Articulus II. Quam recte Arnobius probaverit exiguam esse hominum scientiam ex philosophorum dissentionibus, et variis opinionibus Thaletis, Heracliti, Pythagorae, Archytae Tarentini, Epicuri, et Democriti de primis rerum principiis, Platonis de anima, Panaetii, Chrysippi, et Zenonis de mundi incendio; Carneadis, Arcesilae et Academicorum, qui nihil sciri posse affirmabant; ac quia nihil adhuc compertum habetur, unde veritas oriatur, aut cur salsum sit mare, ac utrum hae aliaeque similes quaestiones relinquendae sint.

Quam parum certa, constans, stabilisque sit hominum scientia, alio Arnobius argumento, ex variis philosophorum una eademque de re opinionibus 0665A et discordiis petito demonstrat (Arnob., l. II, p. 48) . Dum enim hostili pervicacia inter se digladiantur, dum alter alterius decreta ac placita labefactat, et destruit, his dissensionibus cuncta fecerunt incerta, et nihil se certo scire potuisse plane commonstrant. Enimvero unicuique argumenta non desunt, quibus sententiam suam asserat ac tueatur (Ibid., p. 82 et seqq.) . Ea autem quia probabilitate sua non carent, inde efficitur, ut verum a falso discerni nequeat, atque idcirco illis ambigua et obscura sint omnia.

Primum itaque auctor noster ob omnium oculos ponit diversas philosophorum de primis rerum principiis opiniones (Ibid., p. 48) . A Thalete et Heraclito orditur, qui primam rerum originem ignem et aquam, quemadmodum Pythagoras numeros, constituebant. 0665B Sed de his jam disputavimus (t. I Apparat., p. 434 et seqq., ac Dissert. super., in c. 4, art. 1) . Ultimo autem huic philosopho Arnobius Archytam, haud dubie Tarentinum, recte conjunxit. Nam ut ex Laertio discimus: Pythagoricus et ipse fuit: Πυθαγόρικος καὶ ἀυτός. Alium testem si postules, adest Cicero, qui haec de illo memorat: «Platonem ferunt, ut Pythagoreos cognosceret, in Italiam venisse, et in ea cum alios multos, tum Archytam, Timaeumque cognovisse, et didicisse Pythagorea omnia» (Arnob., l. II, p. 48; Laert., l. III de Vit. et dogm. philos., § 79; Cicer., Tuscal. I, p. 121) .

Tum deinde Arnobius ait Epicurum, Democritum, et Metrodorum, quorum sententiam, tacito eorum nomine, prius retulerat, sensisse primam rerum originem 0665C esse atomos, seu individua corpora, quibus fabricatum fuisse mundum somniaverant (Arnob., l. II, p. 48, et l. I, p. 18) . At de his quoque disseruimus; sicut et de Aristotele, quem auctor noster dixit principalibus causis quintum addidisse elementum (t. I Apparat., p. 435, 436 et 770) .

Alii vero philosophi, inquit, opinati sunt mundum neque natum, neque periturum, atque adeo esse aeternum: alii e contrario genitum, et periturum; alii ex quatuor, alii ex paucioribus factum elementis (Arnob., l. II, p. 82) . Nos autem de his diversis philosophorum placitis, atque eorum patronis et auctoribus, cum locis citatis, tum alibi egimus (t. I Apparat., loc. cit., p. 1117) .

Ad haec autem Panaetius, Chrysippus, et Zeno 0665D mundum aliquando arsurum, ait Arnobius, asseverarunt. Stoicorum autem sectam, cujus auctor fuit Zeno, illi sequebantur. Quod quidem et ostendimus, et assertam ab eis fuisse de mundi conflagratione opinionem jam animadvertimus (tom. I Apparat., p. 1123, 1145 et 1117) .

Praeterea Plato, sicut auctor noster loquitur, «animam dividit, et incorporales constituit formas» (Arnob., l. II, p. 48) . Nam, ut scite animadvertit Theodoretus: Πλάτων καὶ Πυθαγόρας, τὸ μὲν λογικὸν αὐτῆς ἄφθαρτον εἶναι, φθαρτόν δὲ τὸ ἄλογον (Theodor., serm. 5, de Nat. hom., tom. IV, pag. 546) . Plato et Pythagoras rationalem quidem animae partem incorruptibilem esse, quae autem ratione caret, corruptibilem 0666A asseruerunt. Hunc, si lubet, plura disserentem consule, et ipsiusmet Platonis libros, ubi hanc sententiam propugnare conatus est (Plat., Tim., t. I, p. 59; et Phaedr., p. 244, ac tom. III, Phaedon., p. 99 et 106) .

Quid plura? Carneades, et Arcesilas, seu Arcesi laus, et Academiae secundae ac tertiae cultores, audacter affirmabant omnia involvi obscuritatis maximae latebris, et nihil posse comprehendi. Utrumque porro Carneadem et Arcesilam scholae academicae sectatores, et hujus opinionis defensores fuisse a nobis in superiori Apparatus nostri tomo demonstratum est (Ibid., p. 1131 et seqq.) . Plura de utroque in suis academicarum quaestionum libris Cicero, ubi scribit Carneadem quatuor composuisse de sustinendis 0666B assensionibus liberos, nihilque fuisse quod ei probaretur (Cicer., l. IV Academ. quaest., p. 29 et 37) . Arcesilas vero, uti ille adhuc narrat: «Negabat esse quidquam quod sciri posset, ne illud quidem ipsum, quod Socrates sibi reliquisset. Sic omnia latere censebant (id est academici, alias tamen censebat, puta Arcesilas) in occulto, neque esse quidquam, quod cerni aut intelligi possit: quibus de causis nihil oportere neque profiteri, neque affirmare quemquam, neque assertione probare, cohibereque semper, et ab omni lapsu continere temeritatem, quae tum esset insignis, cum aut falsa aut incognita res approbaretur; neque hoc quidquam esse turpius, quam cognitioni et perceptioni assertionem approbationem praecurrere.» Porro autem Carnendis et 0666C Arcesilae vitam descripsit Laertius (Laert., l. IV de Vit. et dogm. philosop., § 28 et seqq., et § 62 et seqq.) .

Denique non major erat ethnicorum de ipsismet diis suis consensus. Aliqui enim, inquit Arnobius, eos exsistere negabant, alii dubitabant, alii asserebant, alii humana ab iis administrari dicebant, alii inficiabantur. At de variis hisce opinionibus, et supra, atque etiam in primo nostri Apparatus tomo disseruimus (Arnob., l. II, p. 82; supr., c. 9, art. 1; tom. I Apparat., l. III, dissert. 1, c. 2 et seqq., p. 781 et seqq.) .

Multas alias quaestiones enumerat Arnobius, verbi gratia, unde ventus oriatur, et cur salsum sit mare, quae ab hominibus solvi explicarique nequeunt. Atque ex his et caeteris omnibus, quae ethnici ignorabant, 0666D concludit ab iis iniquissime verecundiam vexari christianorum, qui ea quoque se nescire, nec investigare velle ultro fatebantur (Arnob., l. II, p. 85 et seqq.) . Christus enim verus Dei filius jussit hasce litigiosas, atque infructuosas quaestiones et disputationes a discipulis suis relinqui; ut ad rerum omnium Dominum, tota mente, quoad fieri potest, attollantur. eique adhaereant. Ille enimvero ipse est, de quo nullus nisi amens, aut plane stupidus homo dubitare queat. At illum solum scire sufficit, et ejus cognitio scientia est maxima.