Articulus Primus. Quam valida sit Arnobii ad destruendam gentilium de diis suis opinionem argumentatio, petita ex servitute Herculis, Apollinis, et Neptuni, foedo Minervae ministerio, Musarum famulatu, Martis ac Saturni vinculis, atque a regno suo expulsione, ac ejusdem Martis, Veneris, Plutonis, Junonis, Minervae, et Herculis vulneribus.

Deos suos, quorum majestate nihil sublimius excellentiusque excogitari debebat, eo usque ethnici deprimebant, ut eorum servitutem, vincula, vulnera, 0551B ac mortem ubique miraque impudentia praedicarent ac venditarent. Ab iis etenim, ait Arnobius, memoriae proditum fuerat: «Mercenariam deos servitutem servisse, ut Herculem Sardibus, amoris et petulantiae causa; ut Admeto Apollinem Delium; ut Laomedonti Troico Jovis fratrem; ut eidem, sed cum patruo Pythium; ut conjugalia secreta miscentibus Minervam lucis ministram, et lucernarum moderatricem.» (Arnob., lib. IV, pag. 144.) At haec ille more solito decerpsit ex Clemente Alexandrino (Clemens Alexandr., Admonit. ad gent., pag. 22) , qui eodem argumento contra ethnicos dimicat, eaque omnia non clarius tantummodo et apertius, sed alia etiam plura, quae Arnobius consulto praetermisit, hunc urget in modum: Εἰκότως ἄρα οἱ τοιοίδε ὑμῶν θεοὶ, δοῦλοι παθῶν 0551C γεγονότες, ἀλλὰ καὶ πρὸς τῶν Εἰλώτων καλουμένων τῶν παρὰ Λακεδαιμονίοις· δούλειον ὑπεισῆλθεν ζυγὸν Ἀπόλλων Ἀδμήτῳ ἐν Φεραῖς, Ἡρακλῆς ἐν Σάρδεσιν Ὀμφάλῃ· Λαομέδοντι δὲ ἐθήτευε Ποσειδῶν, καὶ Ἀπόλλων, καθάπερ ἀχρεῖος οἰκέτης, μηδὲ ἐλευθερίας δὴπουθεν δυνηθεὶς τυχεῖν παρὰ τοῦ προτέρου δεσπότου· τότε καὶ τὰ Ἰλίου τείχη ἀνῳκοδομησάτην τῷ Φρυγί. Ὅμηρος δὲ τὴν Ἀθηνᾶν οὐκ αἰσχύνεται παραφαίνειν λέγων τῷ Ὀδυσσεῖ, χρύσεον λύχνον ἔχουσαν ἐν χερσῖν. Sunt ergo jure vestri dii tales, qui servi fuere vitiorum, quin etiam eorum, qui Eilotes vocantur a Lacedaemoniis, jugum servile subiit Apollo Admeto Pheris, Hercules Sardibus Omphale, Laomedonti autem fuit mercenarius Neptunus et Apollo, sicut servus inutilis, qui nec libertatem consequi potuit a priori domino. Tunc etiam muros Trojae Phrygi restaurarunt. 0551D Non pudet autem Homerum dicere Minervam Ulyssi praeluxisse, aureum lychnum tenentem in manibus. Ab Clemente autem, sicut et ab Arnobio haec citantur Homeri carmina (Homer., Odyss., lib. XIX, vers. 33 et seqq.) :

. . . . . Παροίθε δὲ Παλλὰς Ἀθήνη
Χρύσεον λυχνὸν ἔχουσα φάος περικαλλὲς ἐποίει.

Ante autem Pallas Minerva
Auream lucernam tenens, lumen perpulchrum faciebat. (Homer., Odyss., lib. XIX, vers. 33 et seqq.)

De hac porro absurda et ridicula illorum deorum servitute, satis a nobis alibi disputatum est (Dissert. in Minuc., cap. 15, art. 3, et Apparat. tom. I, pag. 1090) .

0552A Ex ejusdem Clementis Alexandrini fonte id adhuc hausit Arnobius, quod de Musis ibidem adjecit: «Numquid ex nobis Myrtillus est auctor, qui Macari filias, Megaclonis ancillulas profitetur fuisse Musas.» (Arnob., lib. IV, pag. 145.) Ex eodem quippe Myrtillo, seu Myrsillo Lesbio, narrat Clemens Musas cum servae essent, a Megaclone Macaris Lesbiorum regis filia emptas, quae illis postea columnas templaque construxit. Sed de iis aliquid in superiore Apparatus nostri tomo perstrinximus (Clemens Alexandr., Admonit. ad gent., pag. 19; tom. I Apparat., pag. 820) .

Servitute duriora procul dubio sunt vincula, quibus gentiles deos suos indignissime constrictos fuisse opinabantur. Quid enim a divinitate longius abest, quam quod jactitabant: «Parricidii causa,» Arnobii 0552B verba sunt (Arnob. lib. IV, pag. 143) , «vinctum esse Saturnum, et ablui diebus statis» (quidam editi codices, suis, cod. reg. tantis) «vinculorum compedibus et levari,» idem codex regius, elevari. Alludit profecto Arnobius ad ea, quae Macrobius ex Apollodoro clarius exponit. Ex eo siquidem refert «Saturnum alligari per annum lineo vinculo, et solvi ad diem sibi festum, id est, mense decembri.» (Macrob., lib. I Saturnal., cap. 8, pag. 209.) At inde facile colligitur in Arnobii textu, nisi legendum sit diebus festis tantum, id alio verbo, idem significante, traditum. Cur autem Lipsius corrigi voluerit, suis diebus tantum, non satis intelligimus. De memoratis subinde ab auctore nostro Martis vinculis, lege, si lubet, Homerum, et quae a nobis in hac dissertatione 0552C et alibi annotata fuerunt (Lips., lib. III, epist. 15, tom. I, pag. 180; Homer., Iliad., V, vers. 385, sup. cap.; Dissert. in Minuc., cap. 15, art. 2) .

Si dii in servitutem redacti sunt, et conjecti in vincula, quid adhuc supererat, nisi ut, acceptis plagis, saucii vulneratique dicerentur? At certe id ethnici repetitis ubique sermonibus divulgaverunt: «Nonne,» enim, et ita quidem ethnicos affatur Arnobius (Arnob., lib. IV, pag. 144) , «ille vester est Vates, qui Martem fecit et Venerem mortalium manibus vulneratos? Non ex vobis Panyassis unus est, qui ab Hercule Ditem patrem et reginam memorat sauciatum esse Junonen? Non viraginem ab Ornyto caesam, cruentatam, vexatam, Polemonis vestri indicant scripta? Non ab Hippocoontis liberis ipsum Solibius 0552D Herculem cruciatum retulisse pronuntiat, et illati vulneris et doloris?» Et haec rursus delibata sunt ex his Clementis Alexandrini verbis (Clemens Alexandr., admonit. ad. gent., pag. 23) : Τεκμεριοῖ Ὅμηρος μελα ἀκριβῶς Ἀφροδίτην ἐπὶ τῷ τραύματι παρεισάγων ὀξὺ καὶ μέγα ἰάχουσαν· αὐτόν τε τὸν πολεμικώτατον Ἄρη ὑπὸ τοῦ Διομήδους κατὰ τοῦ κενεῶνος οὐτασμένον διηγούμενος. Πολέμων δὲ καὶ τὸν Ἀθηνᾶν ὑπὸ Ὀρνύτου τρωθῆναι λέγει, ναὶ μὴν καὶ τὴν Ἀιδωνέα ὑπὸ Ἡρακλέους τοξευθῆναι Ὅμηρος λέγει, καὶ τὀν Ἥλειον Αὺγεαν Πανύασσις ἱστορεῖ. ἤδη δὲ καὶ τὴν Ἥραν τὴν ζυγίαν ἷστορεῖ ὑπὸ τοῦ αὐτοῦ Ἡρακλέους ὁ αὐτὸς οὗτος Πανύασσις ἐν Πύλῳ ἠμαθόεντι. Σωσίβιος δὲ καὶ τὸν Ἡρακλέα πρὸς τῶν Ἱπποκοωντιδῶν κατὰ τῆς χειρὸς οὐτασθῆναι λέγει. Homerus manifeste 0553A satis indicat Venerem propter vulnus acuta et magna voce clamantem, narratque bellicosissimum Martem fuisse a Diomede in ventre sauciatum. Polemo autem dicit etiam Minervam fuisse vulneratam ab Ornyto. Quin etiam Plutonem fuisse vulneratum ab Hercule refert Homerus, sicut de Eleo Augea refert Panyassis; qui Junonem quoque conjugalem fuisse vulneratam ab eodem Hercule in Pylo arenoso refert. Sozibius autem dicit etiam Herculem fuisse in manu sauciatum ab Hippocoontidis. Vides sane quomodo Arnobius Clementis Alexandrini fontibus, ut Ciceronis, de Epicuro et Democrito loquentis, verbis utamur, hortulos suos irrigaverit (Cicer., lib. I de Natur. deor., pag. 212, lin. 44) . Manifestum tibi quoque esse debet ab utroque hac argumentatione hisque exemplis evidentissime 0553B confici illos nec deos esse, nec immortales, quorum vulnera nec sine sanguine, et quod eo pejus est, sanie et corruptione vix umquam esse poterant, nec sine medicamentis sanari. Nos autem de horumce deorum vulneribus alibi disseruimus, de Martis, scilicet et Veneris plagis in superiori dissertatione: de Minerva vero et Hercule sauciatis in primo Apparatus nostri tomo (Dissert. super., cap. 15, art. 3, tom. I Apparat., pag. 762 et 816) . Citata autem Homeri de Junone et Plutone carmina in quinta illius Iliade invenies (Homer., Iliad. V, vers. 357) .

Ex eodem Clemente Alexandrino ea adhuc excerpta sunt quae Arnobius de Vulcano claudo et Aesculapio fulminis ictu percusso retulit. De utroque autem alibi actum a nobis fuit (Arnob., lib. IV, 0553C pag. 143; tom. I Apparat., pag. 754, et dissert. in Minuc., cap. 15, art. 2 et 3) .