CAPUT II. De origine virtutum et gratiae.

Ad bonum gratiae non potest quis per se venire, cum hoc non sit secundum limites naturae, sed secundum influentiam largitatis divinae . Sicut enim creatura pro sua defectibilitate suo principio semper eget, ut sit in esse naturae, sic idem principium pro sua bonitate influere non cessat creaturae rationali vitam spiritualem, ut bene sit ei in esse gratiae, quam habere non potest sine Deo largitore . Verumtamen inexcusabilis est homo, si gratiam gratum facientem non recipit, quia gratia gratis data semper praesto est liberum arbitrium excitare et commovere, cujus est huic admonitioni consentire : et hoc est quod in se est facere : quo facto potest homo ad gratiam gratum facientem se praeparare. Quamvis enim gratia Dei sic habeatur Dei dono efficiente, non tamen sine libero arbitrio consentiente : quia, sicut ait Augustinus : " Qui creavit te sine te, non " salvabit te sine te. "

Igitur gratia gratum faciens a tribus est, sed aliter et aliter. Est enim a Deo efficiente, a gratia gratis data liberum arbitrium excitante et movente, et a libero arbitrio consentiente. Quamvis enim liberum arbitrium non possit gratiam efficere in homine, potest tamen se ad hoc habilitare, et praeparare, ut habeat : sicut aliquis non potest illuminare domum, potest tamen aperire fenestram, quo facto sol intrat et domum illuminat. Quod autem dico de libero arbitrio consentiente, intelligo de adultis : quia in parvulis sufficit fides parentum, et sacramentum Ecclesiae, et meritum Christi, et excusat eos impotentia sui.

Sciendum etiam, quod habilitatio sive praeparatio ad gratiam triplex est, scilicet, efficiens, formalis, et materialis. Prima est a Deo : secunda a gratia gratis data : tertia a nobis. Anima namque habet facultatem et instrumentum et instinctum cognoscendi et diligendi Deum ex natura, sed non habet cognitionem veritatis, et ordinem dilectionis, nisi ex gratia.

Ad opera bona tria nos incitant, scilicet lex naturae, quae scripta est in corde hominis, dicens : Quaecumque vultis ut faciant vobis homines, et vos facite illis, etc. . Ratio, quae dicit ea esse delectabilia, utilia et honesta. Gratia, quae dicit serviendum esse Deo, quia summe bonus : subveniendum proximo, quia Dei filius , quia imago Dei , quia in beatitudine socius . Gratia non datur ei, qui se non habiliiat ad gratiam : et de hoc multa habes exempla, scilicet, in illo qui ad largientem manum non extendit, quia Deus quantum in se est, dat omnibus affluenter '' . In illo qui contra lumen oculos claudit, quum Deus faciat oriri solem suum super bonos et malos . In illo qui fontem reperiens, fundum vasis sursum erigit, quia Deus, sicut ait Augustinus, ingenti liberalitate atque libertatis ubertate replet omnes creaturas pro captu earum. In illo qui domum suam sepit spinis, ne amicus ingrediatur: ipse vero Deus semper stat ad ostium, et pulsat . In illo qui cantabrum et zizania non exstirpat de agro suo, propter quod fructus proficere non possunt . In illo qui lingua igni subtrahit, quia tunc ignis deficit. In illo qui ad sumendum cibum negligit os aperire, quia talis deberet merito fame mori. In illo qui tempore pugnae arma pojicit, quia talis saepe capitur et vulneratur. In illo qui movere negligit remos tempore tempestatis, quia talis submergitur.

In illo qui existens in aegritudine medico contradicit. Gratia nobis procedit a Deo, sicut radius a sole, sicut germen a radice, sicut mel a flore, sicut rivus a fonte, sicut imago ab artifice, secundum exemplar interius, et facturam exterius.