Articulus Primus. Quanta perspicuitate Arnobius diluat ethnicorum argumentum ex miraculis petitum, sive cum pestis sedata est, sive cum ludi, monente Jove, instaurati, sive cum Aesculapii simulacrum in insulam Tiberinam transportatum fuit.

Unicum ethnicis contra tot christianorum argumenta, quorum vel uno solo omnis deorum cultus, et tota illorum religio funditus evertebatur, supererat praesidium, quod Arnobius penitus diruit ac demolitur. Objiciebant enim multa a diis patrata miracula, et reddita de futuris rebus responsa, quibus eos revera existere et hominum satisfactione atque sacrificiis placari, nec semel nec obscure demonstratum arbitrabantur.

0604C Primum itaque narrabant editum fuisse miraculum, cum propter ludos circenses, qui in Jovis honorem instituti erant, non rite factos, pestis urbem depopulabatur (Arnob., lib. VII, pag. 242 et seq.) . His enim ludis eo quem alibis exposuimus, Jovis monitu instauratis, lues confestim cessavit (Dissert. in Minuc. Octav., cap. 17, art. 3) .

Aliud miraculum factum fuisse gentiles jactitabant, quando ob simulacrum Aesculapii Epidauro, quae Peloponnesi civitas est, in Tiberinam insulam transportatum, pestis adhuc sedata fuit (Arnob., lib. VII, pag. 248 et seqq.) . Res autem tota Ovidii decantata carminibus hunc, si quae ei fides, se habuit in modum (Ovid., lib. XV Metam., pag. 580 et seqq.) : Cum dirissima pestis Romam vicinasque regiones devastaret, 0604D Romani post adhibita incassum humana medicamenta, Delphicum oraculum ab eo accipiunt Aesculapium Epidauro Romam arcessendum. Parent oraculo Romani, legatosque Epidaurum mittunt. Eorum precibus annuunt Epidaurii quidam, renuunt alii. Sed Romani ab Aesculapio admoniti, illum in serpentis formam mutatum, in Tiberinam insulam detulerunt. Quo facto pestilentia depulsa est. Et ita quidem Ovidius, ejusque narratio potest Valerii Maximi, Livii, Plutarchi, Aurelii Victoris, Lactantii et Augustini auctoritate confirmari, tametsi aut brevius, aut paulo aliter quasdam illius circumstantias retulerint (Val. Max., lib. I, cap. 8, § 2; Liv., in fin. lib. X, et lib. XXIX, cap. 11; Plutarch., 0605A Quaest. roman., tom. II, pag. 286; Aurel. Vict., de Vir. illust., cap. 22; Lactant., lib. II, cap. 7, pag. 175; August., lib. III de Civit., pag. 12 et 17, et lib. X, cap. 16) .

Ethnici itaque praecipuum, atque ut ipsis videbatur, palmarium pro sua, et contra religionem christianam argumentum ex illis aliisque ejusdem generis narrationibus petere solebant. Nec diffitetur quidem Arnobius hac in re articulum, sicuti loquitur, sive cardinem totius hujus causae ac quaestionis verti (Arnob., lib. VII, pag. 243) . Eo enim illud argumentum validius videtur, quod haec in ethnicorum annalibus scripta prae se ferebant aliquam veritatis ac miraculi speciem. Verum si penitus, inquit, introspiciantur, tum deprehendes nihil habere quod diis, 0605B eorumque divino numini, ac summae majestati conveniat.

Ad instauratos enimvero ludos quod spectat, nonne dictu, inquit, absurdum est Jovem illum Optimum, Maximum, rerum omnium, uti venditabant, creatorem, magna cum animi oblectatione e coelo spectatum venisse cantherios seu equos castratos, de velocitate certantes, replicantes gyros septem, id est, septies circi metam circumeuntes, tumque homines cum curribus everti, aut fratris inde retrahi cruribus? (Ibid., pag. 245 et seq.) Quis prudens homo haec tamquam pueriles ludicrasque ludificationes non aspernabitur?

Quid autem Jove magis indignum quam ira ideo excandescere; quia servus in circo flagris caesus, ac 0605C mortis supplicio affectus fuit? Si enim poenas ille merito dedit, non debuit Jupiter ira incendi. Si vero innocens occisus est, reus fuit ludimagister, qui illum cum posset, a morte non eripuit, et Jovem pronuntiavit hujus nece offensum. Qui autem fieri potuit, ut ea servi morte Jupiter laederetur, qui dicitur plurimos plane innocentes in his ludis occisos laeto animo conspexisse? Fatetur quidem Arnobius, si in religionis contemptum id ante ludos actum fuerit, condonandum Jovi, qui sacrilegio se sperni patienter ferre nequibat. Sin autem errore et casu factum est, debebat utique optimus Jupiter humanae fragilitati et imprudentiae dare veniam. Quamvis porro illud, quoquomodo factum, non debuerit inultum relinqui; unius tamen propter delictum non debuere omnis 0605D civitatis populus, omnes feminae, pueri, infantes, aliique innumeri insontes crudeli plecti pestis supplicio. Nonne enim iniquum est tot innoxios pro uno tantum reo condemnari et puniri?

Praeterea, si Jupiter ludos restitui voluit, cur rusticum hominem potius, quam Consulem, aut pontificem maximum, aut flaminem suum dialem, horumce rituum longe peritiores, voluntatis suae admonebat? Cur rustici animum ad morem sibi gerendum non prius adduxit, quam in eum tam acerbe saeviret? At completo, inquiebant, annuntiationis officio, ille sanatus est. Ecquid mirum, reponit Arnobius, si is qui intulit malum, illud repulit? Reddita vero sanitas crudele proculdubio fuit homini illi beneficium, 0606A quo filiorum orbitatem et mortem sensit acerbius.

Non minus insulse et inepte conficta fuerat Aesculapii, Epidauro Romam advecti, historia (Ibid., pag. 249) . Non enim ille Coronidis filius dici potest, qui fulmine perculsus interiit. Sed quisquis ille fuerit, nihil aliud Epidauro allatum ferunt, nisi magnae molis et immensae proceritatis serpentem. Quis autem sibi facile persuadeat deum vilissimi serpentis, super terram reptantis, induisse formam, membra habuisse ad manducandum et digerendum necessaria, atque ut maria transnataret, nave indiguisse? Cur vero se ipsum talem, qualis ipse est, videndum non praebuit? Si autem mentiri et formam mutare voluit, cur non aliam assumpsit, quam horrendam serpentis similitudinem? Nonne locum dubitandi dedit utrum 0606B revera ipse esset, vel aliud ab ipso plane diversum?

Nonne etiam aliqua saltem ratio ab ethnicis reddenda erat, cur serpens ille post suum ad insulam Tyberinam accessum non amplius comparuerit? Nihil quippe christiani, neque ipsimet proculdubio ethnici, aliud de hac fabula noverant, quam quod in eorumdem gentilium scriptis traditum invenitur?

Denique ethnici negare non potuerunt hunc serpentem generis fuisse terreni, «quamvis,» inquit Arnobius (Ibid., pag. 251) , «fuerit immanis et nimius, quamvis illum ab Regulo, exercitus vi caesum, longitudine corporis et roboris anteiret.» Quantae vero molis hic fuerit, inde judica, quod postquam ille ab Attilii Reguli exercitu apud Bragadam fluvium, ubi Regulus castra posuerat, interemptus est; 0606C illius corium, Romam postea missum, pedes 120 longum fuisse perhibetur. Testes hujus rei si quos desideras, tibi dabimus A. Gellium, Livium a Valerio Maximo citatum, Plinium, Senecam, Florum, Orosium, et alios adhuc, si necesse foret (Gell., lib. VI Noct. Attic., cap. 3, pag. 368; Val. Max., lib. I, cap. ult., § 19, pag. 77; Plin., lib. VIII Hist. natur., cap. 13, pag. 153; Senec., epist. 82, pag. 156; Flor., lib. III, post. init.; Oros., lib. IV Hist., cap. 8) . Quis ergo ethnicos non miretur, qui hujusmodi serpentem deum esse dixerunt et coluerunt?

Urgebant tamen, ubi primum ille, seu, ut aiebant, Aesculapius, ex libris fatalibus, id est, Sibyllinis, Vatumque, hoc est, Apollinis responsis, Romam advocatus est, tum pestem protinus, nec magno sine miraculo 0606D fuisse depulsam (Arnob., lib. VII, pag. 251) . At si Aesculapius in serpentem conversus, uti respondet Arnobius, ideo accitus est, ut hanc cladem averteret, ubi tunc erat, quando eadem civitas eodem postea morbo toties afflicta fuit, tantaque hominum millia simili peste perierunt? Cur post templa ei aedificata, non prohibuit, ne lues amplius grassaretur? Neque dixeris subsequenti tempore corruptos fuisse hominum mores. In magnis etenim et populis et civitatibus semper boni cum malis permisti fuerunt. Dicendum ergo aut attritam fuisse serpentis ad sedandas postea pestes vim et potestatem, aut falsa fatalia carmina; quando quidem suggestum ab eis serpentis remedium omni non profuit aetate. Quid ergo ex iis 0607A omnibus concludendum, nisi gentiles tota via errasse, qui a Jove et Aesculapio vere edita fuisse miracula venditabant.