Articulus Primus. Quibus argumentis Arnobius nulla sacrificia diis gentilium facienda esse demonstret, atque oppositas eorumdem gentilium rationes evertat, ubi de hostia animali, de cnissa et hostiae anima.

0633C

Si ficti commentitiique sint dii, si nulla proinde iis templa, delubra, fana construenda, si illorum sint falsae imagines, fictitia signa et simulacra, nonne inde sequitur nulla prorsus sacrificia debere umquam illis fieri? Atqui primae propositiones, uti superius vidimus, ab Arnobio invictissime probantur. Ergo et ultima simul cum illis tam aperte demonstrata est, ut ne minima quidem amplius probatione indigere videatur. Verum prioribus illis erroribus singillatim confutatis, et hunc quoque posteriorem Arnobius speciatim, ac peculiaribus rationibus a se impugnandum esse judicavit.

Manifestum itaque primo facit nullam penitus sacrificii 0633D ullius diis gentilium faciendi causam posse a quoquam adsignari (Arnob., lib. VII, pag. 212 et seqq.) . Nihil enim commodi, aut lucri, aut fructus ex iis dii, si qui sint, percipere unquam potuerunt. Falsum siquidem est eos sacrificiis ali, et nutriri. Nam quisquis cibi et alimenti aliquid accipit, is mortalis sit oportet. Dii vero immortales esse debent.

Deinde quod deorum altaribus admovetur inanimatum illud est, aut animatum (Ibid.) , At dii neutro ali possunt. Non inanimato quidem, nisi corporei, sicuti homines dicantur, ac proinde dii non sint. Ad haec vero nullus diffitebitur iis animatum potius convenire quam inanimatum. Animatum enim, ut ait Arnobius, est animalis hostia. Quae autem ea sit, disces 0634A ex Macrobio, qui post citatos a se Trebatium et Virgilium observat hoc hostiarum genus, cujus sola anima sacratur, ab haruspicibus animalem hostiam vocari (Macrob., lib. III Saturnal., cap. 5, pag. 322 et seqq.) . Strabo autem, ubi de Persarum sacrificiis disputat, haec memoriae prodidit: «Dicunt Deum nihil velle praeter hostiae animam.» (Strab., lib. XV Geogr., pag. 732.) Atqui ethnici frustra putabant deos animata, sive hujusmodi victima nutriri: «Nisi forte,» uti Arnobius facere arguit, «hostiarum deus animas devorat, aut aris ardentibus nidorem consectatur, et fumos, pasciturque de cnissis, quas evomunt ardentia viscera, adhuc suda de sanguine, et prioribus humecta de succis» (Arnob., lib. VII, pag. 212) . Cnissa autem, graece κνίσσα, vel κνίσα, est nidor, 0634B seu animalium arvina, et pinguedo, sive fumus quem cum hostia comburitur, ignis exhalat. Ultimo autem hoc sensu ab auctore nostro accipitur.

At gentiles revera credidisse deos suos his cnissis pasci et saturari, ex his colliges Clementis Alexandrini verbis: Ζεὺς δὲ ὕστερον ἐπιφανεὶς, εἰ θεὸς ἦν, τάχα που τῆς κνίσσης τῶν ὀπτωμένων κρεῶν μεταλαβὼν, ἧς δὲ τὸ γέρας λαχεῖν ὁμολογοῦσιν ὑμῶν οἱ θεοὶ (Clemens Alexandr., Admonit. ad gent., pag. 12) . Jupiter autem cum postea apparuisset, si quidem deus erat, ut qui assarum carnium cnissam forte sensisset, cujus praemii se esse participes vestri dei confitentur. Neque minus perspicue id probari potest auctoritate Luciani, qui quidem, quamvis ethnicus homo, suos tamen deos hoc σαρκοσμῷ, irridere ausus est: «Dii 0634C juxta Jovem adsidentes, in terram despiciunt, et quoquo versum intento capite, circumspectant, sicunde subvolantem ignem videant, vel nidorem in aere surgentem, ἢ ἀναφερομένην κνίσσαν, circaque fumum rotantem esse. Quod si quis forte sacrum faciat, epulantur omnes, fumo inhiantes, ac muscarum in morem sanguinem exsugentes, circum aras effusum» (Lucian., de Sacrific., pag. 185) .

Sed hanc absurdissimam opinionem Arnobius ideo refellit; quia nihil plane ex immolata qualibet hostia ad deorum substantiam pervenit. Quidquid enim ab gentilibus immolabatur, remanebat in terra, aut sursum sublevatum, atque in cineres dissolutum, in eam recidebat. Hinc rursum idem Lucianus: Ἡ δὲ κνίσσα θεσπέσιος καὶ ἱεροπρεπὴς χωρεῖ ἄνω, καὶ ἐς αὐτὸν 0634D τὸν οὐρανὸν διασκδνᾶται ἠρέμα (Luc., ibid., pag. 186) . Nidor enim ille sacer atque divinus sursum fertur, atque in ipsum coelum subvectus, paulatim diffunditur.

Quamobrem Clemens Alexandrinus inde recte conficit haec a christianis meritissimo jure penitus rejici: Εἰκότως ἄρα τῷ μὴ νικωμένῳ ἡδοναῖς θυσίαν οὐ προσάγομεν, κάτω που καὶ οὐδὲ μέκρι νεφῶν τῶν παχυτάτων, μακρὰν δὲ καὶ τούτων, τῆς διὰ τοῦ καπνοῦ ἀναθυμιάσεως φθανούσης, εἴ που φθάνει (Clemens Alexandr., VII Stromat., pag. 707) . Merito ergo ei non offerimus sacrificium, qui voluptatibus non capitur, cum inferius nec usque ad crassissimas nubes perveniat, sed longe etiam ab iis consistat, quae fit per fumum 0635A exhalatio, si modo perveniat. Postea vero hanc insulsam ethnicorum opinionem alio argumento refellit: Εἰ δὲ τῷ ὄντι ἡ κνίσσα γέρας ἐστὶ θεῶν τῶν παρ᾽ Ἕλλησιν, οὐκ ἂν φθάνοιεν καὶ τοὺς μαγείρους θεοποιοῦντες, οἳ τῆς ἴσης εὐδαιμονίας ἀξιοῦνται. καὶ τὸν ἰτμὸν αὐτὸν (lege ἰπνὸν, seu potius τὴν κάμινον αὐτὴν, προσκυνοῦντες) προσεχεστέραν γινομένην τῇ κνίσσῃ τῇ πολυτιμήτῳ) (Ibid., pag. 716) . Sin autem revera cnissa est munus deorum, qui apud Graecos sunt, cur non prius quoque coquos in deos referunt, qui aequali dignantur beatitudine, et non ipsum adorant caminum, qui est huic venerabili cnissae propinquior?

Secunda ethnicorum ratio cur sacrificia diis suis facerent, haec erat, hostias voluptatis gratia iis esse caedendas; ut pote qui gaudio et laetitia inde perfundantur 0635B (Arnob., lib. VII, pag. 213) . Nam, uti Lucianus a nobis jam laudatus dixit: Τίς οὐκ ἂν εἰκάσειεν ἥδεσθαι ταῦθ᾽ ὁρῶντας τοὺς θεοὺς; Quis non facile conjectet gaudere deos, cum ista spectant? (Lucian., ib., pag. 186.)

At nemini unquam non insani capitis homini persuadebis, inquit Arnobius, deos, velut quoddam animal, delectatione aliqua et gaudio adfici. Voluptas siquidem quinque corporis sensibus percipitur. Dii autem, si sint immortales, sensibus illis carere debent.

Praeterea quale illud est gaudium, quo quis innoxiorum animalium caede laetatur? Nonne feri etiam homines illorum commoventur aliquando commiseratione? Quanto igitur magis dii, quos pios, mites, 0635C ac mansuetissimos esse finxerunt? Quamobrem vetus quidam poeta a Porphyrio citatus haec cecinit (Porphy., lib. II de Abstin. animal., pag. 230) .

Τίς ὧδε μῶρος, καὶ λὶαν ἀνειμένος,
Εὔπιστος ἀνδρῶν, ὅστις ἐλπίζει θεοὺς,
Ὀστῶν ἀσάρκων, καὶ χολῆς πυρουμένης,
Ἃ καὶ κυσὶν πεινῶσιν οὐχὶ βρώσιμα,
Χαίρειν ἀπάντας, καὶ γέρας λαχεῖν τόδε;

Quis ita stultus, et tam remissus,
Credulusque hominum, qui speret deos,
Ossibus excarnibus, et bili igne examinata, seu excocta,
Quae canibus famelicis non essent esculenta,
Omnes gaudere, et praemium illud consequi?
Prius vero ille ipsemet Porphyrius dixerat malos daemones, qui dii videri cupiunt, νίσσῃ, et sacrificiorum 0635D nidore recreari. Quamobrem vir bonus, inquit ille, et sapiens ab ejusmodi sacrificiis cavebit; ne ad se adliciat tales impietatis magistros. Quantum autem in omnibus ac singulis, quae exposuimus, argumentis sit virium, facile ut putamus, quisque perspiciet. Si quis vero plura desiderabit, haec apud Eusebium magno sine labore inveniet (Euseb., lib. IV Praepar. evang., cap. 22, pag. 173; lib. V, cap. 2, pag. 182) . Neminem porro esse arbitramur, qui ex cunctis Arnobii rationibus, simul collectis, non fateatur illis absurdum gentilium errorem penitus subverti (Arnob., lib. VI, pag. 204) .