Articulus Primus. Quam pauca homo sciat, eique esse incompertum quid ipse sit, quomodo et quando sint insomnia; quomodo fiat visio, et sapor percipiatur; cur pili canescant, et oleum liquoribus non misceatur; cur animus in aegris sit aeger, in aliis stolidus, aut delirus; et quis partium nostri corporis situs, ac quorsum haec Arnobius dixerit.

0661D

Ea erat ethnicorum insulsa plane opinio, qua christianos omnes indoctos omnino, idiotas, et illiteratos, ut vidimus (Dissert. in Minuc., cap. 3, art. 1) , se vero omni scientiarum genere instructissimos esse tam falso, quam audacter venditabant. Variis itaque rationum firmamentis vanam illam ostentationem Arnobius noster retundit (Arnob., lib. II, pag. 45) , ac proterit. Unde enim, inquit, illa gloratio? Num quia verba et nomina per casus ac tempora declinare, 0662A seu grammeticae leges, aut rhetoricam et dialecticam apprime noverant? (Ibid., pag. 55 et seq.) Sed quae inde nisi pueris vana scientiae jactatio? Num quia animae eorum vel ab ipsa sua origine aliis quibuslibet scientiis et doctrinis imbutae fuerunt? Sed hunc errorem satis ab ipso Arnobio confutatum fuisse ostendimus (Supr., cap. 9, art. 1) . Num quia scientias et artes labore et exercitatione comparaverunt? Verum quam exigua sit illa hominum scientia, inde colligas, quod post tot elapsas ab mundi exordio aetates, non multa sane, sed perpauca admodum certo cognoscant. Nonne enim «Socrates,» quemadmodum loquitur auctor noster, «comprehendere nequit in Phaedone (ms. reg. Fedro) homo quid sit, aut unde sit, anceps, varius, mobilis, pellax, multiplex, multiformis, 0662B in quos usus prolatus sit, cujus excogitatus ingenio, quid in mundo faciat, cur malorum tanta experiatur examina?» (Ibid., p. 46.) Verum cur ibi pro Phaedro, in editis positum sit Phaedone, nulla neque in editionibus, neque in adnotationibus ratio affertur. In Platonis tamen Phaedro Socrates inducitur (Plato in Phaedr., tom. III, p. 230) , se ipsum considerando, inquirere utrum sit bellua, Typhone magis multiplex, demens, et furiosa; vel quoddam animal mansuetius atque simplicius, divinae cujusdam, et ab omni fastu et insolentia alienae sortis ac naturae particeps. Utrum vero auctor noster hunc Platonis locum παραφραστικῶς exposuerit, vel alium citaverit, expende, quaeso, et pronuntia.

Quid vero, quod homo non solum haec ignorat, sed 0662C quibus etiam modis, verba sunt Arnobii, «fiant insomnia;» immo «ambigit in Theaeteto (ms. cod. Theaetone, vides quam corrupte) Plato vigilemus aliquando, an ipsum vigilare, quod dicitur, summi sit perpetui portio, et quid agere videamur, insomnium cum videre nos dicimus.» (Arnob., lib. II, p. 46) . Et re quidem vera ille philosophorum coryphaeus in libro citato scripsit perobscuram esse quaestionem, utrum vigilando dormiamus, aut cogitando somniemus. Ὁρᾷς οὖν ὅτι τό γε ἀμφισβητῆσαι οὐ χαλεπὸν, ὅτε καὶ πότερόν ἐστιν ὕπαρ ἢ ὄναρ ἀμφισβητεῖται· καὶ δὴ ἴσου ὄντος τοῦ χρόνου ὃν καθεύδομεν, ᾧ ἐγρηγόραμεν, ἐν ἑκατέρῳ διαμάχεται ἡμῶν ἡ ψυχὴ, τὰ ἀεὶ παρόντα δόγματα παντὸς μᾶλλον εἶναι ἀληθῆ· ὥστε ἴσον μὲν χρόνον τάδε φαμὲν ὄντα εἶναι, ἴσον δὲ ἐκεῖνα· καὶ ὁμοίως 0662D ἐφ᾽ ἑκατέροις διἳσχυριζόμεθα (Plato in Theaet., tom. I, p. 158) . Vides ergo quam non difficile sit hac de re ambigere, quando quidem illud ambigitur utrum res vera sit, an insomnium; et cum aequale sit tempus, quo dormimus, ei quo vigilamus, in utroque animus noster decertat, praesentes sententias omnino veras esse: quare aequali tempore haec esse affirmabimus, aequali vero illa, et peraeque de utrisque rem constituemus.

Neque magis notum est, ait Arnobius, utrum «Radiorum et luminis intentione videamus, an rerum imagines advolent, et nostris in pupillis sidant» (Arnob., ibid.) . Variabant enimvero ea de re philosophorum sententiae, quas A. Gellius perspicue his verbis explicat: «Stoici causas videndi has esse dicunt, 0663A radiorum ex oculis in ea, quae videri queunt, emissionem, aerisque simul intentionem. Epicurus autem affluere semper ex omnibus corporibus simulacra quaedam corporum ipsorum, eaque se in oculos inferre, atque ita fieri sensum putat. Plato existimat genus quoddam ignis lucisque de oculis exire; idque conjunctum continuatumque cum luce Solis, vel cum alterius ignis lumine sua vi et externa nixum efficere, ut quaecumque offenderit illustraveritque, cernamus» (Gell., lib. V Noct. Att., cap. 16) . Has quoque et alias philosophorum de videndi causa opiniones Plutarchus recenset (Plutarch., lib. IV de Placit. philosoph., cap. 13, p. 901) . Laertius vero Stoicorum ac Pythagorae (Laert., de Vit. et dogm. philos., lib. VII, § 157, et lib. VIII, § 29) , et Lucretius Epicureorum 0663B his versibus retulit:

Dico igitur rerum effigies tenuesque figuras
Mittier ab rebus summo de cortice earum:
Quae quasi membrana vel cortex nominitanda est,
Quod speciem ac formam similem gerit ejus imago,
Cujuscumque deluet corpore fusa vagari?
Id licet hinc quemvis hebeti cognoscere corde. (Lucret., lib. IV, vers. 46 et seqq.)
Quam quidem Epicuri sententiam fusius probare connititur. Sed eam Macrobius refellit, et Platonem sequitur (Macrob., lib. VII Saturnal., cap. 14) . Verum de hisce diversis philosophorum opinionibus cum Lactantius fusius disputet, illas in subsequenti dissertatione accuratius examinandi locus opportunior dabitur (Dissert. in Lactant., cap. 40, art. 2) .

Incertum adhuc auctor noster esse contestatur: 0663C «Utrum sapor in rebus sit, an palati contagionibus,» seu palati contactu «fiat» (Arnob., lib. II, pag. 46) . At haec secunda opinio Epicureorum fuit, ex atomis scilicet laevigatis et rotundis palatum, dum transeunt, jucunde afficientibus, saporem gratum ac suavem, atque ex hamatis et asperis, quae linguam ac palatum laedunt, insuavem et injucundum saporem oriri. Quae quidem discipulus Epicuri Lucretius his versibus expressit:

Haec ubi laevia sunt manantis corpora succi,
Suaviter attingunt, et suaviter omnia tractant.
Humida linguai circumsudantia templa.
At contra pungunt sensum, lacerantque coorta,
Quanto quaeque magis sunt asperitate repleta.
Deinde voluptas est e succo in fine palati.
Cum vero deorsum per fauces praecipitavit,
Nulla voluptas est. 0663D (Lucret., lib. IV, vers. 626 et seqq.)
Similia alibi dixerat (libr. II, vers. 398, et seqq.) . Alcmaeo autem, uti narrat Plutarchus, putabat humiditate linguae et tepore discerni sapores. Diogenes vero raritate, et mollitie linguae, ac nervorum contactu diffundi sapores, tanquam a spongia attractos. Sed de hac quaestione a nobis in subsequenti dissertatione cum Lactantio agendum (Plutarch., lib. IV de Placit. philosoph., cap. 18; Dissert. in Lactant., cap. 40, art. 3) .

Non magis autem ulli exploratum esse ait Arnobius, qua de causa pili paulatim canescant, et oleum nullis aliis liquoribus misceatur. De canitiei causa quid philosophi quidam senserint, alibi ostendimus 0664A (tom. I Apparat., lib. III, dissert. 2, cap. 12, art. 1, p. 788) . Cur autem oleum aliis liquoribus nunquam misceatur, rationem Plutarchus reddit, quia maxime humidum est, nec ullas siccas partes, nec ullos proinde habet meatus, aut ulla spatia, quibus alia liquida corpora admittat. Alibi tamen monitos nos esse voluit id ab aliis illius densitati ascribi, tametsi his Aristoteles refragetur (Plutarch., lib. VI Sympos., quaest. 10, p. 696; lib. VII, quaest. 3, p. 702) .

Post haec vero Arnobius addidit eos, qui animum humanum immortalem et Deum esse docuerunt, enarrare nobis non posse, cur ille in aegris aeger sit, in infantibus stolidus, ac in delira corporis senectute et ipse deliret (Arnob., lib. VII, pag. 47) . Nemo autem dubitare potest hanc ignorationem ortam esse ex variis 0664B opinionibus de animae natura, et immortalitate, quas recensent Cicero, Plutarchus, Theodoretus, et alii (Cicer., lib. I Tuscul. quaest., p. 123 et seqq.; Plutarch., lib. IV de Placit. philosoph., cap. 2 et seqq., p. 898 et seqq.; Theodor., serm. 5, de Nat. hum., p. 546 et seqq.) . Tanta autem, ut ait Justinus martyr, est eorum dissensio, ut in hoc uno consentire videantur, quod se ipsos decipiant, errorisque vicissim arguant ac convincant. Sed de his nos supra, et in subsequenti dissertatione (Justin., cohort. ad Graec., p. 7 et 8; supr., cap. 7, art. 1) . Porro autem Cicero, sicuti auctor noster ait, tam exiguam esse hominis scientiam, omniaque adeo crassis occultata et circumfusa tenebris fatetur; ut quae sint corpora nostra, qui situs partium, ac quam vim unaquaeque pars habeat, 0664C ignoremus (Cicer., lib. IV Acad. quaest., p. 32) .

At quorsum, inquies, spectat tota haec Arnobii nostri de hominum ignorantia, disputatio? Ut nimirum omnibus demonstret christianorum fidem, et his, quae Christus docuerat, credendi facilitatem ab ethnicis immerito prorsus irrideri. Ex hactenus enim disputatis recte concludit nos nihil certi omnino et comperti habere, nisi quod ab eodem Christo Dei filio, et Deo ipso nobis traditum est.

Neque tamen in animum inducas Arnobium negasse scientiam ab hominibus labore, et exercitatione comparari; sed eam adeo exilem esse, ac tenuem; ut nulla ethnicis inde gloriandi possit esse causa. Nihil namque tam certum perspicuumque est, quod illi contentionis studio, ac dissidiis suis dubium incertumque 0664D non fecerint. Quod quidem adhuc examinandum est.