Articulus III. Quanta fuerit gentilium de diis Laribus dissensio, cur Grundules vocarentur, et Summanus eis praefectus, ac quam evidenter demonstretur nullam esse horum aliorumque antea memoratorum divinitatem.

Non major fuit ethnicorum de Laribus, quam aliis diis suis consensus. Vulgaris quidem, ut ait Arnobius (Arnob., l. III, p. 124) , opinio erat illos vicorum et itinerum esse deos; quia vicus graece Λαύρα appellatur. Et hanc quidem graecae vocis significationem Casaubonus aliique complures satis probavere (Casaubon. in l. XII; Athen., c. 10) . Vossius tamen nomen Lares ab Etrusca voce, Lar, ductum fuisse suspicatur. 0585A Utut sit, constat sane illos communi ethnicorum opinione vicorum deos censeri. De Lara siquidem, Larium matre, ab Ovidio decantatum legimus illam, cum Jovis jussu ad manes duceretur, ab ipso duce suo, postquam muta et elinguis facta fuisset, compressam, et inde inquit:

Fitque gravis, geminosque parit, qui compita servant,
Et vigilant nostra semper in aede Lares. (Ovid., lib. II Fastor., vers. 703.)
Tibullus quoque eos agrorum custodes esse asseverat:

Vos quoque felicis quondam, nunc pauperis agri
Custodes, fertis munera vestra, Lares. (Tibull., lib. I, eleg. 1, vers. 23 et seqq.)

Magna tamen in Nigidio, ait auctor noster fuit de illis 0585B diis varietas et inconstantia. Primum enim asseruit hos esse tectorum domorumque custodes. At hoc quidem ab Ovidio expressum vidimus; cui rursus concinit his verbis Tibullus:

Sed patrii servate Lares, aluistis et iidem,
Cursarem vestros cum tener ante pedes.
Neu pudeat prisco vos esse a stipite factos:
Sic veteris sedes incoluistis avi. (Id., ibidem, eleg. 11, vers. 15 et seqq.)

Deinde vero idem Nigidius, narrante Arnobio (Arnob., l. III, p. 124) , dixit illos esse Curetas, qui puerum Jovem occultarunt. Denique aliquando tradidit hos ipsos Lares esse eosdem, atque Idaeos Samothracios, sive Idaeos Dactylos, de quibus alibi disputavimus (tom. I Apparat. l. III, dissert. 2, c. 19, art. 2, p. 1163 et seq.) . At si vera est ista Arnobii narratio, 0585C hinc colligitur Nigidium ex his fuisse unum, qui Curetas ab Idaeis Dactylis distinguebant, nec compertum habuit qui Lares fuerint.

Similis fuit Varronis haesitatio. Nobis enim auctor noster declarat eum alicubi scripsisse illos esse Manes, et ideo matrem eorum Maniam. Et re quidem vera in quodam ejus libro haec legimus totidem ejus verba: «Videmus Maniam matrem Larum, et Luciam Volumniam Saliorum carminibus appellari» (Varr., l. VIII de Ling. lat., p. 126) . Nec illius tantum fuit haec opinio, verum etiam Cecinnae, ex quo haec refert Macrobius: «Aliquamdiu observatum, ut pro familiarium, seu familiarum, sospitate pueri mactarentur Maniae deae, matri Larium» (Macrob., l. I Saturn., c. 7, p. 207) ; sed hoc sacrificium postea in aliud 0585D commutatum esse significat.

Verum haec sententia cum eidem Varroni omnino non arrisisset, alibi definivit Lares aerios esse deos, et heroas: alibi vero antiquorum opinionem sequitur, et eos Larvas, quasi quosdam genios, et defunctorum animas fuisse pronuntiat. Ab Augustino autem discimus Plotinum, qui Platonem caeteris excellentius intellexisse fertur, docuisse daemones esse hominum animas, atque ex iisdem hominibus, si bene meruerint, fieri Lares; si male, Lemures; si incertum quid mererentur, Manes evadere (August., l. IX de Civit., c. 10, p. 226) .

Apuleius quoque, ubi de Socratis deo et vario daemonum genere disputat (Apulei, de Deo Socrat. p. 0586A 295 et seqq.) , ibi nobis luculenter exponit quosdam existimavisse animum hominis post mortem vetere latina lingua Lemurem dictitatum: ex Lemuribus autem eum, qui pacato et quieto numine, haud dubie propter transactae vitae merita, domum possidet, familiarem Larem; male vero si vixerit, Larvam; si autem dubia sint ejus merita, Manium deum nuncupari.

De illo porro errore, quo daemones hominum mortuorum animas esse venditabant, non semel a nobis disputatum. De Laribus vero Lilium Giraldum Salmasium, Natalem Comitem, Vossium, et de Manibus Servium legere poteris (tom. I Apparat., p. 537 et 993; Girald., Hist. deor., syntagm. 15, p. 480 et seqq.; Salmas. in Solin., p. 64, 412 et 913; Nat. 0586B Com., l. IV Mythol., c. 2 et 4; Voss., l. I de Orig. et Progr. idol., c. 11, p. 43 et seqq.; Serv., in l. III Aeneid., p. 166) .

Quid vero, inquiet aliquis, sibi vult Arnobius, cum ethnicis vitio vertit, quod Grundules (Ms. codex regius Grunulios) Lares adorarent? Sed is meminisse debet a pluribus jam observatum fuisse Lares cognominari Grundules, ab antiquo verbo grundio, ac postea grunnio, fanumque illis in scrophae, quae 30 porcos pepererat, memoriam constructum. Quod quidem auctoritate probant Diomedis, qui in opinionis suae confirmationem Cassium Heminam citavit (Arnob., l. I, p. 15; Diomed., l. II de Dub. verbor. signif.; Hem., l. II Histor.) . Videsis Vossii etymologicon ad verba grunnio et suggrunda.

0586C Quorsum vero, rogabit alius, inter hosce deos interjecta a nostro auctore Summani dei commemoratio? Facilis obviaque est responsio. Summanus enim rex Manium summus habebatur. Quocirca ipsemet Arnobius, ubi postea de Proserpina a Plutone rapta disserit: Rex prosiliens Manium, inquit, raptam virginem secum vehit. Alibi hujus ille templi, ac Cicero fictilis ejus simulacri, fecerunt mentionem. Plinius vero docet attributa illi fuisse nocturna fulmina: Tuscorum, inquit, litterae novem deos emittere fulmina existimant . . . . . Romani duos tantum ex eis servavere, diurna attribuentes Jovi, nocturna Summano. Eam saepe ob causam majores huic honores, quam Jovi, teste Augustino, ethnici quondam detulerunt. Postea tamen sic imminutos fuisse perhibet, ut qui Summani 0586D nomen se legisse meminerit, vix ullus amplius inveniretur homo. At hunc nihilominus ethnici deum, uti Varro testatur, esse autumabant. At quis inde, atque ex iis omnibus, quae toto hoc in capite disputata sunt, facillime non intelligat ethnicos nihil de Laribus, Penatibus, Novensilibus, aliisque diis habuisse certum et exploratum? Quis ergo eos plane falsos commentitiosque esse diffitebitur? (Arnob., l. III, p. 125; Varr., l. IV de Ling. lat., p. 18 et 19; Arnob., l. V, p. 173 et 183, l. VI, p. 191; Cic., lib. I de Divinat., p. 257, lin. 41; Plin., l. II Natur. hist., c. 52, p. 206; August., l. IV de Civit., c. 23, p. 105.)

Sed urget Arnobius, huncque argumentatur in 0587A modum? (Arnob., l. III, p. 125.) Quisquis alicui supplicat deo, vel ejus implorat auxilium, vel morbo aliquo se ab illo levari plane postulat, is scire prius debet, quis ille deus sit, et utrum ab illo, aut ab alio possit ea, quae rogat, impetrare. Nec minus ipsi perspicuum esse debet quibus verbis ei supplicandum, quove sacrificandum ritu. Atqui cum tanta sit de uno deo opinionum varietas et repugnantia, nullus profecto id scire umquam potest. Qui ergo in hac ignoratione versatur, ille temere deum aliquem, atque unum saepe saepius pro alio, Summanum pro Jano, Neptunum pro Apolline, pro Laribus Curetes, aut Penates invocabit. Tantum igitur abest, ut sacrificiis, et precibus ea, quae ab illo petit, exoret et consequatur; ut obstructas obturatasque aures ejus 0587B inveniat, aut in illius incurrat offensionem atque odium.