, ac de Phaetonte, seu potius Phaone in superiore Apparatus nostri tomo disseruimus (tom. I Apparat., pag. 767) .

Sed observare hic juvat triplicem a Cicerone distingui Venerem, quarum «tertia» inquit (Cicer. lib., III de Nat. deor. pag. 248, lin. 28) , «Jove nata et Dione, nupsit Vulcano» in quam, ut dixit auctor noster, ardebat. Quod quidem confirmatur a Servio 0523A in suis ad haec Virgilii carmina animadversionibus:

At Venus haud animo nequidquam exterrita mater,
Laurentumque minis, et duro mota tumultu,
Vulcanum alloquitur, thalamoque haec conjugis aureo
Incipit, et dictis divinum afflavit amorem.
. . . . . . . . . . . . . .
Dixerat, et niveis hinc atque hinc diva lacertis
Cunctantem amplexu molli fovet, etc. (Virgil., lib. VIII Aeneid., vers. 370 et seqq.)
Denique Venerem Anchisae etiam nupsisse, et inde prognatum Aeneam, si quis sibi probari velit, audiat ex Graecis Hesiodum (Hesiod., Theogon., vers. 1008) :

Αἰνείαν δ᾽ ἄρ ἔτικτεν ἐϋστέφανος Κυθέρεα,
Ἀγχίσῃ ἥρωἳ μιγεῖσ᾽ ἐρατῇ φιλότητι.

Aeneam porro peperit pulchre coronata Cytherea,
Anchisae heroi mixta jucundo amore.
Audiat etiam, si velit, ex Latinis Virgilium:

0523B Tu ne ille Aeneas, quem Dardanio Anchisae
Alma Venus Phrygii genuit Simoentis ad undas? (Virgil., lib. I Aeneid., vers. 621 et seqq.)
Quos in versus legat Servii annotationes. Revolvat quoque libros Ovidii (Ovid., lib. IV Fastor., § 1) , qui illud decantavit suis ni Fastis, et alio in libro, ubi alia adhuc memorata non solum ab Arnobio, sed a Lactantio (Lactan., lib. I Instit., cap. 17, pag. 92) etiam dearum adulteria duobus hi versibus memorat:

In Venerem Anchises, in Lunam Ladmius heros
In Cererem Jason, qui referatur, habet. (Ovid., lib. II Trist., vers. 301 et seqq.)
Nos vero paulo ex Cicerone ante observabamus tertiam esse Venerem, quae Jove et Dione nata, Vulcano nupsit, et de qua dixerat Arnobius (Arnob., lib. 0523C I, pag. 20) : «Dioneia Venus proles, viri materfamilias Troici, atque intestini doloris publicatrix,» id est, Venus filia fuit Diones nymphae, de qua Virgilius:

Sacra Dioneae matri, divisque ferebam. (Virgil., lib. I Aeneid., vers. 19.)
hoc est, Veneri, ait Servius, a matre Dione secundum Homerum. Ea autem mater fuit Troici viri, sive Aeneae, quemadmodum supra annotavimus; et intestini, ejusdem Aeneae, doloris publicatrix, quia infelices illius casus, intimosque ac domesticos dolores, a Virgilio decantatos (Idem, lib. VIII, vers. 379 et seqq.) publicavit. Caeterum auctor noster hanc Venerem ab aliis non distinxit, quia sive una, sive plures fuerint, satis ad propositum suum esse putabat 0523D demostrasse nullam ex iis potuisse deam dici, ut pote quae omnem humani pudoris sensum exuerat.

Arnobius itaque ex hactenus disputatis recte concludit crhistianos, qui hanc Venerem, aliosque omnes prorsus iilos sive viros, sive feminas, tantis flagitiis sceleribusque inquinatos, deos esse negabant, immerito prorsus impios ab ethnicis appellari. Contra enimvero constare debet hos ipsos gentiles, qui ea de diis suis praedicabant, maximae condemnari impietatis. Ea namque adulterina et crimina si vera sint, qui ea perpetravere, dii esse nequunt. Si falsa autem esse probentur, certe propter tam impudentes penitusque 0524A intolerandas calumnias, totque ac tam turpia facinora, sibi fallaciter ascripta, omnes ethnicos perdere debuissent.