Articulus II. Quanta evidentia Arnobius ostendat falsa esse miracula, quae ethnici facta esse contendebant, cum simulacrum Matris magnae ex Phrygio monte Romam adductum est, atque aliud etiam Jovis in editiore loco ad Orientem collocatum.

Non majoris profecto ponderis erat ethnicorum argumentatio, ex alio et magno quidem, uti jactitabant, miraculo desumpta (Arnob., lib. VII, pag. 253) . Instabant etenim frequenti sermone tritum divino magnae Matris, sive Matris deum subsidio, postquam Vatum jussu signum illius ex Phrygio monte Romam asportatum fuit, tunc hostem potentissimum Annibalem 0607B ex Italia pulsum, ac reportatis illustribus victoriis, redditum Urbi decus, multaque alia domi et foris praeclare gesta, quae Romanae gentis nomen et majestatem insuperabili firmitate fundaverunt. A quibus autem Scriptoribus haec litteris mandata sint, alibi ostendimus (Dissert. in Minuc., cap. 19, art. I) .

Sed hoc argumentum Arnobius similibus, atque superius, responsis refellit. Nihil quippe veri, inquit, in tota illa historia continetur, nisi quod a rege Attalo, sicuti aiebant, missus est ex Phrygio monte, et Romam inde asportatus parvus quidam lapis, niger, durus, asper nec satis expressa simulacri effigie politus. Cui autem umquam probabitur. Annibalem, sub quo Romana respublica tamdiu sortis suae dubia contremuit, eo lapide asportato, factum illico 0607C sibi prorsus dissimilem, ab Italia pulsum et fugatum? Numquid tunc nihil humanis consiliis, nihil praestantissimorum militari virtute ducum, nihil magno exercituum robore actum est? Numquid etiam ille lapis, qui ab uno homine portari facile poterat, auxit Romani exercitus, et fregit ac debilitavit Annibalis vires, eumque victum, et Romanos victores reddidit? Cui tandem facile persuadebis in hujusmodi lapide Matrem deum revera fuisse; aut numen aliquod in illius habitasse venis, frustis ac fragmentis?

Quo ergo modo, inquiebant ethnici, adventu illius parta est victoria, si nullum in eo lapide numen inerat? Respondet Arnobius eam tribuendam pugnantium virtuti ac fortitudini, aut fortunae mutabilitati et inconstantiae. Et vero ubinam gentium illud 0607D egregium numen degebat, cum tantis exercitibus caesis, Romani in summum periculum venerunt?

Si quis vero reponat deum Matrem tum Roma abfuisse per quam longissime; ab Arnobio statim audiet divinum numen ubique semper esse praesens, et sua sub potestate omnia semper habere. Praeterea cur, obsecro te, dea illa, priores suos cultores Phrygios penitus deseruit; ut ad potentiorem populum Romanum commigraret? Talis tantaque levitas Deo non competit.

Nec Romani respondere poterant ideo hanc deam ad bellicosam ipsorum gentem transivisse, quia res militares amabat. Divinae siquidem aequitatis non erat, inquit Arnobius, humanis sese immiscere discordiis; 0608A ac nulla sibi data causa, opes horum frangere, ut illorum fautricem se exhiberet; libertatem his auferre, ut illos ad supremum extolleret dominationis fastigium, Phrygios delere, ut Romana civitas, in humani generis perniciem nata, innoxium orbem sub gravissimum servitutis jugum mitteret.

Urgebant ethnici atque alio miraculo prorsus, sicut ipsis videbatur, stupendo probare rursus nitebantur deos suos reipsa existere, atque infinitam esse eorum potestatem (Arnob., lib. VII, p. 245) . Testibus enimvero, inquiebant, fide dignissimis memoriae proditum erat cum Capitolium fulmine ictum fuisset, tunc de sede sua deturbatum Jovis simulacrum. Ubi vero illud altiore loco ad orientem solem haruspicum responso collocatum est, tum patuisse res abditas, et 0608B in reserata vindicatum maleficia. Narrat siquidem Cicero a Romanis memoriter adhuc teneri quomodo plurimis deorum simulacris, ex sua in Capitolio sede depulsis, haruspices, ex tota Etruria accersiti, «jusserunt simulacrum Jovis facere majus, et in excelso collocare, et contra atque fuerat, ad Orientem convertere; ac se sperare dixerunt, si illud signum, quod videtis, Solis ortum, et forum, curiamque conspiceret, fore ut ea consilia, quae clam fuissent inita contra salutem Urbis atque imperii, illustrarentur; ut a S. P. Q. R. perspici possent.» (Cicer., orat. 3 in Catil., pag. 329.)

Quid ad hanc ethnicorum argumentationem Arnobius responderit, nihil plane neque in manuscripto librorum ejus codice regio, neque in ulla illorum 0608C editione, aut alibi legitur. Suspicabuntur fortasse nonnulli hoc ab illo potuisse praetermitti; quoniam aliis ad superius objecta responsis hoc satis confutatum fuerat. Sed quia jam annotavimus ibi fragmentum ab oscitante librario praepostere transpositum, hinc colligi potest Arnobium huic gentilium argumento, sicut et aliis sigillatim, respondisse, sed ea omnia de medio sublata, quae ab illo hanc in rem scripta fuerant. Verum illam, si quae sit, jacturam ea abunde supplent, quae ex aliis ejus responsionibus hactenus retulimus, et in ejus libris integra permanent.

Si quid tamen huic argumento respondit, minime dubitamus illud fuisse potissimum, quod Cicero, ex quo plura, ut saepe diximus, delibaverat, scriptum 0608D reliquit. Post allata siquidem a nobis ejus verba continenter adjecit: «At illud, Jovis simulacrum, ita collocandum Consules illi statuerunt: sed tanta fuit operis tarditas; ut neque a superioribus Consulibus, neque a nobis ante hodiernum diem collocaretur.» (Ibid.) Nonne enim his vel solis verbis tota ethnicorum levissima profecto ratiocinatio plane penitusque infirmatur? Nonne illa Consulum aliorumve negligentia manifestissime probat quantum gentiles haruspicum oracula ac praedictiones, atque illud Jovis simulacrum parvifecerint?

Caeterum jam ostendimus totam hanc, quam gentiles validissimam esse putabant, argumentationem alia ratione ab Minucio Felice, aliisque antiquis scriptoribus 0609A nostris everti. Multis siquidem validisque rationum firmamentis demonstrant, si quid his in omnibus inusitatum, et extra consuetum naturae ordinem factum fuerit, illud omne daemonum fraudibus ac praestigiis esse tribuendum. Ast nulli certe mirum videri debet, si unus idemque gentilium error pluribus argumentis convellatur penitusque destruatur (Dissert. in Minuc. Octav., cap. 19, art. I et II) .