Caput V.

9. Pauca haec de pluribus, ex praefato opere Juliani ad cautelam legentium annotasse necessarium duximus: quorum admoniti exemplis, vigilantius in reliqua ejus lectione, quae non minus noxia saepe salutaribus dicta interserit, circumspiciant. Nam et in aliis opusculis eamdem suam haeresim, quamvis multum reclamante sanctissimo ac doctissimo 1745 antistite Augustino, affirmare non dubitat. Denique in libro, quem de Bono constantiae scripsit, bonum naturae libertatemque nostri arbitrii, ut ipse autumat, contra perfidiam Manichaei magna instantia defendit; ut autem veritas probat, magna pervicacia contra fidem coelestis gratiae durat. Haec namque est, inquit idem, constantia, quae maxime asserit arbitrii potestatem ac bonum, ejusque naturae et humani animi motus liberos, dum ostendit omne mentis bonum voluntarium, nec ulli unquam casui obnoxium. Motus autem me non solum carnis, sed nec animi habere liberos docent, non apostolicae tantum Litterae, verum etiam ipsae meae cogitationes, quae volentem me saepissime, conantemque (ut de caeteris taceam) fixa mente ac desiderio infatigabili, devotioni orationis incumbere non sinunt. Qui, si motus animi liberos haberem, ita vellem continue tempore orationis animum precibus intentum retinere, quomodo membra corporis facillime soleo, quoties volo, quocumque vel situ vel loco orationis componere. Et paulo post: Ipsa enim armat, inquit idem, egregium cujusque et accendit animum, dum illum libertatis suae semper admonet, dumque omnes ab eo repellit metus. Quanto enim melius expugnaret Manichaeum, si diceret, Quia gratia Dei fecit egregium cujusque electi animum, et accendit ad studia virtutum, dum illum infirmitatis suae semper admonet, et quia sine ipsa nihil facere potest; dumque omnem ab eo fiduciam suae repellit virtutis, ac Deo canere suadet, Fortitudinem meam ad te custodiam (Psal. LVIII, 10) ? Et iterum post multa, quibus libertatem nostrae voluntatis praedicat, ait: Etenim, si ut praeclare a doctissimis atque orthodoxis disputatum est, nemini vere unquam noceri nisi a se ipso potest, nec est prorsus aliquid quo quisquam invitus fiat miser; quid tandem virtus timebit, nisi defectum sui, quo homini in aeternum nocetur? Quae nequaquam stare sententia nisi apud haereticos potest; quia constat nimirum, quod peccatum Adae cunctis hominibus nocet: non quidem a se ipsis, verum ab illo qui primi facinore reatus totum genus humanum, nisi quem gratia Christi liberat, perpetuo damnavit. Nocet haereticorum malitia illis, quos catholicam scire ac tenere fidem desiderantes, in interitum nescientes nolentesque detrahit. Verum timens Julianus, ne si in tanto hoc volumine totum quod recte viveremus, libertati nostrae voluntatis tribueret, quasi apertus gratiae Dei hostis detestaretur atque anathematizaretur ab omnibus, fecit et hujus hoc in loco mentionem: et hoc ita occulte, ut non omnes eam virtutes dare, sed unam in nobis solummodo juvare diceret et firmare constantiam: Divinae enim gratiae est, inquiens, juvare et firmare constantiam, quae caeteras possit custodire virtutes, et contra omnia quae resistunt, defendere virtutem. Ubi et cautissimo usus est verbo, ut non diceret eam donare, quasi antea non habitam, nobis constantiam: sed potius, juvare ac firmare, quasi a nobis jam exortam; ut ventus flammam ignis, quam non ipse accendit, sed aliunde accensam, ut clarius flammescat, adjuvat, et ne exstingui debeat, flando confirmat: sicut in ipso libro de Amore plenius sensum suum dilucidasse monstravimus. Circa hujus autem libelli finem manifeste prodit ipse Julianus, qua intentione in hujusmodi assertionibus per cuncta quae considerat opuscula laboraret: Scandalum, inquiens, Manichaeo est, eo quod commentitum, id est, abnegantes Dominum nostrum, qui est verus, fatemur, offendit , quia naturam bonam, quia liberum hominis asserimus arbitrium.

10. Sed et in libro, quem ad Demetriadem virginem Christi de institutione virginis scripsit , haec eadem de potentia liberi arbitrii, quomodo sentiat pandit. Quem videlicet librum nonnulli nostrum studiose legentes, sancti et catholici doctoris Hieronymi esse temere arbitrantur: minime pervidentes, quod 1746 et suavitas eloquentiae demulcentis, et haereseos perversitas seducentis manifeste probat hoc illius opusculum non esse. Quin potius ipse fidem ejus, vel magis perfidiam in dialogo Attici et Critobuli, quem vivente Pelagio edidit, cum adhuc Julianus ab eo puerulus, quasi in caverna colubri, nutriebatur regulus, divinis expugnarit ac protriverit eloquiis. In hoc ergo Julianus libro, et in aliis se opusculis eamdem suam haeresim confirmasse declarat, ita scribens: Quoties mihi de institutione morum et sanctae vitae conversatione dicendum est, soleo prius humanae naturae vim qualitatemque monstrare, et quid efficere possit ostendere. Et paulo post: Quem ergo, inquit, exhortationis ordinem, cum in aliis quoque opusculis tenuerim, tum hic maxime servandum puto, ubi eo plenius bonum naturae declarari debet, quo vita instituenda perfectior (Epist. ad Demetriadem, cap. 2) . Item in processu libri ejusdem. Quam enim, inquit, multos philosophorum et audivimus, et legimus, et ipsi vidimus castos, patientes, modestos, liberates, abstinentes, benignos, honores simul mundi ac delicias respuentes, et amatores justitiae non minus quam sapientiae. Unde, quaeso, hominibus alienis a Deo ista, quae Deo placent? Unde haec illis bona, nisi de naturae bono? Et cum ista, quae dixi, vel unum simul omnia, vel singula singulos habere videamus, cumque omnium una natura sit, exemplo suo invicem ostendunt omnia in omnibus esse posse, quae vel singula inveniuntur in singulis. Quod si etiam sine Deo homines ostendunt quales a Deo facti sunt; vide quid Christiani possint, quorum in melius in Christo instaurata natura est, et qui divinae gratiae juvantur auxilio (Ibid., cap. 3) . Et post multa hujusmodi loquens de beato Job: O virum, inquit, ante Evangelia evangelicum, et Apostolorum ante apostolica praecepta discipulum! qui aperiens occultas naturae divitias, et in medium proferens; ex se, quid omnes possemus, ostendit (Ibid., cap. 6) . Item post pauca: Neque nos, inquit, ita defendimus naturae bonum, ut eam dicamus malum facere non posse, quam utique boni ac mali capacem etiam profitemur: sed ab hac eam tantummodo injuria vindicamus, ne ejus vitio ad malum videamur impelli, qui nec bonum sine voluntate, nec malum faciamus; et quibus liberum est unum semper agere, cum semper utrumque possumus. Unde enim alii judicaturi sunt, alii judicandi, nisi quia in eadem natura dispar voluntas est; et quia cum omnes idem possimus, diversa faciamus? Et paulo post, Adam de paradiso ejectum, Enoch raptum de mundo esse commemorans, adjecit: Nec enim a justo Deo, aut ille puniri meruisset aut hic eligi, nisi uterque utrumque potuisset. Hoc de Cain et Abel fratribus, hoc etiam de Esau et Jacob geminis intelligendum est, ac sciendum solam voluntatis esse causam, cum in eadem natura merita diversa sunt. Et rursum post pauca; Neque vero, inquit, alia causa nobis quoque difficultatem bene vivendi facit, quam longa vitiorum consuetudo, quae nos cum inficit a parvo, paulatimque per multos corrumpit annos, ita postea obligatos sibi et addictos tenet, ut vim quamdam videatur habere naturae (Ibid., cap. 8) . Item post multa, quibus optime virginem Deo dicatam instituit: (et revera multum utile ac salubre opus perficeret, si eam divinae gratiae in omnia suffragia flagitare, et non animi sui libertate viribusque fidere doceret; quomodo etiam in illo, quem de Bono constantiae scriptum ab eo diximus librum, multum prodesset virtutum studiosis, si non virulenta intermisceret vitia errorum: sed si modicum fermentum, Apostolo teste, totam massam corrumpit, quanto magis venenum quam maximum?) Adscribimus, inquit, iniquitatem justo, pio crudelitatem, dum eum primo impossibile aliquid praecepisse conquerimur. Proinde pro his damnandum ab eo putamus hominem, quae vitare non potuit. Et paulo post: Nec impossibile aliquid potuit imperare qui justus est; nec dammaturus est hominem ob ea quae non potuit vitare, qui pius est (Ibid., cap. 16) .

11. In his singulis, quas ex uno ejus excerpsi libello, sententiis, quanti sint errores facile cuivis docto patet. Quia ideo tam multas coacervatim posui, ut 1747 pluribus errorum probamentis convincerentur hi, qui hunc librum a catholico beati Hieronymi calamo scriptum contendunt; cautioresque erga ejus lectionem redderentur, quem haereticum esse didicissent. Quibus etiam sententiis pariter omnibus strictim respondere commodum duxi, utpote quae cunctis, ut dixi, clarius luce quam sint nefandae patescant. Quod ergo dicit, «Multos philosophorum patientiam, castitatem, modestiam, aliasque de naturae bono habere virtutes;» constat quia quicumque philosophorum Christum Dei virtutem et Dei sapientiam nescierunt, hi nullam veram virtutem, nec ullam veram sapientiam habere potuerunt. In quantum vero vel gustum aliquem sapientiae cujuslibet, vel virtutis imaginem habebant, totum hoc desuper acceperunt, non solum munere primae conditionis, verum etiam quotidiana ejus gratia, qui creaturam suam nec se deserentem deserens, dona sua, prout ipse judicaverit, hominibus, et magna magnis, et parva largitur parvulis. Quod vero dicit, «Omnia in omnibus posse esse, quae vel singula inveniuntur in singulis;» contradicit Scripturae quae ait, Omnia autem membra non eumdem actum habent: et multi unum corpus sumus in Christo, singuli autem alter alterius membra; habentes donationes secundum gratiam quae data est nobis differentes (Rom. XII, 4-6) . At cum mortale hoc induerit immortalitatem, tunc demum possunt esse omnia in omnibus bona virtutum: et ne tunc quidem de naturae bono, sed per gratiam ejus, de quo scriptum est, Ut sit Deus omnia in omnibus (I Cor. XV, 54, 28) . Sed et quotidiana nostrae fragilitatis documenta probant, non omnia in omnibus esse posse: ubi tam multi inveniuntur, qui summa nitentes instantia, nequaquam ad eas quas alios vident habere, possunt pervenire virtutes. Quod «homines sine Deo» dicit «ostendere, quales a Deo facti sunt;» adeo longe a veritate abest, ut nec homines Deo proximi valeant ostendere in hac duntaxat vita quales a Deo protoplasto facti sunt. Quis enim sapientia vel vita major esse poterit, eo qui priusquam carnis debitum solveret, usque in paradisum, vel tertii coeli ad adyta raptus, civium supernorum et conversationem contemplatus est, et audivit colloquia (II Cor. XII, 4) ? qui tamen dicit, Condelector enim legi Dei secundum interiorem hominem, video autem aliam legem in membris meis, repugnantem legi mentis meae (Rom. VII, 22, 23) . Quod parentes generis humani, quamdiu naturae bonum intemeratum custodiere, constat dicere non potuisse. Quod «Christianorum naturam in melius» dicit «instauratam esse per Christum;» et «eos divinae gratiae juvari auxilio:» si de his solummodo, quae in remissione peccatorum per Baptisma nobis donata sunt, vult intelligi, haereticum est; si autem et de quotidiana ejus gratia, qua nos in mente et corpore instaurare et juvare non cessat, catholicum est. Quod dicit, «Beatum Job aperuisse in virtutibus suis eximiis occultas naturae divitias, et ex se quid omnes possemus ostendere;» quanto melius diceret, quod aperuit ineffabiles divinae gratiae divitias, et in se, quia haec omnibus quibuscumque vellet, dare posset, ostenderet? Quod dicit, «Nos vitio naturae ad malum non impelli, qui nec bonum sine voluntate nec malum faciamus;» repugnat Apostolo dicenti, Scio quia non habitat in me, hoc est in carne mea, bonum: nam velle adjacet mihi, perficere autem bonum non invenio: non enim quod volo bonum, hoc facio; sed quod nolo malum, hoc ago (Ibid., 18 et 19) . Quod dicit, «liberum nobis esse unum semper agere, cum semper utrumque possimus;» contradicit prophetae, qui Deo supplex loquitur dicens, Scio, Domine, quia non sit hominis via ejus, nec viri est ut ambulet et dirigat gressus suos (Jerem. X, 23) . Sed et Apostolo majorem se facit, qui dixit, Ego igitur ipse mente servio legi Dei, carne autem legi 1748 peccati (Rom. VII, 25) . Quod dicit, «Non aliunde alios judicare, alios judicari, nisi quia in eadem natura dispar voluntas sit, et quia, eum omnes idem possimus, diversa faciamus;» contradicit catholicae fidei, quae etiam parvulos esse judicandos confitetur eos, qui in eadem natura positi, priusquam aliquid boni malive facere aut velle aut saltem nosse poterant, sine Baptismo rapti sunt. Quod «Esau et Jacob, caeterosque tales, sola voluntatis causa» dicit «esse discretos, ut in eadem natura merita haberent diversa;» contradicit Apostolo, qui de eisdem loquens ait, Cum enim necdum nati fuissent, aut aliquid egissent bonum aut malum, ut secundum electionem propositum Dei maneret, non ex operibus, sed ex vocante dictum est ei, Quia major serviet minori: sicut scriptum est, Jacob dilexi, Esau autem odio habui (Id. IX, 11-13) . Quod dicit, «Non aliam causam nobis difficultatem bene vivendi facere, quam longam vitiorum consuetudinem;» contradicit Scripturae, quae dicit, Grave jugum super filios Adam a die exitus de ventre matris eorum (Eccli. XL, 1) . Quod dicit, «Dominum non impossibile aliquid praecepisse, qui justus est;» verum profecto dicit, si ad ejus respicit auxilium, cui catholica vox supplicat, Deduc me in semita mandatorum tuorum (Psal. CXVIII, 35) : si vero viribus animi sui fidit, refellit eum veridica ejusdem justi Conditoris sententia, qua dicit, Sine me nihil potestis facere (Joan. XV, 5) . Quod dicit, «Eum qui pius est, non damnaturum esse hominem pro eo quod vitare non potuit:» contradicit ejusdem pii Redemptoris et justi Judicis sententiae, qua etiam de parvulis ait, Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu, non potest videre regnum Dei (Id. III, 5) . Quamvis, ut sanctus Augustinus ait, mitissima prorsus poena vel damnatio erit omnium, qui praeter peccatum quod originale traxerunt, nullum insuper addiderunt (Contra Julianum, lib. 5, n. 44) . Nec tamen tales a damnatione prorsus esse possunt immunes, cum manifeste dicat Apostolus, Quia regnavit mors ab Adam usque ad Moysen, etiam in eos qui non peccaverunt. Et quasi quaereretur, quare regnaverat in omnes qui non peccaverunt; mox rationem reddit adjungens, In similitudinem praevaricationis Adae (Rom. V, 14) : id est, non propter sua propria peccata, sed quia sui similes genuit praevaricator Adam. Dicendum ergo nobis in hac parte quaestionis, quod dixisse audivimus eumdem apostolum Paulum, qui de Esau et Jacob geminorum ex uno concubitu nascentium dispari sorte disputans ait, Quid ergo dicemus? numquid iniquitas apud Deum? Absit. Moyses enim dicit: Miserebor cui miserebor, et misericordiam praestabo cui misertus fuero. Igitur non volentis neque currentis, sed miserentis Dei est (Id. IX, 14-16) , etc.; usquedum plurimum hac quaestione lassatus ita conclusit: O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei! quam incomprehensibilia sunt judicia ejus, et investigabiles viae ejus (Id. XI, 33) ! Haec de opusculis Juliani ad cautelam legentium praelibare, commodum rati sumus.