Articulus III. Ponderatur aliud Arnobii adversus ethnicorum sacrificia argumentum, inde petitum, quod hostiae uni deo, et aliae alteri immolabantur, ubi de diis inferis, et scrofa inciente.

Rejicienda esse gentilium sacrificia ut Arnobius magis magisque patefaciat, ab illis poscit cur uni deo taurum, alteri haedum, huic oves, illi inscientem scrofam, id est suem gravidam, et partui proximam; cur singulis diis singularem quamdam hostiam, atque illis foeminini, his masculini generis, 0640B quibusdam albi vel rufi, aliis nigri coloris animal immolarent. Qua vero lege, inquit, id aliquando statutum est? Quid etiam refert cujus animalis caede aliquod hominis debitum luatur, et sedetur deorum iracundia? Numquid his unius potius quam alterius sanguis gratior est et acceptior?

Respondebant ethnici deos mares esse et feminas, alios dextros alios laevos, quosdam superos, et nonnullos inferos, atque idcirco illis victimas diversi generis caedendas. At id quidem a diis praeceptum fuisse probare forsitan poterant hoc Apollinis oraculo, graecis versibus edito, quod ex Porphyrio Eusebius decerpsit (Euseb., lib. IV Praepar. evang., cap. 9, pag. 145 et seqq.) . Sed quia illud paulo longius est, latinam dumtaxat illorum interpretationem 0640C proferemus.

Terna quidem Laribus, totidem sacrare memento
Coelitibus, verum hoc discrimine: candida nempe
Coelitibus, Larium sit concolor hostia terrae.
Quae Laribus fient, in ternas divide partes:
Atque diis Erebi, terra sepelito sub alta,
Fumantemque cavis scrobibus demitte cruorem
Fundite mel Nymphis, et mollia dona Lyaei:
Quae circumvolitant humiles vaga numina terras,
His circumexundans succensa altaria sanguis
Impleat, et sacros avis integra cedat in ignes.
Sed prius infuso subigens tunsa hordea melle,
Haec thuri admixta, et salsas super injice fruges.
Dum glauci maris ad tenues facturus arenas
Veneris, in caput excussam, totamgue profundos
Porricito in fluctus volucrem. Queis rite peractis,
Ad magnos exinde choros vestigia flecte
Coelituum. Sacer aetheriis honor omnibus idem,
Effusum scatebris ad farrea liba cruorem
Stagnare, et devota deis apponere membra,
Summa quidem flammis imponere, caetera mensis.
0640D Haec ille, sicuti et Lilius Giraldus, qui eadem carmina aliter latine reddidit, ac fusius prosequitur. Quapropter Servius observat, «sicut prosperis diis, ut juvent, ita adversis, ne obsint sacrificandum. Ut nigram hyemi pecudem, zephyris felicibus albam.» (Girald., Hist. deor., syntagm. 17, pag. 489 et seqq.; Serv., in lib. IV Aeneid., pag. 316) .

Verum praeterquam quod citati oraculi falsitas, ab ipso, qui eam retulit, Porphyrio, quemadmodum Eusebius testatur (Euseb., ibid., pag. 148) , agnita est, certe auctor noster hoc idem oraculum, et alia errantis humanae mentis allata ab ethnicis commenta facile redarguit ac refellit. Falsum quippe erat, uti sapientiores doctioresque ethnici fatebantur, 0641A et superius ille domonstraverat, deos esse mares et feminas. Nec minus aperte, uti vidimus (Arnob., lib. VII, pag. 228 et seqq.) , ostendit falso ab iisdem ethnicis asseri deos quosdam natura sua malos esse et adversos; quandoquidem verus Deus benignissimae et benefacientis est naturae. Denique negat ullos esse deos inferos, ac sub terra in Plutonicis regnis degentes (Ibid., pag. 226) . Negat etiam Juvenalis, ethnicus ipse poeta, id ullum hominem credere nisi forte puer sit, aetatis adeo tenerae, ut nondum publicis in thermis aes ad lavandum ab eo exigeretur. Ipsa autem haec sunt illius carmina:

Esse aliquos Manes, et subterranea regna,
Et contum, et stygio ranas in gurgite nigras,
Atque una transire vadum tot millia cymba,
0641B Nec pueri credunt, nisi qui nondum aere lavantur. (Juvenal., satir. 2, vers. 149 et seqq.)

Si sola poetae auctoritas tibi non sufficiat, audi oratorem similiter ethnicum, cui procul dubio non refragaberis, nimirum Ciceronem, qui deos inferos exsibilat et explodit: «Dic, quaeso, inquit, num te illa terrent, triceps apud inferos Cerberus . . . . Adeone me delirare censes, ut ita esse credam . . . . Si ergo apud inferos miseri non sunt, ne sunt quidem apud inferos ulli. Ita prorsus existimo» (Cicer., lib. I Tuscul., pag. 116, lin. 33) .

Sed esto, pergit Arnobius, cedamus esse deos inferos, rebus praefectos tristibus et infaustis, atque idcirco hostia nigri coloris illis mactari debeat (Arnob., lib. VII, pag. 226) . At quo pacto, inquit, 0641C hoc fieri potest? Nonne videtis hostiarum dentes, ossa, pinguitias, seu pinguedinem, omenta, ac medullas albi esse coloris? At vellera, inquiebant ethnici, sicut et animalium setae, id est, pili crassiores, ac rigidiores, et alia quaedam eorum membra atra sunt et nigra. Recte, ait Arnobius. Haec ergo sola, non autem integrae pecudes diis inferis debent immolari. Quid vero iis faciendum, qui plura, quae sicut oleum et sanguis, non sunt nigri coloris, diis inferis litabant? Nonne inde pulchra illa religio solvitur?

Praeterea, cur certa quaedam hostia caeditur Jovi, aut Baccho, aut Mercurio, et non alia (Ibid.) ? Dicebant quidem ethnici id antiqua consuetudine constitutum. Sed haec consuetudo, arguit Arnobius, 0641D quantumvis antiqua, ex hominibus tantum manavit. Ad sacrificia autem diis facienda coelicum et divinum praeceptum requiritur.

Qua etiam lege animalium diis immolandorum facta est divisio, ac qua ratione taurus Jovi verbi gratia potius quam alteri deo dicitur convenire? Respondebant gentiles Telluri, utpote matri, scrofam incientem, paulo ante a nobis memoratam; Minervae vero virgini vitulam virginem, et quae nullum passa est jugum, caedendam. Sed si res ita se habeat, arguit Arnobius, musici musico Apollini, medico Aesculapio medici, fabri Vulcano fabro mactari debebant. Quid autem ineptius, et insulsius fingi unquam potuit?