Articulus III. Examinatur aliud Arnobii argumentum contra deorum simulacra, petitum ex imaginibus Mercuriorum ad Alcibiadis instar, Veneris Cnidiae, et aliarum ad Cratinae ac Phrynes similitudinem repraesentatis, atque etiam Jovis super cujus digito Phidias inscripsit, Pantarces pulcher, ac quae sigilliola dicantur.

Quo magis ethnicorum idola colentium superstitiones investigamus, eo certe majorem illorum deprehendimus impietatem. Eo enim usque illa processit, ut pro deorum suorum vultu et effigie posuerint certorum quorumdam hominum immo vero famosarum meretricum imagines et simulacra. Nam «quis est,» ait Arnobius, «qui ignoret Athenienses illos Hermas Alcibiadei ad corporis similitudinem fabricatos.» (Arnob., lib. VI, 0622D pag. 198.) At haec, et quae sequuntur, ille ex Clemente Alexandrino accepta, ordine inverso, descripsit. In sua quippe Clemens ad Gentes Admonitione scripsit: Οἱ λιθοξόοι τοὺς Ἑρμᾶς Ἀθηνῂσιν πρὸς Ἀλκιβιάδην ἀπείκαζον. (Clemens Alexandr. Admonit. ad gent., pag. 35.) Lapidicidae apud Athenienses Mercurios ad Alcibiadis instar repraesentabant.

Sed prius dixerat: Πραξιτέλης δὲ, ὡς Ποσίδιππος ἐν τῷ περὶ Κνιδοῦ διασαφεῖ, τὸ τῆς Ἀφροδίτης ἄγαλμα τῆς Κνιδίας κατασκευάζων, τῷ Κρατίνης τῆς ἑρωμένης εἴδει παραπλήσιον πεποίηκεν αὐτήν (Ibid.) . Praxiteles autem, ut declarat Posidippus in libro de Cnido, Cnidiae Veneris effingens simulacrum, Cratinae, quam amabat, formam in ea expressit. Quae Arnobius noster, 0623A post jam citata a nobis ejus verba, sic latine interpretatus est: «Quis Praxitelem nescit, Posidippi si relegat, ad formam Cratinae meretricis, quam infelix perdite diligebat, os Veneris Cnidiae, solertiarum coegisse certamine» (Arnob., lib. VI, pag. 198) . Vides sane post haec verba, si relegat, esse hiatum, et isthaec in libro de Cnido, librarii imperitia aut incuria deesse, quae ex Clementis textu supplenda sunt.

Verum posthaec Arnobius (Ibid.) multum ea amplificavit, quae brevissime dixit Clemens: Cum floreret Phryne meretrix Thespiaca, pictores omnes Veneris imagines ad Phrynes instar referebant: Φρύνη δὲ ὁπηνίκα ἤνθει ἡ ἑταίρα ἡ Θεσπιακὴ, οἱ ζωγράφοι πάντες τῆς Ἀφροδίτης εἰκόνας πρὸς τὸ κάλλος ἀπεμιμοῦντο 0623B Φρύνης. Haec enim, sic narrat Arnobius: Phryne illa Thespiaca, sicut illi referunt, qui negotia Thespiaca scriptitarunt, cum in acumine ipso esset pulchritudinis, venustatis, et floris, exemplarium fuisse perhibetur cunctarum, quae in opinione sunt Venerum, sive per urbes Graias, sive iste quo fluxit amor talium cupiditasque signorum » (ibid.) . De aurata vero Phrynes effigie, a Praxitele efficta, haec Pausanias scriptis tradidit: Φρύνης δὲ εἰκόνα ἐπίχρυσον Πραξιτέλης μὲν εἰργάσατο, ἐράστης καὶ οὗτος, ἀνάθημα δὲ αὐτῆς Φρύνης ἐστὶν ἡ εἰκών. (Pausan., lib. X, pag. 330.) Phrynes inauratam effigiem elaboravit Praxiteles, unus et ipse de mulieris amatoribus: ipsamet dedicavit. Plura si velis, ab Athenaeo non solum de hac Veneris effigie, sed alia ab Apelle depicta, 0623C scriptis tradita invenies. Adire adhuc poteris Plutarchum, et Aelianum, ac si lubet, quae a nobis in superiori Apparatus tomo annotata sunt (Athen., lib. XIII Deipnos., cap. 6, pag. 590 et seq.; Plutarch., de Virtut. Alexandr., tom. II, pag. 336 Aelian., lib. IX Variar., cap. 32; tom. I Apparat., pag. 150 et 744) .

Quin etiam «Phidias,» ait auctor noster, «cum Olympii formam Jovis molimine operis extulisset immensi, super dei digito, Pantarces inscripsit pulcher. Nomen autem fuerat amati a se pueri, atque obscena cupidate dilecti.» (Arnob., lib. VI, pag. 199.) Ex Clemente autem Alexandrino haec ille rursum mutuatus est. Ethnicis quippe eruditissimus hic Graecus scriptor similiter objecerat: Ὁ μὲν Ἀθηναῖος 0623D Φειδίας ἐπὶ τῷ δακτύλῳ τοῦ Διὸς τοῦ Ὀλυμπίου ἐπιγράψας, Παντάρκης καλός. οὐ γὰρ καλὸς αὐτῷ ὁ Ζεὺς, ἀλλ᾽ ὁ ἑρώμενος ἦν. (Clemens Alexandr., Admonit. ad gent., pag. 35.) Atheniensis quidem Phidias, qui in Jovis Olympii digito scripsit: Pantarces pulcher. Non erat enim ei pulcher Jupiter, sed is qui ab eo amabatur. Sed de his omnibus jam in superiori apparatus nostri tomo egimus (tom. I Apparat., pag. 530, 737, 744) . Ea autem omnia retulimus, ut uno oculi ductu omnes videant, quomodo ac quae Arnobius ex Clemente Alexandrino decerpserit.

At validissimum certe contra ethnicorum imagines et simulacra argumentum inde cum illo eruit. Quid namque magis impium, inquit, dictuque magis 0624A horrendum, quam a lascivientibus ac petulantibus statuariis et pictoribus impune consignata fuisse in deorum imaginibus et simulacris exsecrandarum libidinum suarum monumenta? Semetipsos igitur voluntaria caecitate fallebant ethnici, qui haec simulacra venerabantur, nolebantque quid ea essent, examinare; ne discussa errorum caligine ad saniorem mentem redire cogerentur.

Sed illos adhuc urget Arnobius, hisque verbis compellat: «Abstinetis a risu, cum pro diis immortalibus, sigilliolis hominum, et formis supplicatis humanis? Quin immo deos esse sigillaria ipsa censetis nec praeter haec quidquam vim creditis habere divinam» (Arn., lib. VI, p. 197) . Paulo post vero illos adhuc his castigat acrioribus verbis: «Usque adeo ludus est, et 0624B puerilis affectio, sigillaria ista formare, adorare pro diis ea, sanctitatibus accumulare divinis» (ibid. p. 199) . Sigillaria autem et sigilliola vocat parvas imagines, quae arte fabrili factae repraesentabant illorum deos, ac publice vendi, aut aliis mitti solebant. Testatur siquidem Spartianus haec sigillaria ab Adriano Imperatore clientibus ac magistris sponte data a Caracalla libenter ab amicis accepta, iisque missa etiam inopinantibus (Spart., in Vit. Adrian., circ. med., Et in Vita Caracall., init.) . Macrobius autem putat hujus moris originem a Saturnalibus festis esse derivatum. Si res ita se habeat, pessima est haec origo, nec maximo sine piaculo ethnici ea sigillaria, ut ait Tertullianus, in cathedra, aut subselliis sedentes adorabant (Macrob., lib. I Saturn., in fin. cap. 11; 0624C Tertullian., de Orat., cap. 12, pag. 154) .