Articulus II. Non minus perversum fuisse vini in ethnicorum sacris et sacrificiis libandi morem, thuris socium, et exponitur quid sit, bria, simpuvium, musci venerabiles, et Mactus inferio vino esto.

In privatis solemnibusque gentilium sacris merum, 0655A ait Arnobius, thuris socium erat (Arnob., lib. VII, pag. 234) . Solebant enim vinum in thus flammis datum profundere, vel, sicut loquitur Lactantius, odorati ac veteris vini profusione madefacere focos (Lactant., lib. VI, cap. 1, pag. 542) . Quo quidem de ritu praeter varios auctores, haec ab Horatio dicta legimus:

Verbenas pueri ponite, thuraque
Bimi cum patera meri.
Mactata veniet lenior hostia. (Horat., lib. I, ode 19.)
Et ab Ovidio:

Cumque meri patera thuris acerra fuit.
Thura focis vinumque dedit. (Ovid., lib. IV Fastor., sub fin.)
0655B Alibi vero ubi de uxoris suae, pro qua bene precatur, natali celebrando:

Da mihi thura, puer, pingues facientia flammas,
Quodque pio fusum stridat in igne merum.
Aliis etiam in libris hunc morem attigit, de quo etiam Tertullianus, et plura Brissonius (Ovid., lib. V Trist., eleg. 5, pag. 171; et lib. XIII Metamor., fab. 4, pag. 485; et lib. II Fast., § 15; Tertullian., Apolog., cap. 20; Brisson., lib. I de Formul., pag. 30 et seqq.) .

Atqui Arnobius variis rationum momentis demonstrat hanc vini, quemadmodum thuris, libandi pravam perversamque consuetudinem ab omnibus esse repudiendam. Ac primo quidem, quia nulla hujus ritus causa potuit ab ullo unquam afferri. Non enim dii, ut pote immortales, siti aliquando laborant, aut 0655C vinum eis propinandum, ut cibos digerant conficiantque. Eadem prorsus ratione Lactantius, Arnobii nostri discipulus, hunc ethnicorum errorem profligat: «Mactant,» inquit, «opimas ac pingues hostias deo, quasi esurienti; profundunt vina tanquam sitienti.» (Lactant., lib. VI, cap. 2, pag. 542 et 547.) Atque inde sic argumentatur: «Itaque diis non caelestem sensum, sed humanum potius attribuunt: ideoque illis necessaria, et grata credunt esse quae nobis, quibus aut esurientibus opus est cibo, aut sitientibus potu, aut veste algentibus, aut, cum Sol decesserit, lumine, ut videre possimus. Nullis igitur ex rebus tam probari et intelligi potest deos istos, cum aliquando vixerint, mortuos esse, quam ex ipso ritu, qui est totus e terra.»

0655D Arnobius itaque ethnicos tam scite, quam venuste insectatus: «Date, quaeso,» ait, «immortalibus diis bibant, scyphos, brias, pateras, sympuviaque depromite (Arnob., lib. VII, pag. 235) .» Bria autem erat quoddam mensurae, seu vasis, et poculi genus, potioni vini continendae aptum. Inde in veteri glossario latino graeco legimus Bria, εἶδος ἀγγείου, mensura quedam, Legesis lexicon Martinii, et Cangii glossarium. Sympuvium vas quoque erat ligneum, ut ait Nonius, vel fictile, ut aliis placet, quod sic cognominatum volunt, quoniam in eo sacerdotes omnes bibebant (Non., de Propriet. serm., c. 19, § 29) . In sacris vero illud a Numa adhibitum ex his colligunt Juvenalis carminibus:

0656A Et quis tunc hominum contemptor numinis? Aut quis
Sympuvium ridere Numae, nigrumque catinum,
Et Vaticano fragiles de monte patellas
Ausus erat. (Juvenal, satir. 6, vers. 340.)
Visne alium adhuc hujus moris testem? Audi Plinium: «In sacris,» inquit, «etiam inter has opes hodie, non murrhinis, crystallinisve, sed fictilibus prolibantur Sympuviis (Plin., lib. XXXV, c. 12, pag. 245) .» Putant autem idem sympuvium esse ac simpulum, de quo Varro, Paulus et alii (Varr., lib. IV de Ling. lat., pag. 31; Paul., in Vocabul. ad Simpulum) . Nos vero de illo aliquid ex ipso auctore nostro, ac Cicerone praelibavimus (Supr., c. 13, art. 2) .

Praeterea ethnici, sicut ait Arnobius, in deorum suorum honorem excitabant venerabiles muscos carbonibus 0656B exstinctis (Arnob., lib. VII, pag. 235) . In codice regio et antiquis editionibus pro muscos habetur muscas, nullo, ut videtur, sensu: in aliis editis cnissas, jure haud multo potiori: quidam in margine addiderunt suffitus, sed solius haud dubie explicationis gratia. Magis itaque nobis arridet vox muscos, aut moschos, quo nomine pretiosum aliquod odoramentum significatur. Nam illud ex thure, ac vino odorato confectum in flammas et incensos carbones injiciebant, ut ex eo suavis procul dubio odor excitaretur. Nihil tamen de vera Arnobiani textus lectione sine auctoritate correctioris alicujus codicis adfirmare audemus.

Quidquid porro de illa statuas, ipse auctor noster ethnicos nullo prorsus modo censet audiendos, qui 0656C persuadere omnibus conabantur, vinum illud odoratum recte diis libari honoris ergo, et ut propitii fierent. Quis enim, ait ille, diis honos, cum «vini exigui rores super vividam jeceris atque instillaveris prunam?» (Ibid. et seqq.) Quid rectae rationi magis oppositum, ac dictu magis absurdum, quam deos honorari, aut hominibus favere effuso vino, quod virtutum nervos debilitat, quod pudori, castitati, et verecundiae inimicum est, quod, si avidius hauseris, in insaniam et furorem te praecipitabit?

Sed eo usque homines falsa religionis specie deceptos error pervaserat, ut solemnibus verbis, quibus vinum diis libabant, magnum honorem illis se deferre profiterentur. Nam illud his ipsis significabant, quae Arnobius ibidem retulit, verbis: «Mactus hoc vino 0656D inferio esto» (Ibid., p. 236) . Servius autem, et postea Isidorus testificantur haec in Pontificalibus, seu Pontificum libris sic scripta praescriptaque fuisse: «In pontificalibus,» inquit, «sacrificantes dicebant deo: Macte hoc inferio vino esto» (Serv., in Virgil., l IX Aeneid., p. 564; Isid., l. X, Etymolog., ad verb. Mactus; Cato; de Re rustic., c. 132 et 134) . Quod quidem haud semel a Catone, et aliis memoriae proditum est. Inferium autem vinum, uti ex Festo, Scaligero, et Brissonio disces, illud erat quod infra paterae labrum effundebatur (Festus, ad verb. Inferium; Scaliger., conjectan. in Varron., p. 80; Brisson., l. I Formul., p. 30 et 37) . Mactus vero, sicut jam diximus, significabat magis auctus. Horum itaque 0657A verborum sensus erat: Tu Jupiter, aut alius quivis deus, esto magis auctus hoc inferio vino, quod infra labrum paterae transfusum, tibi libatur. Ex Trebatio autem Arnobius animadvertit adjectum fuisse hoc verbum inferio, ne vinum conditum in cellis et apothecis, ex quibus illud haustum fuerat, sacrum fieret, et usibus humanis eriperetur. Papae, quantum hoc verendum erat!

Sed audiamus Auctorem nostrum inde adversus ethnicos disputantem. Quo, inquit, honore deus augeri potest, cum ei lex a sacrificante imponitur, ne plus petat, quam vinum illud inferium? Numquid nimium vorax, helluo, et gulosus erat eximius ille deus, ut hac praescriptione cupiditas ejus arceretur? Nihil quippe haec verba, Mactus hoc vino inferio esto, 0657B aliud significabant, quam, esto mactus, hoc est, honore auctus et amplificatus, quantum dumtaxat volo, nec magis quam jubeo. Non enim amplius honoraberis, quam volo plus aut minus vini in paterae labrum inferius effundi. Deum ergo, qui poterat plura postulare, ea lex et prescriptio non honore, sed ignominia afficiebat.