De S. Felice Romano Pontifice, Notitia Historica.

0135C Felix fit Pontifex, Romanus anno 269, die 28 vel 31 decembris.—Felix patria Romanus Constantii filius die 28 vel postremo anni 269, in Dionysii locum substitutus est . Hic insistens praedecessoris sui vestigiis nihil antiquius habuit, quam haereses insurgentes in Ecclesiam profligare. Quamobrem cum recens esset vulnus a Paulo Samosateno inflictum catholicae veritati, necdum obducta cicatrix de errore Sabellii, ipse de Filii Dei divinitate, ac pariter humanitate, naturisque duabus in una Persona distinctis ad Maximum episcopum alexandrinum 0135D Dionysii successorem scripsit epistolam, qua veluti ancipiti gladio utramque haeresim uno ictu confoderet; ut dum in Christo naturam monstraret divinam indivise humanitati conjunctam, Pauli haeresim condemnaret: dum vero humanam in eodem praedicaret a divina esse naturae proprietate distinctam, et divinae substantiae in tribus personis subsistentiam demonstraret, 0136C Sabellium confutaret. Eidem ritum faciendi sacrificia supra sepulchra aut memorias martyrum 0137A acceptum refert liber Pontificalis. Cum annos quinque catholicae Ecclesiae praefuisset, martyr decessit saeviente nona adversus christianos persecutione, quam Aurelius anno 272 exorsus fuerat .

Felix quando et quamdiu sederit?—Felicem quinque annis Ecclesiam gubernasse Eusebius tradit , 0138A eique Bucherianus Catalogus, alter reginae Suecorum, nec non Fossatensis, ac liber Pontificalis concinunt, quatenus eum temporibus «Claudii et Aureliani a consulatu Claudii et Paterni usque in consulatum Aureliani II et Capitolini,» hoc est ab anno 269 ad 274, pontificem fuisse docent. Ex hoc consensu minime ambigendum videtur, quin ipso anno quo vivere desiit Dionysius, adeoque post 26 decembris diem anni 269, Felix eidem successerit. At quo die vel mense idem papa obierit, non ita facile est eorumdem codicum auctoritate definire. Si enim Bucherianum consulamus catalogum, annis quinque mensibus undecim diebus viginti quinque Pontificatum gessit: adeoque non ad consulatum Aureliani II et Capitolini tantum, sed ad consulatum Aureliani III et Marcellini, hoc est ad annum 275 0138B Pontifex fuisse dicendus esset. In codice reginae Suecorum, Fossatensi ac libro Pontificali annis quatuor mensibus tribus diebus viginti quinque sedisse, ac III kalendas junii in coemeterio suo via Aurelia sepultus esse scribitur. Etiamnum in Ecclesia, secundum Martyrologia Bedae, Adonis, Usuardi ac Romanum, S. Felicis Papae et Martyris festum III kalendas junii celebratur. In Bucheriano autem Depositionis episcoporum romanorum indiculo , notatur ipsius depositio tertio kalendas januarii in Callisti. Quae lectio ad superiorem revocari commode posset, cum hoc librariis facile accidat, ut III kalendas januarii, pro III kalendas junii scribant. Sed non item superior componi cum praemissis potest; cum ab exeunte mense decembri, quo Felicem ordinatum esse constat, 0138C ad 29 diem maii, menses dumtaxat quinque solidi interjiciantur. Antonius Pagius in Bucherianum catalogum irrepsisse putat annis V, pro annis IV, atque hoc errato ex aliis libris correcto, retinendum esse annis IV, mensibus XI, diebus XXV. Et ex hoc catalogo sic emendato corrigere vicissim licet caeteros libros, cum antiquariis inusitatum non sit II, pro X, adeoque III mensibus pro XI mensibus pingere. Quapropter laudatus Pagius Felicem die 28 decembris anni 269 ordinatum, et die 22 mensis decembris anni 274 vita functum censet. Et ei quidem suffragatur Bucherianus depositionis romanorum episcoporum Indiculus, si III kalendas januarii pro XI kalendas januarii, lapsu, ut diximus, librariis familiari, in eum irrepsisse largiamur. Praeterea Felicem ad anni 274 0138D mensem decembrem vixisse, successori ejus tempus assignatum persuadet.

Num S. Felix martyr.—Idem papa martyris titulo ab ephesina synodo, Cyrillo aliisque decoratur. Nec obstat quod apud Bucherium in Indiculo citato sub titulo Depositionis Episcoporum recensetur; cum sub eodem titulo legamus et Lucium, quem martyrio coronatum fuisse Cypriani testimonio indubitatum est. Profecto S. Felicis martyrium, praeterea catalogi praestantissimi, liber Pontificalis, Romanum, aliaque martyrologia testantur. Recte idcirco sapienterque 0139A Papirius ita Felicem alloquitur: «Vir fuisti fide, vita, scientia clarus, et martyrio subeundo idoneus, ut eventus docuit. Id enim sub Aureliano, quod negari non potest, severo, truculento, utque Flavii Vopisci verbo utar, sanguinario principe, et christiani nominis acerbissimo hoste pro Christo constantissime subiisti, ut decebat Constantii filium, hoc enim patri tuo nomen erat. Itaque non immerito Cyrillus Alexandrinus, et Vincentius Lirinensis, qui sub Coelestino primo vixere, te sanctum martyrem appellant. Et alius ille episcopus te producebat testem, Romanaeque Ecclesiae doctorem appellabat dicens: Sententia Felicis sanctissimi episcopi et martyris romani de Incarnatione Verbi et Fide.» Innuit his verbis Papyrius S. Felicis epistolam ad Maximum episcopum 0139B Alexandrinum contra haeresim Sabellii et Pauli Samosateni.

Felici reddita Epistola encyclica ejus decessori Dionysio ab antiochena synodo inscripta.—Compertum est ex Eusebio , nominatim Dionysio romanae urbis episcopo inscriptam esse encyclicam antiocheni concilii epistolam, qua de Paulo Samosatensi ob perversam doctrinam ac pravos mores a sede antiochena dejecto, et Domino in ejus locum suffecto admoneretur. «Quod quidem,» inquit Synodus , idcirco vobis significamus, ut ad eum (Domnum) scribatis, et ab eo communicatorias litteras accipiatis. Hic vero (Paulus) ad Artemam scribat, et ii, qui Artemam sectantur, cum illo communicent. Haec autem epistola cum Dionysio, morte interveniente, tradi non 0139C potuisset, saltem successori ejus, quemadmodum subinde, quoties idipsum contigit, semper factum esse constat, reddita est.

Aureliani Imperatoris judicium Romanae sedi gloriosum.—Interim Paulus, tametsi celebri adeo synodo, quam octoginta episcopis constitisse Hilarius tradit , condemnatus, e domo antiochensis ecclesiae recedere, eamque Domno concedere diu detrectavit. Quocirca, «interpellatus imperator Aurelianus, Eusebii sententia hoc negotium rectissime dijudicavit, iis domum tradi praecipiens quibus italici christianae religionis antistites et romanus episcopus scriberent. Hac autem in causa interpellari nequit Aurelianus, nisi postquam is, Zenobia Orientis domina et Pauli patrona devicta, Antiochiam recepit: quod 0139D quidem sub exitum anni 272 contigisse eruditi notant.

Tam celebre judicium postulabat, ut Felix quam primum cum caeteris Italiae episcopis conveniret; indeque cum iis ad Domnum scriberet, sese ratam habere illius ordinationem, et Pauli condemnationem confirmare. Nec ullus videtur dubitandi locus, quin Felix id, quod muneris sui erat, eo in negotio praestiterit. Cum enim decessoribus ejus id moris semper 0140A fuerit, ut quaelibet res, quae de diversis ecclesiis ad ipsos referebantur, cum synodis communicarent, et exinde responsa illis darent, cumque morem eumdem decessores illius per plura saecula imitari non destiterint; quis ipsum rem neglexisse crediderit, quam imperatoris ethnici judicium toti Ecclesiae tam utile, nominatimque romanae tam gloriosum desiderabat? Tunc opportuna Felici data est occasio, qua Christi propugnaret Deitatem ac refutaret Paulum, qui Artemae revocans impietatem Deo, ut antiocheni patres loquuntur, bellum indicebat, ἀντιτασσόμενον αὐτὸν τῷ Θεῷ; quia divinam Christo naturam negabat. Quidquid ea occasione aliisve scripsit Felix, ita interiit, ut vix modicum fragmentum nomine ipsius inscriptum ad nos pervenerit. Hunc tamen scriptis celebrem 0140B exstitisse, hoc non levi argumento est, quod cum Apollinaristae, ut commenta sua auctoritate idonea tueri viderentur, varia opera non obscuris quibusdam, sed insignioribus Ecclesiae scriptoribus supponere studerent; hujus etiam Papae nomine nonnulla sibi confingenda duxerunt. Neque etiam neglexerunt ephesini patres ejusdem auctoritate fidem tueri. Sane inter Patrum testimonia fragmentum laudant Felicis sanctissimi Episcopi Romae, et Martyris ad Maximum Episcopum et Clerum Alexandrinum, quod et Cyrillus Apologetico adversus Orientales ad Anath. VI. inseruit, et Marius Mercator latinitate donavit.

Ejusdem fragmenti sinceritas adstruitur. Non desunt tamen qui fragmentum hoc Felici nostro abjudicantes, 0140C illud Felici, qui a Constantio imperatore in Liberii locum subrogatus est, tribuendum putent. Verum levis est omnino ratio, quae eos in hujusmodi opinionem adduxit. Hoc quippe uno nituntur argumento, quod fragmentum istud in ephesino concilio, ut et apud Cyrillum Julii papae testimonio postponatur. Si autem valeret ista ratio, Julio ac Felice dicendus esset posterior Cyprianus; siquidem is post illos in praedicto concilio citatur; et rursum Felice ac Julio antiquior censendus foret Atticus Episcopus C. P. quippe qui eisdem in laudato Cyrilli praeponitur. Sed Vincentius Lirinensis , et Hypatius Ephesiorum episcopus in collatione cum acephalis, ubi eadem testimonia commemorant, Felicem Julio, prout exigit temporum ordo, praeponunt. Praeterea nemo non 0140D videt indignum prorsus fuisse tanta Synodo, ut ad stabiliendam fidem, hominis ab Arianorum factione in catholici antistitis locum intrusi auctoritate uteretur. Neque vero sanctissimi episcopi Romae et Martyris titulus, quo Felicem Cyrillus et ephesini patres exornant, in hominem hujusmodi convenit. Ipsa denique inscriptio, quae Maximi Alexandrini nomen prae se fert, dubitare nos non sinit, quin subnexum fragmentum Cyrillus et ephesina synodus velut Felicis I testimonium laudarint. Quippe encyclica synodi antiochenae epistola, Dionysio Romano simul et Maximo 0141A Alexandrino inscripta, hunc Maximum Dionysii Alexandrini successorem Felici nostro aequalem fuisse, certo nos docet.

Adversa Lequienii opinio diluitur.—Verum alia ratione Michael Lequien doctis in Damascenum dissertationibus nihil jam superesse censet, cur idem fragmentum non tantum Felici nostro abrogare, sed et haereticis adscribere dubitemus. Ubi enim plures epistolas Julii Papae nomine ab apollinaristis confictas esse probavit, tandem subdit , epistola, quae sub Felicis Romani nomine ferebatur, unam naturam assertam fuisse testantur Hypatius et Liberatus; nec proinde dubitandi locus superest, quin ex eodem, ac caeterae, quas memoravi, fonte prodierit. Si tamen vir eruditus laudatis a se Hypatii ac Liberati verbis 0141B stare voluerit, ipsi testimonium, ab ephesino concilio ac Cyrillo prolatum, pro genuino Felicis foetu admittendum erit. Et ad Hypatium quidem quod attinet, duplex distinguit Felicis testimonium, unum prolatum a Cyrillo in ephesina synodo et alibi, alterum vero ab acephalis in scriptis haereticis, aut haereticorum opera corruptis laudatum: tum hoc postremum rejicere contentus ut spurium, primum ultro ac libenter ut genuinum agnoscit. Verba illius expendamus.

Hypatii Ephesiorum Episcopi et Liberati Diaconi Verba de eodem fragmento expensa.—Acephali seu Severiani in collatione, quae Justiniani imperatoris jussu in regia urbe anno 533 habita est, sanctos chalcedonensis concilii patres transgressionis postulant, 0141C «quia beato Cyrillo et beato Athanasio Alexandrinae civitatis Episcopis, Felice etiam et Julio Romanae Ecclesiae, Gregorio quin etiam mirabibilium factore; et Dionysio Areopagita unam naturam Dei Verbi decernentibus post unitionem, hos omnes transgressi illi, post unitionem praesumpserunt duas naturas praedicare.» Quibus respondet Hypatius: «In tantum falsae sunt Epistolae sive testificationes illae, quas dicitis, ut neque unam ex illis beatus Cyrillus voluerit recordari, nec in Epistolis, quas ad Nestorium scripsit, aut in his quas contra blasphemias ejus protulit testificationes in sancta synodo ephesina, quando maxime debuit proferre eas, sed nec in expositione duodecim capitulorum adversus Theodoretum et Andream . . . sed nec adversus orientale 0141D concilium.» Tum testimoniorum a Cyrillo ephesina in synodo prolatorum, nominatimque Felicis sinceritatem tuetur, atque his opponit in hunc modum: «Sed et hoc dicimus, quia duodecim gloriosorum patrum testimonia adversus Nestorii blasphemias in Epheso B. Cyrillus proferens, id est sancti Petri episcopi alexandrini et martyris, sancti Felicis episcopi romani et martyris, Cypriani episcopi carthaginensis et martyris, B. Athanasii et B. Theophili episcoporum 0142A Alexandriae, Julii episcopi Romae, Ambrosii et Basilii, Gregorii, et alterius Gregorii Amphilochii Iconii, et Attici Constantinopolitani, nullum testimonium eorum de una natura protulit.» Subjiciun acephali: «Quid ego suspicamini, quia nos eas falsavimus?» Epistolas scilicet, quas Felicis aliorumque nomine proferebant. Quibus Hypatius satisfacit his verbis: «Vos non suspicamur, sed antiquos haereticos apollinaristas.» Tum iisdem haereticis instantibus ac dicentibus, «Possumus ostendere, quia B. Cyrillus usus est istis testimoniis in libris adversus Diodorum et Theodorum;» respondet idem Hypatius: «Modo maxime et illos adversus Diodorum et Theodorum libros ambiguos facitis, tamquam fictos adversus mortuos prolatos dicentes, qui non poterant refellere 0142B falsitatem. Si enim adversus mortuos prolati sunt, multo magis adversus Nestorium et eos qui contra capitula ejus scripserunt, proferre habuit eadem testimonia. Sed nunc videtur quia haeretici falsantes addiderunt ea.»

Liberatus vero primum hanc cum acephalis collationem cap. 9. memorat, ac deinde cap. 10 perstringens, quae proxime ex illa descripsimus, subdit: «Cyrillus quatuor libros scripsit, tres adversus Diodorum et Theodorum, quasi essent Nestoriani dogmatis auctores, et alium de Incarnatione librum, in quibus continentur antiquorum patrum corrupta» (ita vetus codex corbeiensis, ubi in vulgatis mendose incorrupta) «testimonia, id est Felicis Papae, Dionysii Areopagitae Corinthiorum episcopi, et Gregorii 0142C mirabilis θαυματούργου cognominati. Contra quos catholici veritatis defensores sic acephalis responderunt, illos libros non esse Cyrilli, quoniam testimoniis, quae in eis contra mortuos posuisse dicitur, contra viventem Nestorium non est usus, neque in aliquibus Epistolis. Unde dicunt illos libros nec dictasse Cyrillum, nec edidisse.» Cum igitur Liberatum ex Hypatii sententia loqui manifestum sit, unum censeri debet utriusque testimonium. Ex quo conficitur, unius ejusdemque Felicis nomine cum geminas ac sinceras, tum falsas aut adulteratas divulgatas litteras: et genuinas quidem in ephesino concilio, falsas autem seu corruptas ab acephalis fuisse laudatas.

Utut in dubium revocari possit ejus integritas. Catholica tamen est sententia. Omnis vero dubitatio ex veterum 0142D auctoritate sublata.—Inde tamen moveri me fateor, ne Felicis epistolam etiam in ephesino concilio, et a Cyrillo laudatam pro indubitata habeam, quod Cyrillus in epistola ad Successum et alibi unam verbi naturam incarnatam profiteatur. Neque enim aliunde ad hujusmodi professionem adductus videtur, nisi quod scripta, quae apollinaristae clarorum virorum nominibus confinxerant, eorum existimavit esse quorum nomina prae se ferrent. Hinc et Flavianus in confessione, quam ad Theodosium imperatorem misit: «Unum quidem, inquit , verbi Dei naturam, incarnatam tamen et inhumanatam, dicere non negamus, eo quod ex ambabus unus atque idem sit Dominus 0143A noster Jesus Christus.» Utut est, si haeretici est fragmentum illud Felicis nomine inscriptum, ejus est, qui cum catholicus videri affectet, suas ab orthodoxa fide voces mutuatur. Illud certe cum Cyrillus et ephesina synodus sanctissimo papa et martyre Felice non indignum judicarint, atque ut ejusdem deinde Marius Mercator, Vincentius Lirinensis, Hipatius Ephesiorum episcopus, aliique catholici admiserint, quamdiu aliud non constabit, religioni nobis est hinc illud submovere. Sane ut orthodoxum quisque proferre tuto valeat, quod tanta auctoritate fulcitur.

Quin et ex eodem fragmento Apollinaris haeresis profligatur.—Apollinaris haeresis, quae corpus hominis anima vel mente destitutum adeoque hominem imperfectum 0143B a Christo assumptum volebat, postremis hujus verbis profligatur. Quocirca vel hinc suspicio, ne forte illud apollinaristae alicujus opificium sit, omnino removeretur, si haereticorum illorum artes ac fraudes laterent. Sed ut prudens observavit laudatus Michael Lequienius, et Epiphanius memoriae prodidit, praedicare non dubitavit Vitalis Apollinarii discipulus, omnino perfectus homo Christus extitit, ac nihilominus mentem a Christo susceptam esse haud cunctanter negavit. Quod quo pacto componeret rogatus, respondit: «Eatenus perfectum hominem fuisse dicimus, si divinitatem illi loco mentis adscribamus, et carnem atque animam adjungamus sic, ut perfectus homo ex carne, anima et divinitate, quae sit 0143C mentis instar, existat.» Verum mentitur iniquitas sibi. Quem enim potiori hominis parte caruisse censet, hominem perfectum non nisi per ludificationem appellat. Hactenus Coutantius.

Uti in caeteris veterum romanorum pontificum epistolis edendis Coutantium secutus est Gallandius; ita hujus pariter fragmenti Feliciani editionem adornavit ad exemplar Coutantianum; ejusdem Coutantii judicium de hoc fragmento, atque vindicias prolegomenis 0144A suis cap. 14, tom. III, Bibliothecae veterum Patrum inseruit.

Tres adhuc Felici I assignantur epistolae a pseudo-Isidoro. Prima ad Paternum episcopum sex capita continet: 1º Quod fautores inimicorum ab accusatione episcopali submoveantur. 2º Ne majores a minorum accusationibus impetantur. 3º Ne in re dubia non judicetur certa sententia. 4º Ut clerici suas actiones exerceant. 5º Quomodo primates in accusatum episcopum se gerere debeant. 6º Judices Ecclesiae ne absente eo, cujus causa ventilatur, sententiam proferant. Data est nonis junii Claudio et Aureliano viris clariss. coss.—Secunda epistola, de auctoritate sedis apostolicae, et de episcopis accusatis, universis per Gallias episcopis constitutis missa est. Data est V 0144B idus Augusti Claudio et Paterno viris clariss. coss. Tertia denique epistola ad Benignum episcopum duo complectitur. Damnat et eos, qui filium non videre Patrem contendunt, et illos qui affirmant Filium esse Patre minorem: Data nonis Februarii Claudio et Paterno viris clariss. coss. At frustra subdolum rete suum larvatus ille Felix tendit eruditis. Primae Epistolae falsissima est subscriptio. Sedente Felice nullus Claudii et Aureliani consulatus. Initium hoc epistolae, gaudere me plurimum et exultare in Domino, verbaque sequentia bene multa extant Leonis in epistola XXXI. Secunda subscriptio veteratorem prodit. Vita in Dionysio morabatur idibus augusti Claudio et Paterno coss. Qui Felix ergo eo tempore, Galliarum 0144C episcopis, decretalem mittere suam potuit? Initium quoque decretali foeneravit Leo epistola XXXII. Bonorum operum et spiritualium, etc. Nec uno hoc furto contentus subditus ille Felix, ex Petri episcopi Ravennatis ad Entychem presbyterum Epistola verba desumpsit. Inspiciatur Bibliotheca magna Patrum, tom VII, p. 979, et Mansi, Ampl. collect. concilior., tom. I, pag. 1103—1114. Has Felicis I epistolas falsitatis convictas exhibet etiam Blondellus in Pseudo-Isidoro, pag. 353 et seq.