Articulus V. Examinatur aliud Arnobii adversus deorum simulacra argumentum, inde petitum, quod illa ab ethnicis probro et dedecori habita, ac spoliata fuerint: nempe simulacrum Jovis ab Antiocho Cyziceno et Dionysio tyranno, Aesculapii ab eodem Dionysio, Veneris a Pygmalione, et alio adolescente; alia vero aut diruta, aut cremata, ubi de vario Capitolii incendio.

Ultimum Arnobii adversus deorum simulacra argumentum ex iis ducitur, quae maximo dedecori et probro habita, cum opprobrio spoliata, ac tandem non secus ac templa deturbata, et penitus diruta sunt. Quis enim negabit Jovis statuam cum irrisione et ludibrio ab Antiocho Cyziceno spoliatam? «Hunc 0629A quippe Antiochum Cyzicenum ferunt,» Arnobii verbis utimur, «quindecim cubitorum Jovem ex delubro aureum sustulisse, et ex aere bracteolis substituisse fucatum» (Arnob., lib. VI, pag. 205) . Ex Clemente autem Alexandrino illud proculdubio delibatum est. Audi, quaeso, graeca ejus verba, ac id haud dubie fateberis: Ἀντίοχος ὁ Κυζικηνὸς, inquit, ἀπορούμενος χρημάτων, τοῦ Διὸς τὸ ἄγαλμα τὸ χρυσοῦν, πεντεκαίδεκα πηχήων τὸ μέγεθος ὂν, προσέταξε χωνεῦσαι, καὶ τῆς ἄλλης τῆς ἀτιμοτέρας ὕλης ἄγαλμα παραπλήσιον ἐκείνῳ πετάλοις κεχρυσωμένον ἀναθεῖναι πάλιν. (Clemens Alexandr., Admonit. ad gent. pag. 34.) Antiochus Cyzicenus, cum egeret pecuniis, Jovis auream statuam, quae erat magnitudinis quindecim cubitorum, fundi jussit, et ex alia materia statuam illi similem laminis inauratam 0629B rursum reponi.

Ex eodem Scriptore graeco Arnobius in librum suum haec adhuc transtulit: «Dionysius ille, sed junior, cum velamine aureo spoliaret Jovem, et pro illo laneum subderet, jocularibus etiam facetiis ludens, cum esse illud in rigoribus algidum, hoc vaporum, onerosum illud in aestatibus diceret, hoc rursus sub ardoribus flabile» ( Arnob., loc. cit.). Clemens enim Alexandrinus dixerat: Διονύσιος ὁ τύραννος, ὁ νεώτερος, τὸ ἱμάτιον τὸ χρύσεον περιελόμενος τοῦ Διὸς ἐν Σικελίᾳ, προσέταξεν αὐτῷ ἐρέουν περιτιθέναι, χαριέντως φήσας, τοῦτο ἄμεινον εἶναι τοῦ χρυσίου, καὶ θέρους κουφότερον, καὶ κρύους ἀλεεινότερον ( Clem., loc. cit.). Dionysius tyrannus junior cum auream vestem Jovi abstulisset in Sicilia, jussit eum indui lana, facete 0629C dicens, eam esse aurea meliorem, ut quae esset et aestate levior, et hyeme calidior. De utraque illa Jovis statua in superiori Apparatus nostri tomo disseruimus (tom. I Apparat., lib. III, dissert. I, cap. 8, art. 2 et 3, pag. 737 et 743) . At in simulacris suis, arguit Arnobius, si dii habitassent, neque Antiochus et Dionysius id fecissent impune; neque Jupiter tam patienter ferre potuisset tales tantasque contumelias, sibi ab infirmis hominibus non sine irrisione illatas. Ipse enim illas non exspectato, uti in superiore articulo diximus, ullius alterius auxilio, statim ultus fuisset.

Pergit auctor noster atque eumdem Dionysium similiter adhuc jocatum esse narrat, cum Aesculapium amplissima barba aurea spoliaret: «Facinus» enimvero, «esse dicebat indignum, ex Apolline procreatum 0629D levi glabro, simillimoque impuberi, ita barbatum filium fingi; ut in ancipiti relinquatur, uter eorum pater sit, uter filius, immo an sint generis et cognationis unius» (Arnob., lib. VI, pag. 206) . Numquid a vero is multum aberraverit, qui istud ex his Ciceronis verbis decerptum esse opinabitur: «Idemque Dionysius,» inquiebat Latinus Orator, «Aesculapii Epidaurii barbam auream demi jussit. Neque enim convenire barbatum esse filium, cum in omnibus fanis pater imberbis esset» (Cicer., lib. III de Natur. deor., pag. 252) . Eadem de utroque Dionysii impio facinore Valerius Maximus, Lactantius, Aelianus, atque allii retulerunt (Val. Max., lib. I, cap. 2, § 3, pag. 20; Lactant., lib. II, cap, 4, pag. 157; Aelian., 0630A lib. I Var. hist., § 8) . Cur ergo, instat Arnobius, utrumque Dionysii tam audax facinus, utrique deo tam probrosum, illico neuter vindicavit? Cur tam patienti animo toleravit, et alter quidem deformari vultum suum, alter autem suo ornamento adeo turpiter spoliari? Cur ambo illi dii merita ultione non demonstrarunt se in simulacris suis, uti gentiles opinabantur, praesentes esse, atque illorum custodes ac defensores? Verum hi, «ita ludibrio habiti sunt,» inquit Ambrosius, ut neque Jupiter vestem suam defendere potuerit, nec barbam Aesculapius, nec Apollo adhuc pubescere coeperit, neque omnes, qui dicuntur dii retrahere potuerint patenas, quas tenebant, non tam furti reatum timentes, quam sensum non habentes. Quis igitur eos colat, qui nec defendere 0630B se, quasi dii, nec abscondere, quasi homines possunt?» (Ambros., lib. II de Virginib., cap. 5, § 7, pag. 172.)

Neque est sane quod ethnicus nescio quis cum Valerio Maximo nobis objiciat, tametsi Dionysius debita supplicia non exsolverit, illum tamen dedecore filii poenas post mortem dedisse, quas vivus effugerat. Nam ille debitas non paternae sed suae crudelitaits, uti ex Athaeneo, et Justino historico, satis probatur poenas pertulit (Athaen., lib. XII Deipnos., pag. 541; Justin., Hist. lib. XXI, cap. 2 et 5) ; unde Ovidius de illo haec canebat:

Ille Syracosia modo formidatus in urbe,
Vix humili duram reppulit arte famem. (Ovid., lib. IV, epist. ex Pont. Epist. 3, pag. 328.)

0630C Quid vero, quod Cicero ipse, etsi gentilis, eodem plane modo quo auctor noster, aliique christianae religionis defensores, ex Dionysii patris facto argumentatur: «Hunc igitur,» inquit, «nec Olympius Jupiter fulmine percussit, nec Aesculapius misero diuturnoque morbo intabescentem interemit, atque in suo lectulo mortuus, in Tympanidis rogum illatus est, eorumque potestatem, quam ipse per scelus erat nactus, quasi justam et legitimam haereditatis loco filio tradidit» ( Cicer., loc. cit.).

Nec ethnicum respondere juvat illas, quae nominibus videntur, contumelias, eaque opprobria, a diis ita plane negligi, et haberi pro nihilo, ut supplicium de illis sumere non curaverint. Qua enim fronte, urget Arnobius, quave animi tranquillitate, seu potius 0630D stupiditate dii tolerare potuerunt non solum illa impia Dionysiorum, et Antiochi facta; sed alia etiam execranda, nec sine horrore nominanda flagitia, quae a Philostephano, et Posidippo memoriae mandata sunt? Primus enim, «in Cypriacis,» ait auctor noster, «auctor est Pygmalionem, regem Cypri, simulacrum Veneris, quod sanctitatis apud Cyprios, et religionis habebatur antiquae, adamasse ut feminam . . . solitum sublevato in lectulum numine copularier amplexibus . . . . . Consimili ratione Posidippus in eo libro, quem scriptum super Cnido indicat, superque rebus ejus, adolescentem haud ignobilem memorat; sed vocabulum ejus obscurat, correptum amoribus Veneris, propter quam Cnidus in nomine est, amatorias 0631A et ipsum miscuisse Iascivias cum ejusdem numinis signo, genialibus fusum toris, et voluptatum consequentium finibus» (Arnob., lib. VII, pag. 106 et seqq.) . At haec rursum ille ex Clemente Alexandrino mutuatus est. Totidem quippe haec illius sunt verba: Ὁ Κύπριος ὁ Πυγμαλίων ἐκεῖνος ἐλεφαντίνου ἠράσθη ἀγάλματος. τὸ ἄγαλμα Ἀφροδίτης ἦν, καὶ γυμνὴ ἦν· νικᾶται ὁ Κύπριος τῷ σχήματι, καὶ συνέρχεται τῷ ἀγάλματι. καὶ τοῦτο Φιλοστέφανος ἱστορεῖ. Ἀφροδίτη δὲ ἄλλη ἐν Κνίδῳ, λίθος ἦν, καὶ καλὴ ἦν. ἕτερος ἠράσθη ταύτης, καὶ μίγνυται τῷ λίθῳ. Ποσίδιππος ἱστορεῖ· ὁ μὲν πρότερος ἐν τῷ περὶ Κύπρου, ὁ δὲ ἕτερος ἐν τῷ περὶ Κνίδου (Clemens Alexandr., Admonit ad gent., pag. 38) . Pygmalion ille Cyprius eburneam amavit statuam; erat ea simulacrum Veneris, et erat nudum. Movetur figura Cyprius, 0631B et coit cum imagine, et hoc narrat Philostephanus. Venus autem alia in Cnido erat lapis, et erat pulchra, alius eam amavit, et cum lapide Veneris habet consuetudinem, ut refert Posidippus; prior quidem in Opere de Cypro, alter vero in Opere de Cnido. Videsis quae de iis in primo Apparatus nostri tomo adnotavimus. (tom. I Apparat. lib. III, dissert., I, cap. 8, art. 4, pag. 745) .

Ubinam igitur gentium, ait Arnobius, erat utraque illa Venus, quae effrenem et indomitam horum juvenum petulantiam propulsare ac coercere non curavit? Numquid respondebunt ethnici huic deae voluptatum et libidinis magistrae, gratissimas fuisse ejusmodi contumelias? Sed haec deae, uti fatebantur gentiles, libidinosissimae simulacra, et sceleratissimi eorum 0631C amatores ultricibus flammis tradi utique debebant.

Caeterum tametsi deae molles et voluptuariae haec libenter permisissent, numquid eadem aliorum deorum fuit mollities et socordia? Si ergo major in eis fuit animi aequitas et fortitudo, ubinam, ait Arnobius (lib. VI, pag. 207) , erat Jupiter Fulminator, cum Capitolium, et ilium ipsummet Capitolinum Jovem cum uxore et filia edax ignis toties corripuit et absumpsit? Ubi Juno Argiva, quando illius templum cum sacerdote Chryside; ubi Serapis Aegyptius cum Iside; ubi Liber Eleutherius cum Athenis; ubi Diana, cum Ephesi; ubi Dodonaeus Jupiter, cum Dodonae; ubi denique Apollo divinus cum eorum templa, et simulacra aut spoliata a praedonibus, aut incendio consumpta sunt? at haec adhuc ex jam citato Clementis 0631D Alexandrini libro delibata fuisse, ex iis colligi potest, quae in superiore adhuc Apparatus nostri tomo diximus (tom. I Apparat., ibid., pag. 729 et seqq.) . Nihil itaque his adjiciemus, nisi triplex fuisse, Capitoli incendium: unum bello civili Scipione et Norbano Coss. alterum Vitelliano bello, sed Capitolium a Vespasiano postea instauratum. Tertium ante Titi Vespasiani illius filii mortem, ac rursus a Domitiano reaedificatum est. Legesis Marlianum, Pancirolum et Donatum de urbe Roma, atque citatos ab eis auctores (tom III Antiquit. roman., pag. 77, 344 et 577) .