Epistola I. Pelagii Ad Demetriadem.

Cap. I.—Si summo ingenio parique fretus scientia, officium scribendi facile me implere posse crederem: tamen tam arduum hoc opus ingredi, sine magno difficultatis timore non possem. Scribendum tamen est ad Demetriadem virginem Christi, virginem nobilem, virginem divitem, et quod his majus est, ardore fidei, nobilitatem divitiasque calcantem. Quam utique, pro tam insignis (( Al. insigni)) admiratione virtutis, ut laudare omnibus facile, ita docere difficile est. Cui enim oratio deesse possit in ejus laude celebranda: quae summo loco nata, in summis 0015D opibus deliciisque nutrita, tantis tamque variis hujus vitae blandimentis, velut tenacissimis quibusdam irretita vinculis, subito eruperit, cunctaque simul corporis bona, animi virtute mutaverit? Quae florem adhuc ipsum incuntis aetatis, quodam fidei gladio, id est, voluntate succiderit? Et crucifigens cum Christo carnem suam, vivam, sanctamque hostiam sacraverit Deo, ac nobilissimi sanguinis posteritatem, virginitatis amore contempserit? Prona autem et facilis dicendi via est, quae ipsa ubertate materiae cursum orationis accendit: sed nobis alio magis itinere pergendum est, quibus propositum est, institutionem virginis, non laudem scribere: nec tam paratas jam virtutes ejus exprimere, quam parandas: 0016A magisque reliquam ordinare vitam, quam ornare praeteritam. Est autem difficillimum cum ejus persona facere, in qua cupiditas tanta discendi est, tantusque perfectionis ardor, ut ei quamlibet perfecta doctrina par esse vix possit. Meminit enim recteque meminit, quas mundi opes gloriamque respuerit, quibus voluptatibus renuntiaverit, quas denique contempserit vitae praesentis illecebras. Et ideo contenta non est communi hoc mediocrique genere vivendi; et quod facile ipsa multorum societate vilescat, novum aliquid et inusitatum requirit: praecipuum ac singulare quoddam flagitat. Non minus conversationem suam quam conversionem cupit esse mirabilem. In saeculo nobilis, apud Deum cupit esse nobilior. Tam pretiosa requirit in moribus, 0016B quam contempsit in rebus. Hunc utique (( Al. itaque)) tam devotae mentis ardorem, hanc tantae perfectionis sitim, quod umquam satiabit flumen ingenii? Quae vis aliquando orationis, quae copia tantum verbis exprimere poterit, quantum parata est virgo rebus implere? Nobis vero donanda est venia, qui ad ornandum Domini tabernaculum, secundum vires nostras munus offerimus. Nec veremur ne temere scribendo, ad tantae nobilitatis virginem, ultro nos morsibus tradamus invidiae. Scribimus enim petente sancta matre ejus, immo jubente, idque a nobis transmarinis litteris, miro cum desiderio animi flagitante: quae facile ostendit, quo studio quantaque cura in filia germen coeleste plantaverit, dum illud tam sollicite cupit ab aliis irrigari. Remoti igitur a 0016C temeritate, et ab ambitione liberi, proposito insudemus operi. Nec de mediocritate diffidimus (( Al. diffidamus)) ingenii, quod credimus, et fide matris, et merito virginis adjuvari.

Cap. II.—Quoties mihi de institutione morum, et sanctae vitae conversatione dicendum est, soleo prius humanae naturae vim qualitatemque monstrare, et quid efficere possit, ostendere: ac jam inde audientis animum ad species incitare virtutum: ne nihil prosit ad ea vocari, quae forte sibi impossibilia esse praesumpserit. Nequaquam enim (( Al. praesenserit. Numquam enim)) virtutum viam valemus ingredi, nisi spe ducamur comite. Siquidem appetendi omnis conatus perit consequendi desperatione. Quem ego exhortationis ordinem, cum in aliis quoque 0016D Opusculis tenuerim, tunc hic maxime observandum puto: ubi eo plenius naturae bonum declarari debet, quo instituenda est vita perfectior, ne tanto remissior sit ad virtutem animus ac tardior, quanto minus se posse credat: et dum quod inesse sibi ignorat, id se existimat non habere. Proferenda semper in notitiam ea res est, cujus usus desideratur, et explicandum est, quidquid bonum natura potest, cum quidquid posse probatur, implendum est. Haec igitur prima sanctae ac spiritualis vitae fundamenta jaciantur, ut vires suas virgo agnoscat: quas demum bene exercere poterit, cum eas se habere didicerit. Optima enim animi incitamenta sunt, cum docetur aliquis posse quod cupiat. Nam et in 0017A bello ea exhortatio maxima est, eaque plurimum auctoritatis habet, quae pugnatorem de viribus suis admonet. Primum itaque debes naturae humanae bonum de ejus auctore metiri, Deo scilicet, qui cum universa mundi, et quae intra mundum sunt, opera bona, et valde bona fecisse referatur: quanto, putas, praestantiorem ipsum hominem fecit: propter quem omnia etiam intelligitur illa condidisse! Quem dum ad imaginem et similitudinem suam facere disponit (( Al. disposuit)), antequam faciat, qualem sit (( Al. esset)) facturus, ostendit. Deinde cum subjecit ei universa animalia: eumque etiam constituit eorum dominum, quae vel mole corporis, vel virium magnitudine, vel armis dentium multo valentiora homine fecerit: satis declarat, quanto pulchrius sit homo 0017B ipse conditus, quem vel ex hoc voluit naturae suae intelligere dignitatem, dum fortia sibi subjecta miratur animalia. Neque enim nudum illum, ac sine praesidio reliquit, nec diversis periculis velut exposuit infirmum. Sed quem inermem extrinsecus fecerat, melius intus armavit: ratione scilicet atque prudentia, ut per intellectum vigoremque mentis, quo caeteris praestabat animalibus, factorem omnium solus agnosceret: et inde serviret Deo, unde aliis dominabatur. Quem tamen justitiae exsecutorem Dominus voluntarium esse voluit, non coactum. Et ideo reliquit eum in manu consilii sui (Eccli. XV) . Posuitque ante eum vitam et mortem, bonum et malum: et quod placuerit ei, dabitur illi. Unde etiam in Deuteronomio legimus: Vitam et mortem 0017C dedi ante faciem tuam, benedictionem et maledictionem: elige tibi vitam, ut ((Al. et)) vivas (Deuter. XXX) .

Cap. III.—Hinc jam providendum est, ne forte illud remordeat te, in quo temere imperitum vulgus offendit. Et ideo non vere bonum factum hominem putes, quia is facere malum potest: nec ipsa naturae violentia astringitur (( Al. astringatur)) ad immutabilis boni necessitatem. Nam si diligenter retractes, et ad subtiliorem intellectum cogas animum: hinc tibi melior status hominis ac superior apparebit, unde putatur inferior. In hoc enim gemini itineris discrimine, in hac utriusque libertate partis, rationabilis animae decus positum est. Hinc, inquam, totus naturae nostrae honor consistit: hinc dignitas, hinc denique optimi quique laudem merentur, hinc 0017D praemium. Nec esset omnino virtus ulla in bono perseverantis si is ad malum transire non potuisset. Volens namque Deus rationabilem creaturam voluntarii 0018A boni munere (( Al. munire)), et liberi arbitrii potestate donare: utriusque partis possibilitatem homini inserendo, proprium ejus fecit esse quod velit, ut boni ac mali capax naturaliter utrumque posset: et ad alterutrum voluntatem deflecteret. Neque enim aliter spontaneum habere poterat bonum: nisi (( Al. nisi aeque etiam)) ea creatura, quae etiam malum habere potuisset. Utrumque nos posse voluit optimus Creator, sed unum facere, bonum scilicet, quod et imperavit: malique facultatem ad hoc tantum dedit, ut voluntatem ejus ex nostra voluntate faceremus. Quod cum ita sit, hoc quoque ipsum quod etiam mala facere possumus, bonum est. Bonum, inquam, quia boni partem meliorem facit. Facit enim ipsam voluntariam sui juris: non necessitate devinctam, sed judicio 0018B liberam. Licet quippe nobis eligere, refutare, probare, respuere. Nec est quo magis rationabilis creatura caeteris praeferatur, nisi quod cum omnia alia conditionis tantum, ac necessitatis bonum habeant, haec sola habeat etiam voluntatis. Sed plerique impie, non minus quam imperite, cum super statu hominis quaeritur (vereor dicere), quasi reprehendentes opus Domini, talem illum aiunt debuisse fieri, qui omnino facere non posset malum. Dicit itaque figmentum ei, qui se finxit: Quid me fecisti sic (Rom. IX) ? Et improbissimi hominum, dum dissimulant idipsum bene administrare quod facti sunt: aliter se factos fuisse malunt, ut qui vitam suam emendare nolunt, videantur emendare velle naturam. Cujus bonum ita generaliter cunctis institutum est, 0018C ut in gentilibus quoque hominibus, qui sine ullo cultu Dei sunt, se nonnumquam ostendat, ac proferat. Quam multos enim philosophorum et audivimus et legimus, et ipsi vidimus castos, patientes, modestos, liberales, abstinentes, benignos, et honores mundi simul, et delicias respuentes, et amatores justitiae non minus quam scientiae (( Al. sapientiae))! Unde, quaeso, hominibus alienis a Deo placent? Unde autem (( Al. haec)) illis bona nisi de naturae bono? Et cum ista quae dixi, vel omnia in uno, vel singula in singulis haberi videamus, cum omnium natura una sit, exemplo suo invicem sibi ostendunt, omnia in omnibus esse posse, quae vel omnia in omnibus, vel singula in singulis inveniantur. Quod si etiam sine Deo homines ostendunt, quales a Deo facti sunt: vide 0018D quid Christiani facere possunt, quorum in melius per Christum natura et vita instructa est: et qui divinae quoque gratiae juvantur auxilio.

0019A Cap. IV.—Age jam ad animae nostrae secreta veniamus: seipsum unusquisque attentius respiciat. Interrogemus quid de hoc sentiant propriae cogitationes. Ferat sententiam de naturae bono ipsa conscientia bona (( Al. tacet bona)): instruamur domestico magisterio animi: et mentis bona non aliunde magis quaeque, quam ab ipsa mente discamus. Quid illud, obsecro, est, quod ad omne peccatum, aut erubescimus, aut timemus: et culpam facti, nunc rubore vultus, nunc pallore monstramus: ac trepidante animo, etiam in minimis delictis testem effugimus; conscientia remordemur? ex diverso autem in omni bono laeti, constantes, intrepidi sumus: idque si occultum est, palam etiam fieri cupimus, et volumus: nisi quod testimonio sibi est ipsa natura, quae hoc ipso 0019B declarat bonum suum, quo ei malum displicet: et dum in bono tantum opere confidit: quid solum eam deceat, ostendit? Hinc est illud quod frequenter carnifice occulto, in auctorem sceleris, conscientiae tormenta desaeviunt: et latentem reum, secreta mentis poena persequitur. Nec ullus post culpam impunitati locus est, cum sit (( Al. fit)) reatus ipse supplicium. Hinc est quod econtrario innocens etiam inter ipsa tormenta fruitur conscientiae securitate: et cum de poena metuat, de innocentia gloriatur. Est enim, inquam, in animis nostris naturalis quaedam (ut ita dixerim) sanctitas: quae par velut in arce animi praesidens, exercet mali bonique judicium: et ut honestis rectisque actibus favet: ita sinistra opera condemnat, atque ad conscientiae testimonium diversas 0019C partes domestica quadam lege dijudicat. Nec illo prorsus ingenio, aut fucato aliquo argumentorum colore decipit: ipsis nos cogitationibus fidelissimis et integerrimis sane testibus, aut arguit, aut defendit. Hujus legis, scribens ad Romanos, meminit Apostolus: quam omnibus hominibus (( Al. tacet hominibus)) insitam velut in quibusdam tabulis cordis scriptam esse, testatur: Cum enim, inquit, gentes, quae legem non habent, naturaliter quae legis sunt, faciunt: hujuscemodi legem non habentes, ipsi sibi sunt lex. Qui ostendunt opus legis scriptum in cordibus suis: testimonium reddente eis conscientia eorum, et inter se invicem accusantium cogitationum, aut etiam defendentium ((Rom. II, 14, 15)) . Hac lege usi sunt omnes, quos inter Adam atque Moysen sancte vixisse, atque 0019D placuisse Deo, Scriptura commemorat. Quorum tibi, exempli causa, aliqui proponendi sunt: ut facile intelligas, quantum sit naturae bonum, cum eam legis vice docuisse justitiam probaveris.

Cap. V.—Abel primus hanc magistram secutus, ita Dominum promeruit, ut dum ei offerret hostiam, tam grate sacrificium ejus acceptum Deo fuerit, ut fratrem in invidiam concitaret (Gen. XXIV, seq.) . Quem justum in Evangelio Dominus ipse commemorans (Matth. XXIII, 33) , breviter perfectionem ejus exposuit. Omnis enim virtutum species, uno justitiae nomine continetur. Beatum Enoch ita placuisse Deo legimus, ut eum e medio mortalium raperet: et in mundo consummatum, de mundi habitatione transferret 0020A (Gen. V, 24) . Noe justus in generatione sua, et perfectus, asseritur: cujus sanctitas eo magis est admirabilis, quod, toto prorsus a justitia declinante mundo, solus justus inventus est: nec ab alio sanctitatis quaesivit exemplum, sed ipse praebuit. Et ideo, totius orbis imminente naufragio, solus ex omnibus meruit audire: Intra tu et domus tua in arcam: quia te vidi justum in generatione ista coram me. Ante Deum autem ille justus probatur, qui et corpore sanctus est et corde. Melchisedec sacerdos Dei legitur (Gen. XIV, 18) : cujus meritum facile ex hoc intelligi potest, quod multo post futurum Domini sacramentum ante signavit: ac sacrificio panis et vini, mysterium corporis et sanguinis expressit: ac sacerdotii sui typo, Christi sacerdotium figuravit, cui 0020B a Patre dicitur: Tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedec (Psal. CIX, 4) . Nam et quod benedicit Abraham principem Patriarcharum, qui per circumcisionem pater Judaeorum est (( Al. tacet est)), per fidem gentium: illius signatissime ostendit figuram, qui per fidem suam et Judaeis donavit benedictionem et gentibus. Lot quoque, sancti Noe virtutem secutus, inter tot peccantium exempla, justitiam non reliquit. Et ut illum totius mundi exemplum non vicit: ita hic tota illa, in qua habitat (( Al. habitabat)), regione peccante, contra multitudinis vitia tenuit sanctitatem. Qui (ut beatus Petrus ait) visu et auditu justus erat (II Petr. II, 8) : et inter pessimos positus, mala eorum et oculis aversabatur et auribus: atque ideo simili exemplo, ut ille diluvio, ita hic est ereptus 0020C incendio.

Quid Abraham amicum Dei, quid Isaac et Jacob memorem? Quam perfecte impleverint Domini voluntatem, vel hinc possumus aestimare, quod familiari quadam et praecipua dignitate, eorum se Deum voluit nominari. Ego sum, inquit, Deus Abraham, Deus Isaac, et ((Al. tacet et)) Deus Jacob (Matth. XXII, 32; Luc. XX, 37) . Hoc nomen meum sempiternum et memoriale in generationes generationum. Joseph fidelis Domini famulus a puero, tribulationibus magis justus et perfectus ostenditur (( Al. magnis justus ostenditur)): qui primum a fratribus, Ismaelitis, in servum addictus est (Gen. XXXVII, 28) : ab eisque venditus, a quibus se viderat adorandum. Deinde Aegyptio Domino traditus, 0020D semper tamen ingenuam animae tenuit dignitatem: docuitque exemplo suo, et servos et liberos in peccando, non (( Al. in non peccando; et non, etc.)) conditionem cuiquam obesse, sed mentem. Hic, quaeso, remorare paulisper: et castum animum, sollicite, virgo, considera. Concupiscitur a domina (( Al. ad. femina)) Joseph adolescens: nec ad concupiscentiam provocatur: rogatur, et fugit. Una hac in re et blanditur et supplicat, quae in caeteris imperabat. Amor (( Aug. Amator)) Dei, mulieris amore non vincitur. Castum animum, nec aetas adolescentiae permovet, nec diligentis auctoritas. Contempta frequenter domina, propiores adolescenti insidias tendit. In secreto ac sine testibus, manu impudens apprehendit: ac 0021A procacioribus verbis hortatur ad crimen. Ne hic quidem vincitur, sed ut verba verbis, ita res rebus refert. Nam qui frequenter rogatus negaverat: nunc comprehensus (( Aug. astringitur)) aufugit, et antequam illud evangelicum diceretur: Qui viderit mulierem ad concupiscendum eam, jam moechatus est eam in corde suo (Matth. V, 28) : ille non aspectu solum, sed ipso pene complexu provocatus a femina, feminam non concupivit. Castitatis virtutem hucusque mirata es: nunc respice benignitatem. Priusquam Propheta diceret: Unusquisque malitiam proximi sui non reminiscatur in corde suo (Levit. XIX, 18) : ille pro odio reddidit charitatem, et cum videret fratres suos, immo inimicos ex fratribus, cumque ab eis cognosci vellet, dilectionis affectum pro dolore testatus est: 0021B Deosculabatur singulos (Gen. XLV, 15) ; et irriguis fletibus, paventium colla perfundens, odium fratrum charitatis lacrymis abluebat: quos tam vivo patre quam mortuo, germano semper dilexit amore. Nec recordatus est illum, in quo ob necem fuit dejectus, lacum. Non cogitavit addictam germanitatem pretio, sed pro malis bonum retribuens (Rom. XII, 17) , apostolicum praeceptum sub naturae adhuc lege complevit.

Cap. VI.—Quid de beato Job dicam, famosissimo illo athleta Dei: qui post direptas opes, et funditus deleta patrimonia: post filiorum ac filiarum unum subito interitum, ad ultimum proprio contra diabolum corpore dimicavit (Job I, II) ? Auferebantur omnia, quae extrinsecus possidebat, et extranea bona repente decidebant, ut magis propria clarescerent 0021C (( Al. clarescant)). Omnibus prorsus velut indumentis exuitur, ut expeditius ac fortius nudus triumphet, et hostem, quem ferendo damna ante superaverat, rursus tolerando supplicia devincat. De quo tale ipsius Domini testimonium est: Numquid considerasti puerum meum Job? Non est enim similis ei quisquam in terris: homo sine querela, verus Dei cultor, abstinens se ab omni malo (Ibid.) . Nec immerito. Semper enim, ut ipse ait, tamquam tumentes super se fluctus, timebat Dominum, et praesentiae ejus pondus ferre non poterat: nec audebat aliquando contemnere, quem semper adesse credebat; dicebatque: Securus sum, non enim reprehendit me cor meum in omni vita mea (Ibid.) . Qui antequam Dominus inimicos praeciperet esse diligendos, dicere 0021D poterat: Si in malis inimici mei gavisus sum: si dixi in corde meo, Bene factum est (Job XXXI, 32) . Necdum Evangelicum illud sonuerat: Omni petenti te tribue (Luc. VI, 30) , et jam ille dicebat: Si exire passus sum inopem januam meam sinu vacuo ((Aug. sine viatico)). Nondum legerat illud Apostoli: Domini, quod justum est et aequum, servis praestate (Col. IV, 1) : et confidens clamabat ad Dominum: Si servo nocui, si ancillam laesi, omnia tu scis, Domine. Priusquam idem Apostolus praeciperet divitibus non sublime sapere, neque sperare in incerto divitiarum (I Tim. VI, 17) : sic habuit ille divitias ut se alibi divitem esse monstraret. In divitiis, inquit, non confidebam, nec in lapide pretioso (Job. XXXI, 24) . 0022A Et hoc non verbis tantum, sed ipsius quoque rebus probavit: qui cum omnia perderet, non dolebat, dicebatque per singula: Dominus dedit, Dominus abstulit: sicut Domino placuit, ita factum est: sit nomen Domini benedictum in saecula. Nudus exivi de utero matris meae, nudus redeam illuc (Job. I, 21) . Quo enim affectu possideamus aliquid, docemus cum id amittimus: et cupiditatem fruendi, carendi dolor prodit; quam qui in carendo non habuit, in possidendo quonam modo habuit? O virum ante Evangelium evangelicum, et apostolicum ante apostolica praecepta! discipulum apostolorum: qui aperiens occultas divitias naturae, et in medium proferens, ex se quid omnes possimus, ostendit: docuitque quantus sit ille thesaurus animae, quem nos sine usu 0022B possidemus: et quod proferre nolumus, nec habere nos credimus.

Cap. VII.—Post multa quae de natura diximus: etiam sanctorum exemplis bonum ejus ostendimus, ac probavimus. Et ne econtrario ad ejus culpam pertinere putetur, quod aliqui iniqui fuerint, Scripturarum utar testimoniis, quae peccantes ubique crimine voluntatis gravant, non excusant necessitate naturae. In Genesi legimus: Simeon et Levi fratres consummaverunt iniquitatem suam, ex volontate sua (Gen. XLIX, 6) . Ad Jerusalem Dominus locutus est: Propter quod ipsi dimiserunt viam meam, quam dedi ante faciem eorum: et non exaudierunt vocem meam, sed abierunt post voluntatem cordis sui mali. (Jer. IX, 13) . Et rursus idem propheta: Et peccastis Deo, et non exaudistis vocem ejus, et in mandatis illius, 0022C et in legitimis, et in testimoniis ejus ambulare notuistis (Ibid. XLIV, 10) . Per Isaiam quoque prophetam Dominus locutus est: Si volueritis et audieritis me, quae sunt bona terrae, manducabitis. Si autem nolueritis, neque audieritis me: gladius vos consumet (Isai. I, 19) . Et rursum: Omnes vos occisione decidetis: quia vocavi vos, et non exaudistis: locutus sum, et neglexistis: et fecistis malum ante conspectum meum ((Al. Domini)), et quae nolebam, elegistis. Ipse quoque Dominus in Evangelio ait: Jerusalem, Jerusalem, quae occidis prophetas, et lapidas eos qui ad te missi sunt: quoties volui congregare filios tuos, quemadmodum gallina congregat pullos suos sub alis suis, et noluisti (Matth. XXIII, 37) ! Ubi velle videmus et nolle, eligere et refutare, ibi non vis naturae, sed libertas 0022D intelligitur voluntatis. Plena sunt utriusque Testamenti volumina hujuscemodi testimoniis: quibus tam bonum omne quam malum, voluntarium semper esse scribitur, quae nos modo brevitatis causa omittimus: maxime cum sciamus te sacrae lectioni deditam, de ipso uberius fonte potare.

Cap. VIII.—Neque vero nos ita defendimus naturae bonum, ut eam dicamus malum non posse facere, quam utique boni ac mali capacem etiam profitemur, sed ab hac eam tantummodo injuria vindicamus, ne ejus vitio ad malum videamur impelli, qui nec bonum sine voluntate faciamus, nec malum: et quibus liberum est unum semper ex duobus agere, cum semper utrumque possimus. Unde enim alii 0023A judicaturi sunt, alii judicandi: nisi quod in eadem natura dispar voluntas est: et quia cum omnes idem possimus, diversa faciamus? Itaque ut hoc ipsum clarius lucere possit, aliqua exempla sunt proferenda. Adam de paradiso ejicitur, Enoch de mundo rapitur. In utroque Dominus libertatem arbitrii ostendit. Ut enim placere potuit ille qui deliquit: ita potuit peccare iste qui placuit. Non enim a justo Deo aut ille puniri meruisset, aut hic eligi: nisi uterque utrumque potuisset. Hoc de Cain et Abel fratribus, hoc etiam de Jacob et Esau geminis intelligendum est. Ac sciendum solam voluntatis causam esse, cum in eadem natura merita diversa sint. Exstinctum peccatis suis diluvio mundum, Noe justus redarguit, et Sodomorum crimina Lot sanctitas 0023B judicavit. Nec illud est parvum argumentum ad comprobandum naturae bonum, quod illi primi homines per tot annorum spatia, absque ulla admonitione legis fuerunt: non utique quod Deo aliquando creaturae suae cura non fuerit: sed quia se talem sciebat hominum fecisse naturam, ut eis pro lege ad exercendam justitiam sufficeret. Denique quamdiu recentioris adhuc naturae usus viguit: nec humanae rationi velut quamdam caliginem, longus usus peccandi obduxit, sine lege dimissa est natura. Ad quam Dominus nimiis jam vitiis obrutam, et quadam ignorantiae rubigine infectam, limam legis admovit, ut hujus frequenti admonitione expoliretur, et ad suum posset redire fulgorem. Neque vero alia nobis causa difficultatem bene faciendi (( Al videndi)) facit, 0023C quam longa consuetudo vitiorum, quae nos infecit a parvo: paulatimque per multos corrupit annos, et ita postea obligatos sibi et addictos tenet, ut vim quodammodo videatur habere naturae. Omne illud tempus, quo negligenter edocti, id est, ad vitia eruditi sumus: quo mali etiam esse studuimus, cum ad incitamenta nequitiae, innocentia pro stultitia duceretur: nunc nobis resistit, contraque nos venit: et novam voluntatem impugnat usus vetus; et miramur cur nobis per otium atque desidias nescientibus, etiam quasi ab alio sanctitas conferatur: qui nullam consuetudinem boni facimus, cum malum tamdiu didicerimus? Haec de naturae bono cursim, quasi in alio opere dicta sint: quod ideo a nobis faciendum fuit, ut tibi planiorem viam 0023D ad perfectam justitiam sterneremus, quam eo facilius currere possis, quo in ea nihil asperum, nihil inaccessibile esse cognoveris. Nam si etiam ante legem, ut diximus, et multo ante Domini nostri Salvatoris adventum juste quidam vixisse et sancte referantur (( Al. referuntur)): quanto magis post illustrationem adventus ejus, nos id posse credendum est, qui instructi per Christi gratiam, et in meliorem hominem renati sumus: qui sanguine ejus expiati atque mundati, illiusque exemplo ad perfectam justitiam incitati, meliores illis esse debemus, qui ante legem fuerunt: meliores etiam quam fuerunt sub lege, dicente Apostolo: Peccatum in vobis jam non dominabitur. Non enim estis sub lege, sed sub gratia (Rom. VI, 14) .

0024A Cap. IX.—Et quoniam sufficienter de his, ut puto, diximus: nunc instituamus perfectam virginem, quae ex utroque semper accensa, et naturae simul et gratiae bonum morum sanctitate testetur. Prima igitur virginis cura, primumque studium sit, scire voluntatem Domini sui, et quid ei placeat, quidve displiceat, diligenter inquirere, ut secundum Apostolum rationabile Deo reddat obsequium (Ibid. XII, 1) : totumque vitae suae cursum ex ejus possit ordinare sententia. Impossibile est enim ei quemquam placere, cui quid placeat, ignorat: fierique potest, ut etiam obsequendi voto offendat, cui quomodo obsequi debeat, ante non didicit. Et ut majus est, voluntatem Domini facere quam nosse: ita prius est nosse, quam facere. Illud enim merito 0024B praecedit: hoc ordine. Unde Propheta dicit: Et tu, Israel, noli ignorare. Et beatus Paulus: Qui autem ignorat, ignorabitur. Idemque alibi: Propterea nolite fieri imprudentes, sed intelligentes, quae sit voluntas Domini (Ephes. V, 17) . Initium obedientiae est quid praecipiatur, velle cognoscere: et pars est obsequii didicisse quid facias. Scito itaque in Scripturis divinis, per quas solas potes plenam Dei intelligere voluntatem, prohiberi quaedam, concedi aliqua, nonnulla suaderi. Prohibentur mala, praecipiuntur bona: conceduntur media, perfecta suadentur. In duobus illis quae priori loco sunt, peccatum omne concluditur: in utroque enim Dei continetur imperium. Et non solum praecipere, sed et prohibere ipsum, jubentis est. Generaliter namque omnibus mandatur 0024C justitia: quam Salvator in Evangelio, breviter quidem, sed plenissime comprehendens, ait: Quaecumque vultis ut faciant vobis homines, haec et vos facite illis (Matt. VII, 12) : hoc est, ut nihil mali inferamus aliis, sed praestemus omne, quod bonum est: quia volumus hoc ab aliis in nos utrumque servari. Haec sententia aequo jure praecepti universos tenet. Nec ulli omnino transgredi licet, quod omnibus imperatum est: apertusque contemptus Dei est, vel facere prohibita, vel jussa non facere. Duo vero reliqua, quae sequuntur: quorum unum conceditur, et suadetur aliud, in nostra potestate dimissa sunt: ut aut cum minori gloria concessis utamur, aut ob majus praemium etiam ea, quae nobis permissa sunt, respuamus. Conceduntur quidem nuptiae, carnium 0024D usus et vini: sed horum omnium abstinentia, consilio perfectiore suadetur. Ad virginitatis honorem pertinet licentia nuptiarum: et escarum indulgentia virtutem abstinentiae clariorem facit. Contempsisti, virgo, conjugium licitum tibi, priusquam contemneretur. Majoris praemii amore flagrans, vovisti Deo non imperatam, sed laudatam virginitatem: et consilio Apostoli, legem tuam fecisti latiorem. Certaminis ingressa campum: non tam laborem cursus, quam bravium victoriae cogitasti. Legeras, credo, illud evangelicum de perpetua castitate praeconium: et ipsius te Domini sermo ad amorem servandae virginitatis accenderat, qui Petri super hoc sententiam, ipsa rei magnitudine ac difficultate laudavit: et voluntariis 0025A spadonibus regnum coelorum promittens, ait: Qui potest capere, capiat (Matth. XIX, 12) . Rem itaque tam magnam non impero, non impono, sed offero. Neque quemquam ad hoc cogo, sed provoco. Quamquam de viris tantum sonare videatur, non solis tamen viris dicitur, sed aequalis utrique sexui virginitatis palma promittitur. Et Apostolus de virginibus praeceptum quidem se dicit non habere Domini (( Al. Dei)), sed dat consilium. Dicit itaque: An experimentum quaeritis ejus, qui in me loquitur Christus (II Cor. XIII, 3) ?

Cap. X.—Perfectionis igitur secuta consilium, beatitudinem specialis aggressa propositi, serva generale mandatum. Dixi, idemque nunc repeto. In causa justitiae omnes unum debemus: virgo, vidua, 0025B nupta, summus, medius, et imus gradus, aequaliter jubentur implere praecepta. Nec a lege solvitur, qui supra legem facere proponit. Quinimmo nullus magis illicita vitare debet, quam qui respuit quae licebant. Nec quisquam ita a se mandata pollicetur implenda, ut ille qui amore perfectionis supra mandata conscendit, et dum amplius statuit facere quam praeceptum est, ostendit minus sibi praeceptum esse quam potuerit. Deinde qui tantae se esse obedientiae profitetur, ut etiam consilium divinum libenter audiat, quomodo non debet audire praeceptum? Illa enim res electionis (( Aug. perfectionis)) est, ista necessitatis. De virginitate dicitur: Qui potest capere, capiat (Matth. VII, 19) . De justitia non dicitur: Qui potest facere, faciat. Sed omnis arbor quae non facit 0025C fructum bonum, excidetur, et in ignem mittetur. Considera, quaeso, quantum a consilio distet imperium. Ibi aliquos excipit: hic generaliter omnes comprehendit. Ibi praemium proponit, hic poenam. Ibi invitat ut facias: hic nisi feceris, comminatur. Haec igitur optima ratione distinguens, animadverte quid offeras, animadverte quid debeas. Immo quia utrumque jam debes, et virginitatem, quam ultro obtulisti Deo, et justitiam quam ipse praecepit, integrum utrumque persolve. Ille servus Domino placet, qui ita aliquid ultro operis exercet, ut tamen etiam imperata perficiat: qui non facit aliud pro alio, sed utrumque: nec mutat, sed addit obsequium. Nec te earum exempla decipiant, quae sibi in sola castitate plaudentes, ut post suas voluntates (( Aug. voluptates)) eant, Dei voluntatem abjiciunt. Quae perpetuae castitatis bonum non cum justitia, sed pro justitia offerre volunt, et in compensatione peccatorum, praemium virginitatis annumerant: atque pro praemio, impunitatem petunt: vel certe impudentiori vecordia 0025D coronandas esse se putant, et in regno coelorum caeteris praeferendas, quae sibi mandatorum transgressione aditum clausere regni coelorum. Non omnis, Christus inquit, qui dicit mihi, Domine, Domine, intrabit in regnum coelorum: sed qui facit voluntatem Patris mei, qui in coelis est, ipse intrabit in regnum coelorum (Matth. VII, 21) . Meminerint stultas virgines a sponsi januis repellendas; dicendum eis: Nescio vos: Illisque jungendas esse, de quibus Dominus 0026A ipse ait: Multi dicent mihi in illa die: Domine, Domine, nonne in nomine tuo daemonia ejecimus? et in nomine tuo virtutes multas fecimus? et tunc confitebor illis: Amen dico vobis, nescio vos, discedite a me omnes, qui operamini iniquitatem (Luc. XIII, 26, 27) . Tibi vero longe est alia via ingrediendum, quae, saeculi amore calcato, semper cogitando quae Dei sunt, apostolicam te exhibere vis virginem, quae tam spiritu sancta quam corpore, Domini praestolaris adventum: et animae tuae lampadi, sanctorum jugiter operum infundis oleum, et sapientibus juncta virginibus, in sponsi obviam praepararis. Fugienda tibi lata illa via est, quam multorum ad mortem euntium comitatus terit. Et ad vitam aeternam, angusti illius itineris, quod pauci reperiunt, callis tenendus est. 0026B Deposuisti jam impedimenta vel maxima, et omne quidquid a spiritualis vitae cursu, vel retardat, vel revocat, prima statim conversione vicisti. Respuisti conjugii voluptatem, posteritatis curam, illecebras deliciarum, saeculi pompam, divitiarum cupidinem, et cum Paulo potes dicere: Mihi mundus crucifixus est, et ego mundo (Gal. VI, 14) . Cujus tale principium est, qualis debet esse perfectio? Hanc mihi tu virtutem: hunc animum etiam in reliquis affer: eaque vi mentis, qua vitiorum occasiones depulisti, vitia nunc ipsa respue. Ornetur morum sanctitate virginitas, et perfectum gradum vitae perfectio subsequatur. Certe si saecularis vita tibi placuisset, dares operam, ne quis te divitiis, ne quis corporalibus ornamentis, ne quis rerum omnium pompa (( Al. copia)), et honore 0026C praecederet: nunc quoniam diversum studium (( Al. diversitas studiis)) diversam vitam desiderat: cura, ne quis te in bene vivendo transcendat: ne quis morum sanctitate superet: ne quis tibi in virtutibus praeferatur. Et in illis, quae ante diximus, non erat tuum, ut aut tu omnes vinceres, aut nemo te. Cuncta enim illa foris petuntur: et quidquid aliunde speratur, alienum est. Haec vero in tua potestate sunt, et vere propria, quae non extrinsecus veniunt, sed in ipso corde generantur. Illa enim, nec omnis, qui quaerit, invenit; nec qui invenerit, semper tenet: quia ut ea commodare, ita et eripere casus potest. Haec autem et omnis qui quaerit, invenit: et qui invenerit, eripi sibi numquam timet. Ista enim sola bona sunt: quae sine voluntate, nec invenimus aliquando, nec perdimus.

Cap. XI.—Habes ergo et hic per quae merito praeponaris aliis, immo hic magis. Nam corporalis nobilitas atque opulentia, tuorum intelliguntur esse, non 0026D tua. Spirituales vero divitias nullus tibi, praeter te, conferre poterit. In his ergo jure laudanda es: in his merito caeteris praeferenda es: quae nisi ex te, et in te esse non possunt. An sola ista vita est, quae certamen non habeat de profectu, et in qua unusquisque hoc tantum debeat permanere quod coepit, nec ullo augmenti desiderio ad majora contendat? Et cum in omnibus mundi studiis, profectu non satientur homines, hic tantum coepisse sufficiet? Ferventissimi in terrenis, frigidissimi in coelestibus sumus. Et 0027A summam in rebus parvis exhibentes alacritatem, ad majora torpescimus. Considerare pudet, quantus sit fervor in saeculo, qua cura singula quaeque studia hominum quotidie ad perfectiora nitantur. Litterarum ardor nulla prorsus aetate exstinguitur, immo (ut saecularis auctoris utar sententia) ipsa magis aetate inflammatur. Divitiarum amor insatiabilis est, expleri nescit honorum cupido. Celerem habiturae res finem, sine fine quaeruntur. Nos divinam sapientiam, coelestes divitias, immortales honores pigra quadam dissimulatione negligimus: et spirituales divitias, aut ne attingimus quidem, aut si leviter degustaverimus, continuo nos putamus esse satiatos. Aliter nos divina Sapientia ad suas invitat epulas. Qui edunt me, inquit, adhuc esurient: et qui me bibunt, 0027B adhuc sitient (Eccl. XXIV, 29) . Nullus umquam talibus expletur epulis: nec aliquando patitur de satietate fastidium. Tanto unusquisque capacior, tanto avidior erit, quanto inde plus hauserit. Dominus in Evangelio: Beati, ait, qui esuriunt et sitiunt justitiam: quoniam ipsi saturabuntur (Matth. V, 6) , vult enim esurire nos hic semper ac sitire justitiam, ut in futuro, justitiae retributione satiemur.

Cap. XII.—Consideranda vis ipsa verborum est, et ita nobis desideranda est justitia: ut in fame, vel siti, cibus desideratur ac potus. Et hoc in commune omnibus est dicendum iis, qui vitae immortalis promissa desiderant. Jam tuum est aestimare quantum animo praestare debeas: quae majoris praemii desiderio, plus facere proposuisti, quam vel alias facere 0027C necesse est. Apostolus definiens Christi virginem longe eam separavit a nupta: et diversis studiis, singularitatis meritum conjugiique divisit: Innupta, inquit, et virgo cogitat quae Dei sunt: quomodo placeat Deo, ut sit sancta corpore et spiritu. Quae autem nupta est, cogitat quae sunt mundi, quomodo placeat viro (I Cor. VII, 32, 33, 34) . Quae corpore et spiritu sancta est, nec in membris, nec in mente delinquit. Delinquere autem non in causa castitatis tantum esse potest, sed etiam in quacumque parte justitiae. Quamvis enim virgo corpore, virgo sit spiritu: et nihilominus, aut manibus, aut oculis, aut auribus, peccet, aut lingua: quomodo corpore sancta dicenda est (( Al. tacet et))? Deinde si vel odio infecta, vel invidia, vel avaritia, vel iracundia sit: quomodo spiritu 0027D obtinet sanctitatem? Et si nupta, quae amore conjugii cogitat, quomodo placeat viro suo (Ibid. VII, 34) : quantum liberis relinquat, quae variis mundi astricta curis, rarius ad voluntatem Dei respicit: tamen de peccatis excusare se non potest: quid faciet virgo, quae soluta ab omnibus hujus mundi impedimentis, ac libera, scholam quamdam castitatis ingressa est?

Cap. XIII.—Si vis itaque propositi tui magnitudinem aequare moribus, et per omnia Deo copulari: si leve ac suave jugum Christi, suavius tibi leviusque vis facere: nunc maxime in beata vita curam impende: nunc stude, ut calentem recentis fidem 0028A conversionis, novus semper ardor accendat, et in tenera adhuc aetate facilius sanctae conversationis usus inolescat. Quidquid in te primum institueris, hoc manebit, et ad initiorum tuorum regulam reliqua vita decurret. Finis in ipso exordio cogitandus est. Qualis ad illum ultimum diem pervenire cupis, talis nunc jam esse conare. Consuetudo est, quae aut vitia, aut virtutes alit, quaeque in his plurimum valet, cum quibus ab ineunte aetate simul creverit. Optimi sunt ad institutionem morum primi quique anni. Habent enim (( Al. etiam)) in se lentum quiddam et molle, quod facile formari queat: atque ad arbitrium volentis trahi: et in cunctis fere rebus citius assuescitur omne quod tenerum est. Novellas adhuc et vix firmae radicis arbusculas, dum ad omnem ductum 0028B sequaces sunt, in quamlibet partem flecti facile est. Quae natura plerumque curvatae, cito ad arbitrium colentis corriguntur. Tenera (( Al. ad. adhuc)) et primae adhuc aetatis animalia, sine labore domari solent. Quantoque citius a vagandi libertate dissueta sunt: tanto facilius vel colla jugo, vel frenis ora insuescunt. Ipsa quoque litterarum studia teneris melius inseruntur ingeniis. Idque penitus inhaerere sensibus solet, quod primitus sederit in mente. Hoc idem plurimum etiam in bene vivendi ratione valet: dum adhuc mobilis est aetas, et animus duci facilis: exercenda boni consuetudo, et jugi meditatione confirmanda est. Occupandum est optimis rebus ingenium: et sanctae conversationis usus altius inferendus est. Tunc vero ad perfectionis fastigium 0028C animus ascendit: et longae consuetudinis beneficio utitur ad bene vivendi facultatem. Et virtutes suas ipse etiam miratus secum, quodam modo in se putabit natum esse quod didicit (( Al. discit)).

Cap. XIV.—Respice, obsecro, quantum a te sanctitatis avia materque exspectant; quae cum te quasi novum et illustre quoddam lumen generi suo natum esse putant (( Al. putent)): nunc in te solam omnem curam animi transtulerunt: et propositi tui cursum, miris studiis ac favore succendunt. Cumque ipsae te ad honestatem morum ab ineunte aetate formaverint: nunc a te vinci cupiunt, tuamque victoriam suam laudem esse putant: quarum egregia erga Deum fides in professione tua maxime claruit, cum te jam nuptiis praeparatam, simul atque aliud 0028D velle didicerunt, mira continuo assensus celeritate, ad id quod elegeras, cohortatae sunt. Et trepidam pro aetate sententiam, voluntatis suae auctoritate firmaverunt: tuumque votum commune fecerunt: quae cum multos suorum in altissimo dignitatis gradu viderint, de nullo ita, ut de te, aliquando laetatae sunt. Nihil enim tam magnum, nihil tam praeclarum in quoquam viderant. Sola quippe praestitisti generi tuo, quod longa retro aetate non habuit. Licet ediderit virilis sexus memorabiles consulatus: et amplissimi ordinis fastus (( Al. status)), illustris familiae nomina frequens audierit: nihil umquam tamen in genere vestro hoc tuo honore fuit praestantius, qui non corporali albo (( Al. alvo)), sed in libro 0029A memoriae immortalis insertus est. Cum exceperint illi theatrales toto orbe plausus: miraque acclamandi conspiratione insignia consulum merita, laetum vulgus expresserit: longe tamen tui honoris est gloria major, quae gaudium in coelis fecit, angelisque laetitiam. Per te enim non meretriculae locuplentantur, sed aluntur virgines Christi: non venator et auriga ditantur, sed sustentantur pauperes Christi. Ad consulatum eorum diversae totius orbis provinciae, ad quas domus vestrae potentia extenditur, peregrinas feras et ignota animalia transmiserunt, quae crudelis arenae solum vel suo, vel hominum sanguine cruentarent. Ad te vero electae quaeque virgines mittuntur: quas tu pretiosissimum munus offeras Deo, tuoque exemplo ad perpetuam 0029B provoces castitatem: non tibi, sed tecum Deo, servituras. Haec professionis tuae gloria rumore celebri vulgata est per cunctos, et ita ad conversationem (( Al. conversionem)) tuam totus exsultavit orbis, ut quod prae ingenti gaudio vix adhuc homines credere poterant, id semper videantur optasse. Multum his initiis, multum famae tuae odore suspensi, omnes mirum de te nescio quid audire desiderant. Et qui profectionis tuae cognovere virtutem: nunc conversationis exspectant. In te nunc puta cunctorum ora oculosque conversos, et ad spectaculum vitae tuae totum consedisse mundum. Cave, ne per te tantorum animi offendantur: nec minus in te inveniant quam (( Al. quae)) requirunt. Verum quid ego tecum de hominibus ago, eorumque de te exspectationem 0029C ad cohortationem tuam traho? Deus ipse omnium rector ac Dominus, cum omni angelorum militia certamen tuum spectat: tibi contra diabolum dimicanti parat aeternitatis coronam, et coeleste praemium incitamentum victoriae facit. Huic tanto spectaculo vide quem animum, quam debeas efferre virtutem: et certaminis magnitudinem de spectantium dignitate metire.

Cap. XV.—Haec itaque tibi in hoc agone subeundo praecipua cura sit: hic primus accinctus, internecionis bellum virtute devincere, et adversum diaboli castra in omnia praecepta Dei jurare: nec tantummodo declinare vetita, sed jussa complere. Neque enim tibi (( Al. tac. tibi)) sufficit a malis otiosam esse, si otiosa fueris a bonis: cum lex Dei duplici 0029D mandatorum genere distincta sit, et mala prohibens, bona imperet: atque ab utraque parte contemptum sui vetet. Non enim solum ille servus contempsit Dominum, qui prohibita fecerit, sed et qui jussa non fecerit. Dicta a nobis paulo ante sententia est: Omnis arbor quae non facit fructum bonum, excidetur, et in ignem mittetur (Matt. VII, 19) . Et blandimur nobis si malis fructibus non gravemur, qui damnandi sumus, si a bonis steriles manserimus (Joan. XV, 2) ? Juxta hanc intelligentiam, abscindet Pater omnem palmitem fructum non ferentem in Filio. Et qui acceptum talentum in sudario abscondit, quasi inutilis servus et nequam, damnatur a Domino (Matt. XXV, 30) . Nec minuisse solum, sed 0030A et non auxisse, culpabile est. Non ideo aliqua putes contemnenda esse mandata, quia leviora sunt. Tam enim maxima illa quam minima a Deo imperata sunt: et contemptus cujuscumque praecepti, praecipientis injuria est. Unde beatus Paulus clamat, et docet: Omnia facite sine murmuratione et haesitatione: ut sitis irreprehensibiles, et simplices, sicut filii Dei immaculati, in medio nationis pravae et perversae: inter quos lucetis sicut luminaria in hoc mundo (Phil. II, 14, 15) .

Cap. XVI.—Remoremur hic, virgo, paulisper: et pretiosissimas margaritas, quibus exornanda est sponsa Christi, per singula Apostoli verba pensemus. Omnia, inquit, facite. Non enim quasi ad arbitrium nostrum, quaedam ex mandatis Dei debemus eligere, 0030B sed generaliter universa complere. Nec aliqua praecepta ejus quasi vilia munuscula ac parva contemnere: sed imperantis in omnibus majestatem aspicere. Nullum quippe mandatum Dei contemptibile nobis videri potest, si ejus semper cogitemus auctorem, sine murmuratione et haesitatione. Viles et ignobiles dominos palam contemni videmus a servulis: eisque ad minima quaeque praecepta in faciem resisti solere. At hoc in personas nobiles jam non admittitur: quantoque potentiores domini, tanto servi ad obedientiam proniores sunt: cumque difficiliora praecipiunt, libentius audiuntur. Certe ad regis imperium, ita omnes parati sunt, et in procinctu obedientiae constituti, ut etiam optent juberi. Et non solum bene merituros esse se credunt, si jussa fecerint, 0030C sed tamquam jam meruissent quod jussi sunt, ita pro dignitate praecipientis servitium beneficii loco ducitur. Nobis vero Deus ipse, aeterna illa majestas ineffabilis atque inaestimabilis potestas: sacras litteras et vere adorandos praeceptorum suorum apices mittit, et non statim cum gaudio ac veneratione suscipimus: nec pro magno ducimus beneficio, tantae ac tam illustris potestatis imperium: maxime cum non jubentis quaeritur commodum, sed utilitas obsequentis (( Al. subsequentis)), verum econtrario fastidioso ac remisso animo, superborum nequam servorum more, in os Domini reclamamus et dicimus: Durum est, arduum est, non possumus, homines sumus, fragili carne circumdamur. O caecam insaniam! O profanam temeritatem! Duplici ignorantia 0030D accusamus Deum scientiae, ut videatur nescire quod fecit, nescire quod jussit: quasi oblitus fragilitatis humanae, cujus auctor ipse est, imposuerit homini mandata quae ferre non possit. Simulque (proh nefas!) ascribimus iniquitatem justo, pio crudelitatem: dum eum primo impossibile aliquid praecepisse conquerimur: deinde pro his damnandum putamus hominem, ab eo quae vitare non potuit: ut (quod etiam suspicari sacrilegium est) videatur Deus non tam salutem nostram quaesisse quam poenam. Itaque Apostolus, sciens a Domino justitiae ac majestatis nihil impossibile esse praeceptum, aufert a nobis vitium murmurandi. Quod tunc utique nasci solet, cum aut iniqua sunt quae 0031A jubentur, aut jubentis minus digna persona est. Quid tergiversamur incassum, et praecipienti opponimus naturae fragilitatem? Nemo magis novit mensuram virium nostrarum, quam qui ipsas vires nobis dedit. Nec quisquam melius quantum possimus intelligit, quam qui ipsam virtutem nobis nostri (( Al. tacet nostri)) posse donavit. Nec impossibile aliquid voluit (( Al. potuit)) imperare, qui justus est; nec damnaturus hominem fuit, pro eo quod vitare non potuit, qui pius est.

Cap. XVII.—Sequitur: Ut sitis irreprehensibiles et simplices ad omnem morum perfectionem. Unum hoc sufficere verbum potest, quod etiam in episcopo eligendo Deus quaeri jubet. Quam enim circumspecta vita est, quam sancta est, quae nihil reprehensionis 0031B incurrit! Quis autem sanctior potest esse, quam qui, verae simplicitatis virtutem tenens, numquam aliud corde promittit, aliud ore vultuque mentitur. Sicut filii Dei immaculati. Non est exhortatio vehementior, quam qua nos Scriptura divina filios Dei vocat. Quis enim non erubescat, et metuat tanto patre agere aliquid indignum, ut qui dicitur Dei filius, ipse efficiatur vitii servus? Et idcirco adjungit, Ut simus immaculati. Neque enim (( Al. etiam)) convenit in filiis Dei, quia ipse est fons justitiae, peccati maculam reperiri. In medio nationis pravae, et perversae, hoc est dicere: Quamvis infinita vos cingat peccantium multitudo, et innumera sint exempla vitiorum: vos tamen ita coelestis nativitatis memores esse debetis, ut inter malos viventes, 0031C omne malum vincatis. Inter quos lucetis, ait, sicut luminaria in hoc mundo. Et rursum in Evangelio legimus: Tunc justi fulgebunt sicut sol in regno patris eorum (Matt. XIII) . Comparatur vita praemio, ut qui in futuro solis fulgore donandi sunt, hic jam simili justitiae claritate resplendeant, et infidelium caecitatem, operibus sanctitatis illuminent. Huic loco ille sensus aptandus est, quem ad Corinthios idem Apostolus disserens, ait: Alia claritas solis, alia claritas lunae, alia claritas stellarum. Stella autem a stella differt in claritate, sic et resurrectio mortuorum (I Cor. XV, 41, 42) . Dispares sunt in regno coelorum per singulorum merita mansiones. Diversitas enim operum, diversitatem facit praemiorum: quantumque aliquis hic in sanctitate fulserit, tantum ibi fulgebit in honore. 0031D Nunc ergo ad omnem morum perfectionem mentis aciem intende, et ad coeleste praemium coelestem vitam para. Resplendeat omnibus clarissimi in modum sideris sanctitas virginis: et futuri praemii magnitudinem, de novitate conversationis ostendat. Tibi facilior in bonis cursus est, quam malorum animi consuetudo non retinet. Nec timemus ne te a virtutibus vitia retardent, et maligna diaboli semina Christi frugem necent. Nam si etiam illi qui longo peccandi usu, bonum quodammodo obruere naturae, instaurari per poenitentiam possunt: et mutata voluntate vivendi, consuetudinem consuetudine exstinguere, ac optimi quique (( Al. quoque)) de pessimis fieri: quanto magis tu potes illa superare a quibus superata non 0032A es: cui non tam expellanda sunt vitia, quam refellenda! Quae utique non suscipere facilius est, quam semel suscepta deponere.

Cap. XVIII.—Nec vero eorum tanta dulcedo est, ut ea debeamus praeferre virtutibus, cum nec in omnibus sit delectationis illecebra, et a plerisque ea etiam, quae videntur dulcissima, respuantur. Duo namque sunt ex omnibus vitia, quae maxime homines decipiunt sui voluptate, gula scilicet ac libido, quae deponere eo difficilius est, quo eis uti dulcius est; et tamen haec vitia tam molesta, tamque delectatione sui periculosa, ita a multis calcari vidimus, ut tota aetate virgines permanserint in summa abstinentia. Ut de illis taceam, quae post deliciarum longum fluxum (( Al. luxum)), et inveteratum usum libidinis, castitati 0032B ac temperantiae se dederint; et utrumque vitium, contraria sibi virtute mutaverint. Aliorum vero vitiorum est longe diversa ratio, quae cum nihil habeant jucunditatis, tamen (( Al. tam)) multum amaritudinis habent, quaeque cum ad vitandum multo sint faciliora, raro a quibus vitentur, invenies. Quid, oro te, invido, delectationis praestat invidia, quem secretis quibusdam conscientiae ungulis livor ipse decerpit, et alienam felicitatem tormentum ejus facit? Quid vero alter ab odio mercedis accipit, nisi horribiles animae tenebras, et confusae mentis horrorem? Qui vultu semper animoque moerente, voto quo alteri vult nocere, seipsum cruciat? Quid autem iracundo furor suus confert, quem saevissimis exagitatum stimulis conscientiae, ita ab omni consilio ac 0032C mente deturbat, ut dum irascitur, insanire credatur? Similiter curre per singula, invenies tot animae tormenta quot vitia: quae utique eo facilius vinci possunt, quo nulla illiciunt nos voluptate. Quanto illud difficilius, quanto durius, ut de castitatis labore taceam, abstinere a vino carnibusque, ipso quoque etiam oleo, et vilem sine his cibum post biduum interdum triduumque, vix capere! fracta jejuniis vigiliisque membra, fomenta balnei contemnere, necessarias res negare corpori, et vim quamdam inferre naturae! Da tantam in caeteris magnitudinem animi, et vide quid non possis efficere. Sed nos, proh pudor! quadam delectatione peccati, cum in quibusdam ostendimus quamdam vim naturae nostrae, in aliis omnino torpescimus, et qui voluptates corporis, virtutum 0032D amore contempsimus, rursum amore vitiorum tormenta suscipimus. Atque ita malis nostris cedimus, ut ea nec putemus posse deponi. Quod hoc, quaeso, consilium, quaenam haec nova vivendi ratio est? Res difficiles et laboris plenas securus aggredior, et faciliora non posse fieri credo. Vinco maxima, vincendus a parvis. Excelsa, et ardua indefessus exsupero, et cum venitur ad plana, deficio. Libenter fugio quod delectat, et nolo vitare quod cruciat. Verum haec eorum sunt, qui, Dei voluntate contempta, id solum petunt, quod laudem facilius invenit, quod cito exit in famam: morum vero bona quae secretiora sunt negligunt. Tu vero, quae calcasti mundum et concupiscentias ejus, ut, calcato eo, gradum tibi 0033A quemdam ascendendi ad coelum faceres, mundi gloriam ne requiras (( Al. requires)). Illi tantum placere stude, cui saepe displicet, quod hominibus placet, et qui ipsa hominum judicia judicaturus est. Abstinentia tua et jejunium eo magis Deo grata sunt, quo cum sanctis moribus offeruntur, ut quae in aliis sunt umbracula vitiorum, in te sint ornamenta virtutum.

Cap. XIX.—Respice, obsecro, ad ipsam, qua apud Deum illustrata es, dignitatem, qua per baptismum in Dei filiam renata es, rursumque per consecrationem virginitatis, sponsa Christi esse coepisti. Ex utroque, hic tuus honor te ad sollicitudinem tui propositi admoneat. At nullus debet esse ibi negligentiae locus, ubi tam praeclara servanda 0033B sunt. Pretiosior custoditur (( Al. pretiosior quoque vestis diligentia timidiore custoditur)) quaeque vestis timidius a macula. Multo quaesita auro gemma, majori sollicitudine possidetur, et generaliter grandi cura magna quaeque servantur. Unde et tu si teipsam bene custodire cupis, debes honorem tuum semper pretium cogitare. Tanto enim se unusquisque negligentius utitur, quanto se existimat viliorem. Non ob aliam causam magis nobis in Scripturis divinis tam frequenter filiorum Dei nomen imponitur, ut illud quod dicitur per prophetam: Et ego ero vobis in patrem, et vos eritis mihi in filios et filias ((Al. tac. et filias)) (Phil. III, 17) , dicit Dominus omnipotens. Et Apostolus: Estote imitatores Dei, sicut filii charissimi. Et beatus Joannes inquit: Charissimi, nunc filii 0033C Dei sumus, et nondum apparuit quid erimus. Scimus quoniam cum apparuerunt, similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est, ut qui habet hanc spem in eo, sanctificet se, sicut et ille sanctus est (I Joan. III, 2, 3) . Vult nobis coelestis doctrinae dignitatem qua donati sumus, frequenter ingerere, et honorem nostrum peccandi pudorem facere. Unde etiam Dominus ipse, ad perfectam nos benignitatem vocans, ait: Diligite inimicos vestros, benefacite his qui oderunt vos. Et: Orate pro persequentibus, et calumniantibus vos, ut sitis filii patris vestri, qui in coelis est (Matth. V, 45) . Non est enim quod sic homines Deo faciat amabiles, ut pietas mentis, et bonitas, quae tanta in Christiano esse debet, ut etiam in malis abundet. Deique imitetur benevolentiam, qui solem suum oriri facit 0033D super bonos et malos, et pluit super justos et injustos (Rom. XII, 13) . Hoc itaque tibi, vel in primis absit, ut nemini vel in verbo etiam noceas, ut in omnibus quibuscumque poteris, prodesse studeas, et ne vicem quidem mali reddens, pro malis bona, dicente Apostolo, restituas. Numquam detractio ex ore virginis procedat. Vilium satis hominum est, et suam laudem quaerentium, alios viles facere; quia alterius vituperatione se laudari putant; et qui suo merito placere non possunt, placere volunt in comparatione pejorum. Parum diximus, non solum ipsa non detrahas, sed ne detrahenti quidem aliquando credas. Pessimum est hoc vitium, quod alterum vilem facit videri. Non minus auribus quam lingua fugias detractionem. 0034A Scripturae memor esto, quae dicit: Non eris consentaneus derogantibus adversus proximum tuum, et non accipies super illo peccatum (Levit. IX, 18) . Et alibi: Sepi aures tuas spinis, et noli audire linguam nequam (Eccl. XXVIII, 35) . Accusator est enim auditor, qui facit detractorem, qui si avertat aures, et vultum contrahat, ac oculos abnuendo contineat, male loquentem etiam tacens arguit, ut discat non libenter dicere, quod didicerit non libenter audiri. Sollicitam satis ori tuo custodiam pone. Non enim est quidquam in nobis, quo facilius peccare possimus quam lingua. Unde sanctus Jacobus illum esse perfectum asserit, qui non offendit in verbo (Jac. III, 2) . Et Scriptura dicit: Mors et vita est in manibus linguae (Sap. I, 11) . Mentiri autem, maledicere atque 0034B jurare lingua tua nesciat. Quia et os quod mentitur, occidit animam: Et qui maledicunt, regnum Dei non possidebunt, juxta Apostolum (I Cor. V, 11) . Et jurare ipse Christus prohibuit, qui dixit: Ego autem dico vobis, non jurare omnino. Et rursum: Sit autem sermo vester, est, est: non, non: quod autem amplius est, a malo est (Matth. V, 34, 37) . Apostolus, breviter oris vitia resecans, ait: Omnis sermo malus ex ore vestro non procedat; sed si quis bonus ad aedificationem fidei, ut det gratiam audientibus (Ephes. IV, 29) . Sit autem sermo virginis prudens (( Al. pudens)), modestus et rarus, nec tam eloquentia pretiosus quam pudore. Mirentur omnes tuam, te tacente, verecundiam; te loquente, prudentiam. Mite ac placidum semper eloquium tuum. Ornet mixta cum gravitate 0034C suavitas, cum pudore sapientia. Sit certa atque librata, suique opportunitate gratissima, silentii verbique ratio. Nec umquam omnino virginis os loquatur, ut tacuisse melius sit. Cum ingenti cautione debet loqui, cui non solum malus, sed etiam otiosus sermo vitandus est:

Cap. XX.—Summa tibi scientia sit, notitia summa, vitia, virtutesque distinguere, quae quamquam semper contraria sibi sint, aliqua tamen ex eis tanta junguntur similitudine, ut discerni omnino vix possint. Quam multi enim superbiam libertatis loco ducunt, adulationem pro humilitate suscipiunt, malitiam prudentiae amplectuntur vice, et stultitiae simplicitatis nomen (( Al. stultitiam simplicitatis nomini)) imponunt, atque fallaci ac pessima decepti similitudine, 0034D vitiis pro virtutibus gloriantur. Et quamquam haec omnia subtilissima intelligentia debeas separare, cunctasque virtutes cum suis lineis insequendo, nusquam prorsus abscedere: praecipue tamen fictam humilitatem fugiens, illam sectare quae vera est, quam Christus docuit, humilitatem, in qua non sit superbia inclusa. Multi enim hujus virtutis umbram, veritatem ejus sequuntur pauci. Perfacile est enim aliquam vestem habere contentam, salutare submissius, manus et genua deosculari, inclinato in terram capite, oculisque dejectis, humilitatem ac mansuetudinem polliceri, lenta voce tenuique sermones infringere, suspirare crebrius, et ad omne verbum peccatorem ac miserum se clamare. Et si vel levi 0035A sermone offensus sit, continuo attollere supercilium, levare cervicem, et delicatum illum oris sonum insano repente clamore mutare. Aliam nos humilitatem Christus docuit, qui nos ad exemplum suum hortatur, dicens: Discite a me, quia mitis sum et humilis corde (Matth. XI, 29) . Qui cum malediceretur, non maledicebat; cum pateretur, non comminabatur. Quam nobis humilitatem beatus Petrus insinuat: Misericordes, inquit, et humiles, non reddentes malum pro malo, nec maledictum pro maledicto (I Pet. II, 22) . Auferantur omnia figmenta verborum, cessent simulati gestus, et ante occasionem sermo placidus. Verum (( Al. virum)) humilem patientia ostendit injuriae. Nullus ergo umquam in mente tua ullius sit vitii locus. Nihil in te superbum, nihil arrogans, nihil 0035B denique fastidiosum. Apud Deum non est quidquam humilitate sublimius. Ipse loquitur per prophetam: Super quem alium requiescam ((Al. respiciam)), nisi super humilem, et quierum, et trementem sermones meos (Isa. LXVI, 2) ? Et numquam in iram exardescat animus, quod est seminarium odii. Tantus mentem tuam repleat timor Dei, ut indignari omnino non audeas, et iram metu vincas. Beatus Apostolus, mundans animam nostram, eamque in habitaculum Dei praeparans, clamat et dicit: Omnis amaritudo, et ira, et indignatio, et clamor, et blasphemia auferatur a vobis cum omni malitia (Eph. IV, 31) .

Cap. XXI.—Adulatores ut inimicos cave, quorum sermones super oleum molles, et ipsi sunt jacula. Corrumpunt fictis laudibus leves animas et male 0035C credulis mentibus blandum vulnus infligunt (( Al. infingunt)). Crevit hoc in nostra aetate vitium, et in ultimo fine stetit, nec jam augeri potest. In hanc omnes nos scholam studiumque dedimus, ut officium putemus illudere. Quodque ipsi ab aliis libenter accipimus, id aliis quasi quoddam munus offerimus. Et spe recipiendae laudis, eos a quibus laudari volumus, ante laudamus. Saepe adulantium resistimus verbis ad faciem, et in secreto mentis favemus, maximumque fructum cepisse nos ducimus, si vel fictis laudibus praedicamur. Nec cogitamus quid ipsi simus (( Al. sumus)), sed quid alteris esse videamur (( Al. videmur)). Unde eo perducta res est, ut, neglecta veritate meriti, de sola opinione curemus, qui testimonium vitae nostrae, non a conscientia 0035D nostra, sed a fama petimus. Beata mens est, quae perfecte hoc vitium vincit, et nec adulatur aliquando, nec adulanti credit. Quae nec decipit alterum, nec ipsa decipitur, tantumque hoc malum nec facit aliquando, nec patitur. Nihil umquam in te fictum sit, nihil omnino fucatum. Conscientiam tuam, quae certe Deo semper patet, in multitudine versari puta. Numquam aliud corde teneas, aliud ore proferas (( Al. corde, aliud ore praetendas)). Quidquid pudet dicere, pudeat etiam cogitare. Illud vero notunt jam omnibus atque divulgatum est, quam utilis quamque huic proposito necessaria est, jejuniorum et abstinentiae virtus, maxime in his annis, in quibus corpori major aestus inest. Non manducare itaque carnem, 0036A neque bibere vinum, Apostolica voce laudatum est (Rom. XII, 15, 21) . Quidquid illud est quod inflammare corpus potest, quod fomentum suggerit voluptati, castitatis amore fugiendum est. Nec tamen ita magno hujus rei labore gravari te volumus: ut sub ipso statim onere succumbas, per quod multi dum nimio fervore mentis rationem suarum virium non haberent (( Al. habent)), subito conciderunt, et pene ante debilitatem, quam sanctitatem de proposito suo consecuti sunt. Optimus est in omni re modus, et laudabilis ubique mensura. Corpus non frangendum, sed regendum est. Sint ergo moderata sancta, et simplicia in omni mentis humilitate jejunia, quae ita attenuent corpus, ne animum elevent, ne res humilitatis gignat superbiam, et vitia de 0036B virtute nascantur. Ego, inquit, cum mihi molesti essent, induebar cilicio, et humiliabam in jejunio animam meam (Psal. XXXV, 13) . Vestis abjectio, cibi vilitas, jejunii lassitudo, exstinguere debent, non nutrire superbiam. Quis rem medicinae vulnus faciat? et inde sana laedat quaeque, unde jam laesa curanda sunt? Aut quae supererit spes salutis, si ista animae remedia sint venena?

Cap. XXII.—Laborem jejunii tui, misericordiae opera commendent, et abstinentia tua, pauperum refectione sit gratior. Dominus loquitur per prophetam: Misericordiam volo, et non sacrificium (Ose. VI, 6) . In Evangelio Christi verba legimus: Beati misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur (Matth. V, 7) . Sed quaeso hanc curam vice tua avia 0036C materque suscipiant. Illae has partes pro te agant. Illae thesaurum tuum in coelum levent. Illarum sit esurientes alere cibo, vestire nudos, visitare infirmos, peregrinos tecto suscipere, et aeterni spe praemii, Christo in pauperibus fenerari: qui dixit: Quodcumque fecistis uni ex his fratribus meis minimis, mihi fecistis (Matt. XXV, 45) . Tibi vero, maxime dum in proposito maturescat animus, ab omnibus occupationibus recedendum est, et omne studium omnisque cura in ornandis moribus exhibenda. Quibus ita vacare debes, et totam occupare mentem, ut non divitem te sentias esse, nec dominam. Nobilitatis ad hoc tantum memineris, ut cum claritate generis, morum sanctitate contendas: et cum nobilitate corporis, animi virtute nobilior proficias: 0036D magisque illa nobilitate glorieris, quae filios Dei et cohaeredes Christi facit. Ad quam si semper inspicias: dum credis gaudium te habere quod majus est, desinis de eo quod minus est gloriari. Omnis ista praeclari generis dignitas, et illustre Anicii sanguinis decus, ad animam transferantur. Ille clarus, ille sublimis, ille sit nobilis, ille tunc integram nobilitatem suam servare se putet, si dedignetur servire vitiis, ab eisque non superari: A quo enim quis superatur, hujus et servus est (II Pet. II, 15) . Quid enim hac servitute animi indignius, quidve turpius, quam cum in eo, aut dominatur odium, aut regnat invidia? quam cum eum aut avaritia possidet, aut captum ira tenet, vel certe caetera sibi vitia vindicant? Non est 0037A quod sibi aliquis de nobilitate generis blandiatur: si ex meliore parte sit famulus. Multo est indignius mente servire, quam corpore. Superfluum arbitror te monere, quam parca in procedendo debeas esse, quam rara: cum te hoc etiam saecularis ab infantia honestas docuerit, et facile intelligas id tibi multo magis in hac vita esse servandum, quam maxime secretum decet. Illud admoneo, ut ipsis quoque salutationibus, quae tibi in cubiculo tuo exhibendae sunt, certissimum modum ponas: non sint nimiae, neque quotidianae, ne non tam officium, quam inquietudinem praestare videantur.

Cap. XXIII.—Et quamquam omne vitae tuae tempus divino debeas operi consecrare: et nullam prorsus horam a spirituali profectu vacuam esse conveniat, 0037B cum tibi in lege Domini die ac nocte meditandum sit (Psal. I) ; debet tamen aliquis esse determinatus et constitutus horarum numerus, quo plenius Deo vaces, et qui te ad summam animi intentionem, velut quadam lege contineat. Optimum est ergo huic operi matutinum deputari tempus, id est meliorem diei partem, et usque ad horam tertiam animam quotidie in coelesti agone certantem, hoc velut spiritualis quodam palestrae exerceri gymnasio. His tu per singulos dies horis in secretioris domus parte ora, clauso cubiculo tuo (Matth. VI, 6) . Adhibe tibi etiam in urbe (( Al. orbe)) solitudinem, et remota paulisper ab hominibus, propius Deo jungere: aspectuique tuorum reddita, lectionis fructum et orationis ostende. Nihil enim in hoc secreto magis agere debes, 0037C quam animam divinis eloquiis pascere. Et quantum ei per totam sufficere possit diem, hoc eam veluti cibo pinguiore satiare. Ita Scripturas sacras lege, ut semper memineris Dei illa verba esse, qui legem suam non solum sciri, sed etiam impleri jubet. Nihil enim prodest facienda didicisse, et non facere. Optime uteris lectione divina, si eam tibi adhibeas speculi vice, ut ibi velut ad imaginem suam anima respiciat, et vel foeda quaeque corrigat, vel pulchra plus ornet. Lectionem frequenter interrumpat oratio, et animam jugiter adhaerentem Deo, grata vicissitudo sancti operis accendat. Nunc te igitur ordo instruat coelestis historiae: nunc sanctum David oblectet canticum: nunc Salomonis erudiat Sapientia: nunc ad timorem Domini, increpationes incitent prophetarum: 0037D nunc Evangelica et Apostolica perfectio te Christo in omni morum sanctitate conjungat. Quae paranda sunt, memoriae penitus insere: eaque jugi meditatione conserva. Quae maturanda sunt, frequenter revolve, ut divinum hoc studium, et coelestis schola, et mores simul virginis ornent et sensum, tradantque tibi cum sapientia sanctitatem. Unde Scriptura dicit: Qui quaerunt Deum, invenient sapientiam cum justitia. Sit autem ipsa lectio temperata, cui finem consilium, non lassitudo imponat. Nam ut immoderata jejunia et ardor abstinentiae, et enormes inordinataeque vigiliae, intemperantiae coargnuntur, idque nimietate sui pariunt, ut haec ipsa postea, nec mediocriter quidem fieri possint; ita studium lectionis 0038A in reprehensionem intemperans cadit, quodque laudabile est in tempore suo, fit de nimietate sui culpabile.

Cap. XXIV.—Generaliter quidem, sed breviter strictimque dicendum est: in bonis quoque rebus quidquid modum excesserit, vitium est. Magna est, magna, inquam, et quae grandi studio constat, perfectae vitae ratio, consummataeque sapientiae est, scire quid quo insequaris modo, et ad omnem actum praeferendo consilium: nihil facere quod fecisse poeniteat. Intra unius horae spatium mutatur habitus: jejunare, abstinere, psallere, vigilare, non tam studio opus habent, quam voluntate. Quidlibet incipiens, statim ut voluerit, ad ipsa perfectus est: immo illi hoc facilius facere possunt, qui recentes corporis vires de 0038B saeculo ad propositum afferunt. Mores vero mutare, singulasque virtutes animi formare in se, atque perficere, grandis studii est, et longae consuetudinis. Itaque multi in (( Al. add. hoc)) proposito senescimus, et ea, propter quae ad ipsum propositum venimus, non habemus. Tua vero conversatio nova esse debet, mira gravitas, patientia, mansuetudo, pietas: quidquid sanctius est atque perfectius, quidquid magis Deo te commendare potest, et majorem in coelo facere, id semper sequere, id semper amplectere (I Cor. VII, 34) . Sponsa Christi nihil debet esse ornatius. Tanto majore placendi studio opus est, quanto major est ille cui placendum est. Saeculi vero virgines, quae se nuptiis praeparant, et indulgentiam magis Apostoli, quam consilium sequi malunt, magisque amplectuntur 0038C incontinentiae remedium, quam praemium continentiae, ut sponsis placeant, eosque in amorem sui magis incitent, mira se sollicitudine formare student, et naturalem corporis pulchritudinem, ornandi arte commendant. Haec est illis per dies singulos cura praecipua: decentibus fucis colorare faciem, implicare auro crinem, et ardentes concharum lapides, capitis honorem facere, suspendere ex auribus patrimonia, brachia ornare monilibus ac latera, et inclusas auro gemmas a collo in pectus demittere. Non minorem sponsus tuus requirit ornatum, qui cum universam Ecclesiam salutaris aquae lavacro purificatam sine macula rugaque reddiderit, quotidie cupit eam fieri pulchriorem, ut semel a vitiis peccatisque mundata, semper ornetur decore virtutum 0038D (Ephes. V, 26, 27) . Et si hoc a tota requirit Ecclesia, in qua et viduae continentur etnuptae: quantum, putas, exspectat a virgine, quae ex pulcherrimo hoc quodam Ecclesiae parato, velut augustior quidam flos videtur electa! Assume ergo omnem illum ornatum, per quem placere Christo potes. Satis pulchram Deo crede faciem tuam, si hominibus pulchra apparere non studeas. Istud ornamentum serva capitis, quod acquisivisti Chrismatis sacramento, cum tibi in coelestis regni mysterium, diadema quoddam regalis unctionis impositum est. Optima ornamenta sunt aurium, verba Dei. Ad ea sola paratus esse debet auditus virginis: eaque pretiosissimis lapidibus anteferre. Omnia prorsus membra decorentur operibus 0039A sanctitatis: totaque virginalis animi pulchritudo, gemmati monilis instar, vario virtutum fulgore resplendeat. Tunc vere concupiscet rex decorem tuum, dicetque tibi: Tota formosa es, proxima mea, et macula non est in te (Cant. V, 7) . Et haec tibi ornamenta quae dixi, etiam erunt munimenta maxima: et quae ipsa te (( Al. te ipsam)) ornare Deo, et contra diabolum armare possint, qui per leve interdum quodcumque vitium ad animam ingreditur: et si virtutum propugnacula non resistant, nostro nos repellit loco, et continuo de hoste fit dominus. Propter quod Scriptura nos adhortatur, et dicit: Si spiritus potestatem habentis ascenderit super te, locum tuum ne dimiseris (Eccl. X, 4) .

Cap. XXV.—Ab eo jam tempore, quo primum per virginitatis professionem Domino consecrata es, adversarii 0039B in te crevit odium. Et qui aliena lucra pro suis damnis habet, se amisisse ducit, quidquid te possessuram dolet. Grandi tibi opus est vigilantia, grandique cura: et tanto sollicitius cavendus est inimicus, quanto apud Deum ditior esse coepisti. Vacuus viator et nudus non timet latronis insidias. Securus a nocturnis furibus dormit pauper, etiam si claustra non muniat. Diviti vero opes suae latronis semper imaginantur occursum, et jugi sollicitudine, noctium somnum adimunt. Unde tuae quoque divitiae, coelestis thesaurus, ista cautione indigent atque custodia. Quanto ditior es, tanto debes esse vigilantior. Qui enim plus possidet, plus debet timere ne perdat. Invidere non cessat auctor invidiae. Et qui semel a Deo ipse projectus est, tanto 0039C majori livore torquetur, quanto aliquem apud eum viderit clariorem. Qui invidit Evae paradisum, quanto magis invidet tibi regnum coelorum! Cuncta, mihi crede, ille nunc circumit, ut beatus Petrus ait, devorandi te cupidus (I Pet. V, 8) : in modum rugientis leonis ingreditur, vel more dolosi hostis universa perlustrans, explorat omnes aditus animae tuae: an sit aliquid infirmum et minus tutum, per quod possit irrepere. Rimatur nunc ille omnia, et singula quaeque pertentans, quaerit vulneri locum: cujus tu insidias sollicite debes providere, ut quae cum Paulo non ignores astutias ejus (II Cor. II, 11) . Qui cum terribiles diaboli potestates principatusque describat, nos nihilominus hortatur ad pugnam, hostiumque vim pandit, ut augeat sollicitudinem militum. 0039D Non enim vult nos esse timidos, sed paratos. Denique non fugam suadet, sed arma suggerit: Propterea, inquit, accipite arma Dei, ut possitis resistere in die malo, ac in omnibus perfecti stare (Ephes. VI, 13) . Ac statim instrumenta singula spiritualis pugnae tradens, addidit et dixit: State ergo succincti lumbos vestros in veritate: et induti loricam justitiae, et calceati pedes in praeparatione Evangelii pacis, in omnibus assumentes scutum fidei, in quo possitis omnia tela nequissimi ignea exstinguere: et galeam salutis assumite, et gladium spiritus, quod est verbum Dei, per omnem rationem et obsecrationem. Et quoniam de hoc bello licet etiam feminis triumphare, suscipe haec arma Pauli, et tanti hortatione ducis certam 0040A praesume victoriam. Haec enim si tu omnia instrumenta possideas, secura procedes ad praelium spirituale, nec pavebis diabolum cum toto exercitu suo. Cadent enim a latere tuo mille, et decem millia a dextris tuis: ad te autem non appropinquabunt (Psal. XCI, 7) . Beatus quoque Jacobus ille Christi miles emeritus non minor nobis auctoritate de hoc bello victoriam pollicetur: Subditi, inquit, estote Deo: resistite autem diabolo, et fugiet a vobis (Jac. IV, 7) . Ostendit quomodo resistere debeamus diabolo, si utique simus subditi Deo, ejusque faciendo voluntatem, ut divinam etiam mereamur gratiam: et facilius nequam spiritui, auxilio sancti Spiritus resistamus. Neque vero aperta contra nos pugnat acie, nec publica nobiscum fronte congreditur, sed 0040B dolo vincit ac fraude, nostraque contra nos utitur voluntate. De consensu nostro adversarius vires (( Al. de consensu adversariorum vires)) accipit, nostroque nos, ut dici solet, jugulat gladio. Infirmus hostis est qui non potest vincere nisi volentem. Procul a nobis desperatio, procul omnis ab animo recedat pavor adversariorum. Non adjuvemus, sed vincamus adversarios. Dant illi quidem consilium, sed nostrum est vel eligere, vel respuere quod suggerunt. Non enim cogendo, sed suadendo nocent. Non extorquent a nobis consensum, sed expetunt. Unde etiam Ananiae dicitur: Quare tentavit cor tuum Satanas mentiri te Spiritui sancto (Actor. V, 3) ? Quod utique illi Apostolus numquam imputaret, si id absque ipsius voluntate diabolus fecisset. Ipsa 0040C etiam Eva ideo (( Al. jam)) condemnatur a Domino (Gen. II) : quia ab eo quem poterat superare, superata est. Nec enim meruisset a Domino, injustitiae puniri quae victa est, nisi vincere ipsa potuisset.

Cap. XXVI.—Hujus nequissimi hostis est illa vel prima calliditas, et ars doli plena, fatigare cogitationibus rudes animas: et novellis in proposito mentibus de ipsa interdum conversatione afferre moerorem: ut facile ab hujus rei profectu deterreatur animus, cujus initia amara cognoverit. Itaque solet tam sordidas nonnumquam et impias cogitationes inserere menti, ut qui tentatur, dum suum illud putat esse quod cogitat, deteriorem se per spiritum immundum proposito suo arbitretur effectum; multoque puriorem animam habuisse se 0040D credat, cum adhuc res saeculi amaret. Vult enim his, quibus invidet callidissimus inimicus horrorem propositi ex desperatione facere sanctitatis, ut eos, obsidente tristitia, et si a proposito non revocat, certe retineat a profectu. Propter quod maxime sanctarum tibi Scripturarum studium diligendum est: illuminanda divinis eloquiis anima: et coruscante Dei verbo, diaboli repellendae sunt tenebrae. Cito enim fugit ille ab ea anima, quam sermo divinus illuminat, quae coelestibus semper cogitationibus occupatur, in qua assiduum est Dei verbum, cujus vim nequam spiritus non potest ferre. Et idcirco beatus illud Apostolus spiritalis belli inter caetera instrumenta gladio comparavit (Ephes. V, 17) . 0041A Est autem futissimum atque perfectum, ut assuescat animus sollicita semper pervigilique custodia discernere cogitationes suas: et ad primum animi motum (( Al. deerat motum)) vel probare, vel reprobare, quod cogitat: ut vel bonas cogitationes alat, vel statim exstinguat malas. Hic namque fons est boni, (( Al. Hinc . . . . et quod origo)) et origo peccandi, omnisque ingentis delicti in corde principium est cogitatio (( Al. cogitatione principium est, quae)), quae unumquodque opus velut in quadam cordis tabula depingit, antequam faciat. Nam sive ille actus, sive sermo sit, ut proferatur, ante disponitur, et cogitationum consilio discernitur quod fururum est. Vides quam brevi interdum momento quaeque ista quis cogitet, cogitataque perficiat: nec 0041B quicquam omnino, vel lingua, vel manu, caeterisque membris agitur, nisi cogitationes ante dictaverint. Unde et Dominus in Evangelio dicit: De corde hominis procedunt cogitationes malae, adulterium, fornicatio, homicidia, furta, falsa testimonia, avaritia, nequitia, dolus, impudicitia, oculus malus, blasphemia, superbia, stultitia. Haec sunt quae coinquinant homines (Matth. XV, 19, 20) . Omnis ergo sollicitudo tua, omnis intentio debet esse in custodia (( Al. cordis custodia)). Ibi te maxime oportet observare peccatum, ubi nasci solet: statimque ad primam tentationis repugnare faciem: et malum antequam crescat, exstinguere. Nec enim exspectandum est augmentum ejus rei, quae timeri debet a parvo: et quae tanto facilius vincitur, quanto ei citius repugnatur. 0041C Ideo clamat Scriptura divina: Omni custodia serva cor tuum: ex eo enim exitus vitae (Prov. IV, 21) .

Cap. XXVII.—Distinguendum est autem inter istas cogitationes, quibus voluntas favet, quas cum dilectione amplectitur, et inter eas cogitationes, quae tenuis umbrae modo praetervolare mentem solent, seseque tantummodo, vel transeundo monstrare: quas Graeci τύπους vocant: vel certe inter illas quae repugnanti ac invito animo suggerunt, quibus mens cum horrore quodam renititur ac resistit: quibus ut contristatur admissis, ita gaudet expulsis. In illis quidem quae se leviter menti ostendunt, et quasi fugiendo demonstrant se, nec peccatum omnino, nec pugna est. In iis autem, cum quibus aliquandiu anima luctatur, quibus resistit 0041D voluntas (( Al. voluptas)), aequale certamen est. Aut enim consentimus, et vincimur: aut respuimus et vincimus, et acquirimus de pugna (( Al. pugnatione)) victoriam. In illa ergo tantummodo cogitatione peccatum est, quae suggestioni consensum mentis dedit: quae malum suum blande fovet: quae in factum gestit erumpere. Hujusmodi, cogitatio etiamsi ex aliquo impedita casu, non impleat voluntatem, nihilominus actione criminis condemnatur a Domino: ut illud in Evangelio legimus: Qui viderit, inquit, mulierem ad concupiscendum eam, jam moechatus est eam in corde suo (Matt. V, 28) . Apud Deum, cui nota sunt omnia etiam antequam fiant, voluntas perfecta faciendi, reputatur pro opere facti. 0042A Qua de re debes (saepe enim repeto quod fieri semper (( Al. semel)) volo) sanctas Scripturas sine intermissione meditari, hisque tuam replere mentem: et malis cogitationibus locum auferens, divinis animum sensibus occupare: quantumque Deum diligas, ex dilectione legis ejus ostendere. Unde Scriptura dicit: Qui timent Dominum, inquirent quod beneplacitum est illi: et qui diligunt eum, replebuntur lege ejus (Eccl. II, 7) . Tunc sentiens quantum ad ejus amorem adjuvet te sapientia: quantum sit in te divinae legis auxilium, et Domino cum David laeta cantabis, In corde meo abscondi eloquia tua, ut non peccem tibi (Ps. CXVIII, 16, 31 et seqq.) . Excitandus est enim spiritualibus stimulis semper animus, et majori quotidie ardore renovandus. Orationis 0042B instantia, illuminatio lectionis, sollicitudo vigiliarum, et diurna, et nocturna ejus incitamenta sunt. Nihil enim in hoc proposito otio deterius est: quod non solummodo non acquirit nova: sed etiam parta (( Al. parata)) consumit. Sanctae vitae ratio processu gaudet et crescit: cessatione torpescit, et deficit. Quotidianis ac recentibus virtutum incrementis mens instauranda est: et vivendi nobis hoc iter, non de transacto, sed de reliquo metiendum. Quamdiu sumus in hoc corpore, numquam nos ad perfectum venisse credamus: sic enim melius pervenitur. Tamdiu non relabimur retro, quamdiu ad priora contendimus. At ubi coeperimus stare, descendimus: nostrumque non progredi, jam reverti est. Cesset omnis ignavia, et inutilis de praeterito 0042C labore securitas. Si volumus non redire, currendum est. Beatus Apostolus de die in diem vivens Deo non quid ante fecisset, sed quid facere deberet semper attendens, dicebat: Fratres, ego me non arbitror comprehendisse aliquid. Unum autem, quae quidem sunt retro obliviscens, ad ea vero quae sunt priora me extendens, ad destinatum persequor bravium supernae vocationis Dei (Phil. III, 13, 14) . Si beatus Paulus vas electionis, qui ita Christum indutus erat, ut diceret: Vivo autem jam non ego, vivit vero in me Christus (Gal. II, 20) ; adhuc tamen se extendit, adhuc crescit et proficit: quid nos facere debemus, quibus optandum est, ut in fine nostro, Pauli principio comparemur? Ergo tu hunc imitare qui dixit: Imitatores mei estote, sicut et ego Christi (I Cor. 0042D IV, 11) . Obliviscere omne praeteritum: et quotidie inchoare te puta: ne pro praesenti die, quo debes servire Deo, praeteritum imputes. Optime quaesita custodies, si semper inquiras. Damnum parata sentient, si parare cessaveris.

Cap. XXVIII.—Dicas forsitan: Grandis labor est. Sed respice quod promissum est: Omne opus leve fieri solet, cum ejus pretium cogitatur: et spes praemii solatium est laboris. Sic durus agricola inaratum diu campum, et pinguiores otio glebas violento vomere scidisse se gaudet, et mirum in modum ipsa operis difficultate laetus spem segetis de labore metitur. Sic negotiator avidus maria contemnit; spectare ausus fluctuum spumas rabiemque ventorum. 0043A Dumque in omni labore ac periculo lucrum cogitat, et lassitudinem simul obliviscitur et timorem. Considera, quaeso, magnitudinem praemii tui, si tamen considerari potest quidquid immensum est. Post abscessum animae, post carnis interitum, post favillas et cinerem, in meliorem statum virgo reparanda es. Mandatum terrae corpus in coelum elevandum est: et mortale tuum immortalitatis honore mutandum est. Post haec angelorum es donanda consortio: regnum acceptura coelorum, ac in perpetuum mansura cum Christo. Quid ergo retribues Domino pro omnibus quae retribuit tibi (Psal. CXV) ? Quid tanto remuneratore durum putabis, cujus tanta sunt praemia? Unde beatus Apostolus, Nullae, inquit, sunt condignae passiones hujus temporis ad futuram gloriam, quae revelabitur 0043B in nobis (Rom. VIII, 18) . Quid enim dignum vel facere, vel pati possumus in brevi hoc tempore vitae nostrae: cum id immortalitate sit compensandum?

Cap. XXIX.—Propter quod idem Apostolus ait: Id enim quod in praesenti saeculo est momentaneum ac leve tribulationis nostrae: supra modum in sublimitate, aeternum gloriae pondus operatur in nobis (II Cor. IV, 17) . Respuantur honores, despiciantur divitiae. Ipsa quoque vita nostra martyrii amore comtemnatur. Et haec omnia etiam si pro aeternitatis praemio non darentur, essent tamen quandoque peritura. Amittunt etiam hoc illi qui semper cupiunt possidere. Quam multos memoria nostra retinet in maximis honoribus ac divitiis constitutos, repente de summo 0043C illo potentiae fastigio concidisse: et eos qui tumore elati, aliud quiddam quam homines esse se putabant, exitu tandem suo docuisse nos quid fuerint. Quid enim in hoc mundo stabile? Quid vero firmum est? Quid porro non breve et incertum, et casui non serviens? Quale istud bonum est, quod semper timeas amittere? quod vel auferendum abs te metuas, vel a te relinquendum scias? Nam et si nullo id eripiatur casu, vel morte certe perdendum est. Et si vita nostra tendatur per mille annos: et ad extremum illum totius diem aetatis, quotidiana deliciarum voluptate veniamus: quale hoc, quaeso, diu est, quod fine deletur! Aut quis illius voluptatis fructus est, qui statim ut cessaverit, videbitur tibi non fuisse? Age jam, transactum vitae tuae tempus animo revolve. Nonne 0043D videbitur tibi umbra quaedam fuisse quod transiit: et ad instar somnii tenuis, incertum esse omne quod videtur? Hoc idem et decrepitus senex sentire potest, cui convenit dicere cum propheta: Dies mei sicut umbra declinaverunt, et ego sicut fenum arui (Psal. XXI) .

Cap. XXX.—Quod si haec etiam hic possumus dicere: ubi quamvis brevis, tamen quia praesens est vita ista, magni penditur: quid in futuro dicturi sumus, ubi majore aeternitatis praesentia (( Al. scientia)) transactum omne pro nihilo est? Haec tu tecum diligenter revolvens, et brevitatem vitae hujus aeternitatis contemplatione despiciens, ipsum quoque contemptum mundi, majori animi virtute contemne: et ad 0044A illum tantum diem totam (( Al. tac. totam)) para te, in quo mundi gloria finienda est. Illum, inquam, diem, quem Salvator diluvio comparavit: qui multos fallaci securitate deceptos, furtivo, ut ait Apostolus, comprehendet adventu (I Thess. V, 2) . Quem beatus quoque Petrus describens ait: Adveniet autem dies Domini sicut fur: in qua coeli magno impetu transibunt. Elementa vero a calore resolventur. Cum igitur ((Al. tacet igitur)) haec omnia dissolvenda sint, quales oportet nos esse in sanctis conversationibus et pietatibus exspectantes et properantes in adventum Domini Dei, in quo coeli ardentes solventur, et elementa ignis calore tabescent (II Pet. III, 10) ? Recens factum est, et quod ipsa audisti, cum ad stridulae buccinae sonum, Gothorumque clamorem, lugubri oppressa metu domina 0044B orbis Roma contremuit. Ubi tunc nobilitatis ordo? ubi certi et distincti illius dignitatis gradus? Permixta omnia, et timore confusa, omni domui planctus, et aequalis fuit per cunctos pavor. Unum erat servus et nobilis. Eadem omnibus imago mortis: nisi quia magis eam timebant illi, quibus fuerat vita jucundior. Si ita mortalis timemus hostis humanam manum: quid faciemus cum clangore terribili tuba intonare de coelo coeperit: et ad illam archangeli vocem, omni buccina clariorem, totus simul remugiet mundus? cum viderimus super nos non manufacta arma concuti, sed et virtutes coelorum commoveri, sicut Propheta dicit: Cum venerit Dominus ponere orbem terrae desertum: et peccatores perdere ex eo (Isa. XIII, 4) : quis tunc nobis pavor, quae caligo, 0044C quae tenebrae, cum nos saepius ac toties admonitos, et tamen imparatos dies ille repererit? Tunc, inquit, plangent super se omnes tribus terrae: et videbunt Filium hominis venientem in nubibus coeli cum virtute multa et majestate. Tunc dicent montibus. Cadite super nos: et collibus, Operite nos: et petris, Aperite vos nobis (Matth. XXIV, 30 et seqq. Luc. XXI, 27 et seqq.) . Verum haec eorum sint, qui variis hujus mundi detenti curis, de mundi non cogitant fine. Tu vero cui adventus Christi dierum noctiumque meditatio est, cui pro conscientiae puritate, Domini est optanda praesentia: quae consummationem saeculi quasi certum praemii tui tempus exspectas, exsultationem de coelo capies, non timorem. Tunc enim tu sanctorum mixta choris, et sanctis comitata virginibus, 0044D sponso obviam subvolabis, et dices: Inveni quem quaesivit anima mea (Cant. III, 4) . Nec ullius jam temporis separationem timebis, quae semel immortalitatis gloria, et incorruptionis splendore donanda es: et cum Christo semper futura es, Apostolo dicente: Quoniam ipse Dominus in jussu et in voce archangeli, et in tuba Dei descendet de coelo: et mortui qui in Christo sunt, resurgent primi. Deinde nos qui vivimus: qui relinquimur, simul rapiemur cum illis in nubibus obviam Domino in aere: et ita semper cum Christo erimus (I Thess. IV, 16, 17) . Haec sit igitur cura tua semper, hoc studium: haec jugiter virginis corde volvantur. In his totius diei versetur labor. In his nocturnus (( Al. noctis)) somnus reponatur. In 0045A haec (( Al. hoc)) anima rursus evigilet. Etenim nullus labor durus: nullum tempus longum videri debet, quo gloria (( Al. dona)) aeternitatis acquiritur.